اینستاگرام عامل اصلی افزایش اضطراب نوجوانان

مطالعات بسیاری در زمینه تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر افزایش اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب انجام شده‌اند. این پژوهش‌ها نشان می‌دهند نوجوانانی که به‌طور مداوم و به‌ویژه در ساعات شب از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، بیشتر دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند. این نوجوانان خود را تحت فشارمی‌بینند و احساس می‌کنند که باید سریع به پیام‌ها پاسخ دهند. همین موضوع باعث کاهش کیفیت خواب و عزت نفس، و افزایش استرس می‌شود. به گفته محققان این حوزه، نوجوانان، به‌ویژه کسانی که وابستگی عاطفی بالایی به شبکه‌های اجتماعی دارند، باید زمان مناسبی برای قطع ارتباط با این فضا‌ها داشته باشند تا سلامت روان‌شان بهبود یابد.

دکتر «کلهلند وودز» (Cleland Woods)، استاد دانشگاه گلاسکو، در گفتگویی با «بی‌بی‌سی» (BBC) می‌گوید: نوجوانی می‌تواند دوره‌ای حساس و آسیب‌پذیر برای شروع افسردگی و اضطراب باشد و کیفیت پایین خواب ممکن است در این زمینه نقش داشته باشد. با این حال مهم است که بفهمیم چگونه استفاده از شبکه‌های اجتماعی با این مسائل مرتبط است. شواهد به طور فزاینده‌ای ارتباط بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و سلامت روان، به‌ویژه در دوران نوجوانی، را نشان می‌دهند، اما علت این رابطه هنوز مشخص نیست.

گوهر یسنا انزانی، روانشناس و مشاور، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا به بررسی مسئله تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر افزایش اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب در نوجوانان پرداخت و این موضوع را به عنوان یکی از چالش‌های مهم سلامت روان در عصر دیجیتال مطرح کرد. او با توجه به تغییرات اجتماعی و تکنولوژیکی، اهمیت شناخت اثرات این فضا‌ها بر سلامت روانی جوانان را یادآور شد.

ترس از جا ماندن از یک تجربه؛ روایت سواستفاده شبکه‌های اجتماعی از نوجوانان

 تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر اضطراب نوجوانان

گوهر یسنا انزانی، روانشناس و مشاور، عصر حاضر را دوران فرصت‌ها، تهدید‌ها و ناپایداری‌های اجتماعی معرفی نمود که رسانه‌ها نقشی اساسی در زندگی افراد از کودکی تا سالمندی ایفا می‌کنند؛ به‌ویژه برای نوجوانانی که در مرحله هویت‌یابی قرار دارند. او اظهار داشت که شبکه‌های اجتماعی (Social Networks) نه تنها در دوران نوجوانی، بلکه تا پایان عمر، تاثیرات عمیقی بر رفتار‌ها و انتخاب‌های افراد دارند و پیامد‌های قابل توجهی به دنبال خواهند داشت.

انزانی بیان کرد که تحولاتی که در دهه‌های اخیر رخ داده است، باعث تغییر شیوه تفکر، ارتباط، احساس و رفتار بسیاری از افراد از کودکی شده است؛ این تاثیرات در مرحله نوجوانی، که فصل گذار از کودکی به جوانی است، بیشتر آشکار می‌شود. پژوهش‌های فراوانی گواهی داده‌اند که استفاده گسترده از شبکه‌های اجتماعی با افزایش افسردگی، اضطراب و مشکلات روانی در نوجوانان همراه است.

او خاطرنشان ساخت که افسردگی خلقی باعث کاهش توانایی تمرکز و اختلال خواب می‌شود، همچنین مشکلاتی مانند پرخوری یا کم‌خوری ایجاد می‌کند. استرس بالا، علائم جسمانی شدیدی به همراه دارد و اضطراب، که ماهیتی مبهم دارد، نگرانی از آینده را تشدید می‌کند. ترس‌های فراوانی در نوجوانان و جوانان افزایش یافته و گاهی این پیامد‌ها تا اقدام به خودکشی پیش می‌رود. اختلالات تغذیه، ترک تحصیل، رفتار‌های پرخاشگرانه، انزوای اجتماعی و اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی نیز از دیگر پیامد‌های این موضوع هستند.

او متذکر شد که هرچه اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی افزایش یابد، شدت خشم و ترس بالا رفته، حس ناتوانی در برقراری ارتباط تشدید می‌شود، مدیریت زمان ضعیف‌تر می‌گردد و صدمات جسمانی به چشم، دست، کمر و سایر اعضای بدن وارد می‌آید. همچنین اعتماد به نفس و عزت نفس به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

برخی نوجوانان به جراحی‌های زیبایی غیرضروری روی می‌آورند یا از دارو‌های نامناسب استفاده می‌کنند تا ظاهر خود را به تصویر ایده‌آل شبکه‌های اجتماعی نزدیک کنند. این روند باعث افزایش شرم از بدن و خانواده، ترس‌های شدید و کاهش قابل توجه رضایت از زندگی واقعی می‌شود

تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر خواب

انزانی تشریح کرد که تحقیقات جدید نشان می‌دهد استفاده مکرر و طولانی‌مدت از تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی به ویژه پیش از خواب، کیفیت و کمیت خواب را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. این امر موجب اختلال در عملکرد هورمون‌های تنظیم‌کننده خواب شده و فعالیت ذهنی را به شدت افزایش می‌دهد؛ در نتیجه، خواب عمیق و بازسازی‌کننده کاهش می‌یابد.

او توضیح داد که نوجوانان غالبا ترس دارند که اگر به پیام‌ها یا گروه‌های همسالان توجه نکنند، عقب بمانند؛ لذا در طول شب ممکن است بار‌ها موبایل خود را چک کنند که این رفتار باعث کاهش زمان خواب عمیق و افزایش اضطراب و استرس می‌شود.

انزانی افزود که افزایش هورمون‌های استرس تمرکز و عملکرد تحصیلی را کاهش داده و مشکلات روانی مانند افسردگی را تشدید می‌کند. مطالعات حاکی است که حداقل یک ساعت پیش از خواب باید استفاده از موبایل و شبکه‌های اجتماعی محدود شود تا کیفیت خواب بهبود یابد؛ اما متاسفانه نوجوانان به دلیل تمایل به هماهنگی با گروه همسالان، کمتر به این توصیه‌ها عمل می‌کنند.

نتیجه این وضعیت بروز بی‌خوابی، خواب‌آلودگی مفرط در طول روز، بیدار شدن‌های مکرر و کسلی شدید در نوجوانان است که به شدت عملکرد روزانه آنان را مختل می‌سازد.

سبک زندگی دیجیتال و رضایت از زندگی

این روانشناس توضیح داد که مواجهه مداوم با شبکه‌های اجتماعی، ترس از دست دادن فرصت‌ها (FOMO: Fear Of Missing Out) را افزایش می‌دهد. افراد ممکن است احساس کنند نمی‌توانند مانند دوستانشان سفر کنند یا در فعالیت‌هایی شرکت نمایند که دیگران انجام می‌دهند؛ بدین‌ترتیب، احساس عقب‌ماندگی و نارضایتی در آنها شکل می‌گیرد.

او یادآور شد که مقایسه‌های ناعادلانه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد، غالبا بر پایه واقعیت نیست و موجب ایجاد احساس منفی نسبت به خود و خانواده می‌شود. مشاهده زندگی‌های لوکس، روابط دوستانه بهتر یا ظاهر جذاب‌تر دیگران، عملکرد افراد را کاهش می‌دهد.

انزانی همچنین بیان داشت که برخی نوجوانان به جراحی‌های زیبایی غیرضروری روی می‌آورند یا از دارو‌های نامناسب استفاده می‌کنند تا ظاهر خود را به تصویر ایده‌آل شبکه‌های اجتماعی نزدیک کنند. این روند باعث افزایش شرم از بدن و خانواده، ترس‌های شدید و کاهش قابل توجه رضایت از زندگی واقعی می‌شود.

او ادامه داد که این وضعیت منجر به تشدید علائم افسردگی، کاهش رضایت از زندگی و گاهی افزایش خشم نسبت به والدین می‌گردد.

موبایل دشمن سلامت روان کودکان است

نقش الگوسازی و مقایسه‌گری در اختلالات روانی

انزانی تاکید ورزید که دوره نوجوانی، زمانی حساس برای شکل‌گیری هویت و شخصیت است. در این بازه، نوجوانان تحت تاثیر گروه‌های همسالان و فرهنگ اجتماعی قرار می‌گیرند و رفتارشان شکل می‌گیرد.

او بیان نمود که الگوبرداری نوجوانان از الگو‌های موفق در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند آسیب‌های روانی متعددی را افزایش دهد؛ رفتار‌هایی مانند پرخاشگری، خودآزاری، مصرف مواد مخدر و رفتار‌های مخاطره‌آمیز بیشتر می‌شوند. برخی نوجوانان برای جلب توجه یا تایید دیگران ممکن است رفتاری نشان دهند که با ارزش‌ها و هویت واقعی‌شان ناسازگار است، موضوعی که باعث سردرگمی هویتی، اضطراب و رفتار‌های نمایشی یا هیستریک می‌شود.

انزانی افزود که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند رفتار‌های ناسازگار و اختلالات رفتاری را تقویت کنند؛ از جمله تشویق به آزار رساندن به حیوانات، اعتیاد به مواد مخدر، رانندگی بی‌پروا، مصرف الکل و شرکت در چالش‌های خطرناک که اخیرا در «اینستاگرام» (Instagram) رایج شده‌اند.

مطالعات نشان می‌دهد نوجوانانی که تحت تاثیر شبکه‌های اجتماعی هستند، احتمال بروز اختلالات رفتاری مانند پرخاشگری و رفتار‌های مخاطره‌آمیز در آنها دو برابر بیشتر است. انزانی هشدار داد که والدین باید به دقت مراقب باشند که فرزندانشان چه محتوا‌هایی را در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند.
همچنین او خاطرنشان ساخت که اختلالات جنسی یکی از آسیب‌های شایع در این حوزه است که نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی با آن مواجه می‌شوند.

راهکار‌های استفاده سالم از شبکه‌های اجتماعی

این روانشناس راهکار‌های ساده‌ای را برای استفاده سالم‌تر از شبکه‌های اجتماعی ارائه نمود. ابتدا توصیه کرد مدت زمان استفاده از شبکه‌ها به یک یا دو ساعت در روز محدود شود و آموزش مدیریت زمان و هدفمندی به نوجوانان اهمیت فراوانی دارد.

او اضافه کرد که آگاهی‌بخشی درباره نحوه استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی، شرکت در گروه‌های مناسب و آموزش حفظ حریم شخصی مانند عدم اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی (آدرس منزل و غیره) بسیار حیاتی است.

انزانی تاکید ورزید که نوجوانان باید مهارت‌های مدیریت احساسات، تفکر نقادانه و پذیرش انتقاد را فراگیرند و نسبت به تاثیرات روانی محتوا‌های شبکه‌های اجتماعی آگاه باشند. به‌ویژه یادگیری تکنیک‌های مناسب برای بهبود کیفیت خواب و محدودسازی محتوا‌ها پیش از خواب بسیار موثر است.

او افزود که افزایش تعاملات سالم نوجوانان با همسالان، به‌ویژه در گروه‌هایی مانند گروه‌های ورزشی، زبان، کوهنوردی و فرهنگی، به بهبود سلامت روان و جسم آنها کمک می‌کند.

در پایان، انزانی متذکر شد که هرچه تعاملات نوجوانان با خانواده بیشتر باشد، کیفیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی بهبود یافته و سلامت روان به شکل موثرتری حفظ خواهد شد.