سرطان را پیش از آنکه جان بگیرد، باید در خون شکار کرد
در دنیای پرشتاب علم، گاهی یک ایده مسیر تاریخ پزشکی را تغییر می‌دهد. داستان دستاورد پروفسور مهمت تونر از دیار استانبول، یکی از همین قصه‌هاست. او نه با چاقوی جراحی، که با تراشه‌های ریزِمقیاس و کانال‌هایی باریکتر از مو به جنگ یکی از مهلک‌ترین دشمنان بشر سرطان رفته است.
کار او توسعه فناوری میکروفلوئیدیک برای انجام «بیوپسی مایع» است؛ روشی انقلابی که به جای برداشتن تکه‌ای از بافت تومور با عمل جراحی (بیوپسی فیزیکی)، تنها با یک نمونه خون ساده، سلول‌های سرطانیِ در گردش را شکار می‌کند. تمایز و اهمیت کار پروفسور تونر در دقت، سرعت و غیرتهاجمی بودن این روش است. فناوری او مانند یک نگهبان هوشیار است که مدام جریان خون را زیر نظر دارد و پیش از آنکه تومور جانی بگیرد یا به نقطه‌ای غیرقابل درمان برسد، آن را ردیابی می‌کند. این یعنی نجات جان‌ها، کاهش درد و رنج بیماران و تحولی در مسیر پزشکی شخصی‌سازی‌شده؛ انتخاب این طرح به عنوان اثر برگزیده جایزه مصطفی (ص) نیز به دلیل همین تأثیر شگرف و مستقیم آن بر سلامت و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها بوده است.
جایزه مصطفی (ص)؛ مشوق نوآوری و همکاری
جایزه علمی و فناوری مصطفی (ص)، به عنوان نماد عالی پیشرفت علمی در جهان اسلام، به پروژه‌هایی تعلق می‌گیرد که نه تنها از مرز‌های دانش عبور کنند بلکه راه‌حلی ملموس برای چالش‌های بشری ارائه دهند. معیار انتخاب، نوآوری، اثربخشی و پتانسیل توسعه و همکاری است. انتخاب پروژه پروفسور تونر، برجسته کردن اهمیت سرمایه‌گذاری بر روی علوم میان‌رشته‌ای و فناوری‌های پزشکی است که می‌توانند آینده سلامت در جهان را متحول کنند.
پرفسور مهمت تونر در گفتوگو با خبرنگار آناتک نیز در پاسخ به این سوال که «جایزه مصطفی» چگونه می‌تواند نوآوری و همکاری در جهان اسلام را تقویت کند، می‌گوید: «این جایزه، توجه‌ها را به علم جلب می‌کند و باعث می‌شود افراد بیشتری به این حوزه جذب شوند و این خود زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر می‌شود و این همکاری‌ها معمولاً از سطح پایه و افراد فعال در میدان علم یا جامعه شکل می‌گیرند، نه اینکه توسط مدیران یا مقامات دستوری ایجاد شوند. وقتی تعداد زیادی از افراد علاقه‌مند به علم گرد هم می‌آیند، با هم ملاقات و گفتوگو می‌کنند، ایده‌ها شکل می‌گیرند و نتایج ارزشمندی حاصل می‌شود.»
جایزه مصطفی (ص) تنها یک جایزه نقدی نیست؛ یک نماد و یک کاتالیزور قدرتمند است. این جایزه با شناسایی و تقدیر از brilliants minds مانند پروفسور تونر، به جوانان جهان اسلام نشان می‌دهد که علم می‌تواند عزت‌آفرین و مشکل‌گشا باشد. این امر الهام‌بخش نسل جدیدی از پژوهشگران می‌شود تا برای حل چالش‌های منطقه و جهان بکوشند. از سوی دیگر، شبکه‌ای که حول این جایزه و برندگانش شکل می‌گیرد، بستری طبیعی برای همکاری‌های علمی فرامرزی و خلق ایده‌های بزرگتر فراهم می‌کند.
انقلابی در تشخیص زودهنگام سرطان
مهمت تونر در ادامه گفتوگو با آناتک، از چگونگی کارکرد فناوری خود در تشخیص سرطان می‌گوید: «کاری که به واسطه آن جایزه دریافت کردم، مربوط به شناسایی سلول‌های توموری در گردش خون است که به آن «بیوپسی مایع» گفته می‌شود، زیرا نیازی به انجام بیوپسی فیزیکی در آن نیست. این روش ظرفیت بالایی دارد، زیرا سلول‌هایی که در نهایت جان بیماران را تهدید می‌کنند، در این نمونه‌ها یافت می‌شوند و می‌توان آنها را تحلیل کرد و بر اساس آن، داروی مناسب را به بیمار مناسب در زمان مناسب تجویز کرد.»
این پرفسور ترکیه‌ای می‌گوید که این فناوری «انقلابی خاموش» در oncology است. تشخیص سرطان اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که بیماری پیشرفت کرده است اما با ردیابی این سلول‌های سرکش در خون، می‌توان بیماری را ماه‌ها یا حتی سال‌ها زودتر، در مرحله‌ای که کاملاً قابل درمان است، شناسایی کرد. علاوه بر این، تحلیل این سلول‌ها به پزشکان اجازه می‌دهد دقیقاً بدانند با چه نوع سرطانی رو‌به‌رو هستند و کدام دارو برای نبرد با آن مؤثرتر خواهد بود. این همان «درمان شخصی‌سازی‌شده» است؛ اما لازم است کمی عمیق‌تر به این دستاورد حیاتی و کارکرد آن در بدن نگاه کنیم.
شکارچی نامرئی سلول‌های سرطانی
پروفسور تونر و تیمش با طراحی تراشه‌ای پیشرفته به نام CTC-Chip، توانستند سلول‌های توموری سرگردان (CTCs) را که پیش از این به عنوان نشانگر‌های نامرئی متاستاز شناخته می‌شدند با دقتی بی‌سابقه از میان میلیارد‌ها سلول خونی جدا کنند. این تراشه که سطح آن با آنتی‌بادی‌های اختصاصی پوشانده شده، همچون تله‌ای هوشمند عمل می‌کند که تنها سلول‌های سرطانی را به دام می‌اندازد، در حالی که سایر سلول‌های خونی به آرامی و بدون مزاحمت از کنار آن می‌گذرند. این فناوری، بدون نیاز به برچسب‌زنی اولیه یا دستکاری سلول‌ها، امکان شکار آنها را در طبیعی‌ترین حالت ممکن فراهم می‌کند.
از تراشه‌های نسل اول تا آزمایشگاه‌های روی تراشه
با افزایش نیاز به پردازش حجم بیشتری از نمونه‌های خونی، نسل بعدی این فناوری با نام CTC-iChip معرفی شد. این سامانه چندمرحله‌ای، با ترکیب هوشمندانه فیزیک سیالات و فناوری نانو، جداسازی سلول‌ها را به سطح جدیدی از دقت و کارایی رساند. در مرحله اول، سلول‌ها با بهره‌گیری از نیرو‌های لختی و طراحی دقیق کانال‌ها، آرایشی منظم پیدا می‌کنند، سپس در مرحله مگنتوفورزیس، سلول‌های غیرهدف مانند گلبول‌های سفید که پیش‌تر با نشانگر‌های مغناطیسی برچسب‌زنی شده‌اند توسط میدان مغناطیسی از مسیر خارج می‌شوند. نتیجه این فرایند، جداسازی سلول‌های سرطانی زنده و دست‌نخورده، بدون نیاز به روش‌های تهاجمی و زمان‌بر است.
تحولی در درک سرطان
ولی داستان به همینجا ختم نمی‌شود. نسل‌های جدید تراشه‌های میکروفلوئیدیک، اکنون فراتر از جداسازی، به محیطی برای «گفتوگو» با سلول‌ها تبدیل شده‌اند. این تراشه‌ها با شبیه‌سازی ریز محیط تومور، امکان مطالعه رفتار سلول‌ها از جمله پاسخ آنها به دارو‌های مختلف را در شرایطی نزدیک به واقعیت فراهم می‌کنند و این یعنی دیگر سلول‌ها تنها برای مشاهده زیر میکروسکوپ جدا نمی‌شوند بلکه درون آزمایشگاه‌های مینیاتوری، واکنش‌های آنها به درمان‌های مختلف پیش از تجویز به بیمار، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آینده‌ای که از امروز آغاز می‌شود
دستاورد‌های پروفسور تونر و همکارانش، تنها یک قدم در مسیر دراز نبرد با سرطان نیست؛ بلکه تحولی است که درک ما از بیماری را از بنیاد دگرگون می‌کند. این فناوری‌ها، با فراهم آوردن امکان تشخیص زودهنگام، نظارت مستمر بر روند درمان و پیش‌بینی پاسخ به داروها، آینده‌ای را نوید می‌دهند که در آن سرطان نه یک حکم قطعی، بلکه شرایطی قابل مدیریت و درمان خواهد بود. آینده پزشکی، آینده «خواندن» داستان سلول‌ها پیش از نوشتن فصل پایانی آنهاست.
انتهای پیام/
