نقش لایک و فالوئر در احساس ارزشمندی و هویت

شبکه‌های اجتماعی در کمتر از دو دهه، نه‌ فقط شیوه‌ ارتباط، بلکه نظام ارزشی بسیاری از جوامع را نیز دگرگون کرده‌اند. در این میان، مفهوم «اعتبار اجتماعی» نیز از جایگاه‌های سنتی خود فاصله گرفته و به اعدادی، چون فالوور، لایک، و بازدید خلاصه شده است. این تغییر بنیادین، پیامد‌هایی روان‌شناختی، هویتی و رفتاری در پی داشته که گاه تا مرز‌های بحران پیش می‌رود.

علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی، در گفت‌وگویی با خبرنگار آنا به بررسی روان‌شناسی لایک، فالوور، تایید بیرونی و شکل‌گیری اعتبار اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی پرداخت. او ضمن تحلیل این پدیده از منظر هویتی، رفتاری و اقتصادی، راهکار‌هایی برای کاهش وابستگی روانی به تایید دیگران در فضای مجازی ارائه کرد.

ارزشمندی درونی، وابسته به لایک و کامنت دیگران نیست

احساس ارزشمندی در گرو تعداد لایک‌ها و فالوئر‌ها در شبکه‌های اجتماعی شده است

دکتر شریفی یزدی در زمینه تصویر شخصی افراد از خود و پیوند بین اعتماد‌به‌نفس اشخاص، و اقبال در شبکه‌های اجتماعی، تاکید کرد که این موضوع بستگی زیادی به شخصیت افراد و میزان عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس آنها دارد. به گفته‌ی او، افرادی که از اعتمادبه‌نفس بالایی برخوردارند، تایید آنها بیشتر درونی است و بر پایه‌ی داشته‌ها و توانایی‌های شخصی‌شان شکل می‌گیرد. در نتیجه، تعداد لایک، فالوور یا حتی کامنت، تاثیر چندانی بر احساس ارزشمندی این افراد ندارد. 

محدود کردن استفاده از شبکه‌های اجتماعی، افزایش ارتباطات واقعی و عینی با دیگران، پرهیز از مقایسه‌ی خود با دیگران و ایجاد ارتباطات حضوری و فکری با افراد هم‌فکر و هدفمند، می‌تواند نقش موثری در کاهش وابستگی به تایید دیگران در فضای مجازی داشته باشد

در مقابل، گروهی از افراد هستند که تایید بیرونی برای آنها نقش اساسی در شکل‌گیری اعتمادبه‌نفس ایفا می‌کند. به باور این روان‌شناس اجتماعی، در این دسته از افراد، تعداد فالوور، لایک و کامنت‌های مثبت، به‌طور مستقیم بر احساس ارزشمندی و اعتمادبه‌نفس اثرگذار است.

او با اشاره به نمود این پدیده در سایر ابعاد زندگی اجتماعی، افزود: ما این الگو را در حوزه‌های دیگر نیز مشاهده می‌کنیم؛ برای مثال، افرادی که از آرایش‌های غلیظ استفاده می‌کنند، لباس‌های برند و گران‌قیمت می‌پوشند یا ماشین‌های مدل بالا سوار می‌شوند، در حالی که این سبک زندگی با طبقه اجتماعی‌شان همخوانی ندارد. تلاش آنها برای داشتن این نماد‌های بیرونی، ناشی از همان نیاز به تایید بیرونی است.

شریفی یزدی با بیان اینکه این الگو رفتاری ریشه در ساختار‌های روان‌شناختی دارد، گفت: از منظر روان‌شناسی، این افراد معمولا دارای تیپ شخصیتی نمایشی یا هیستریونیک هستند. در این تیپ شخصیتی، اعتمادبه‌نفس و احساس ارزشمندی فرد، به‌شدت به تایید بیرونی وابسته است. در نتیجه، تعداد فالوور، لایک و کامنت‌های مثبت، ارتباط مستقیمی با احساس ارزشمندی آنها دارد.

وی همچنین به تاثیرات زیستی این تایید بیرونی اشاره کرد و اظهار داشت: زمانی که این افراد در فضای مجازی مورد تایید قرار می‌گیرند، در مغزشان هورمون دوپامین ترشح می‌شود، که موجب ایجاد احساس خوشایند می‌شود. همین احساس خوشایند، آنها را به تکرار آن رفتار وامی‌دارد.

اقدامات نمایشی خطرناک برای افزایش لایک و فالوئر

شریفی یزدی در زمینه تلاش افراد برای جذب مخاطب از طریق رفتارهای غیرمتعارف، افراد را به چند دسته تقسیم کرد. دسته‌ی اول کسانی هستند که از کمبود محبت یا فقدان توجه در زندگی واقعی خود رنج می‌برند و تلاش می‌کنند با تولید محتوای خاص در فضای مجازی، خلا‌های عاطفی و روانی خود را جبران کنند.

دسته‌ی دوم، افرادی هستند که این اقدامات را با هدف کسب درآمد انجام می‌دهند. این دسته برای جلب توجه و افزایش بازدید، حاضرند به کار‌های نمایشی یا حتی خطرناک دست بزنند تا بیشتر دیده شوند. به گفته‌ی او، الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، معمولا این نوع محتوا‌ها را بیشتر نمایش می‌دهند و همین باعث می‌شود انگیزه‌ی بیشتری برای تکرار این رفتار‌ها ایجاد شود.

وی در ادامه به دسته‌ی سوم اشاره کرد و افزود: دسته‌ی سوم شامل افرادی می‌شود که در دوران کودکی و نوجوانی به اندازه‌ی کافی دیده نشده‌اند و امروز نیز احساس می‌کنند نادیده گرفته می‌شوند. این افراد تلاش می‌کنند با بهره‌گیری از ابزار‌های فضای مجازی، خود را در معرض دید قرار دهند و احساس دیده شدن را تجربه کنند.

داشتن فالوئر زیاد نوعی اعتبار اجتماعی است؟

به گفته‌ی این روان‌شناس اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی در زندگی جوانان امروز نقشی بسیار پررنگ ایفا می‌کنند و بخشی از فرآیند هویت‌یابی آنها در همین بستر شکل می‌گیرد.

او توضیح داد: تعداد فالوور، لایک و کامنت‌های مثبت، برای بسیاری از جوانان تبدیل به نوعی احساس اعتبار و قدرت اجتماعی شده است. جوانان به دلیل آن‌که در مرحله‌ی شکل‌گیری هویت هستند، تایید شدن در فضای مجازی می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر احساس ارزش آنها داشته باشد.

وی با اشاره به سازوکار‌های الگوریتمی شبکه‌های اجتماعی افزود: در این فضا، افرادی که لایک و فالوور بیشتری دارند، بیشتر دیده می‌شوند، محتوایشان وایرال می‌شود و نزد دیگران شناخته می‌شوند. این دیده شدن برای برخی بسیار اهمیت دارد و می‌تواند جایگاه اجتماعی خاصی برایشان ایجاد کند.

شریفی یزدی در بخش دیگری از صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: برخی افراد از تعداد بالای فالوور به‌عنوان ابزاری برای جذب برند‌ها و فعالیت‌های تبلیغاتی استفاده می‌کنند که منجر به درآمدزایی، و در برخی موارد حتی درآمد‌های کلان می‌شود. بنابراین، هم از منظر روانی و هم اقتصادی، این عوامل موجب می‌شود افراد به‌دنبال افزایش فالوور و تایید اجتماعی بیشتر باشند.

فعالیت در شبکه‌های اجتماعی یا بازیگری اجباری در نمایش زندگی مدرن؟

راهکار‌های مقابله با وابستگی به تایید دیگران در فضای مجازی

این جامعه‌شناس بر اهمیت تقویت خودآگاهی و شناخت ارزش‌های فردی تاکید کرد و گفت: تمرکز بر توانمندی‌های شخصی و شناخت درونیات فردی، نقش زیادی در کاهش وابستگی به تایید بیرونی دارد.

او در ادامه افزود: محدود کردن استفاده از شبکه‌های اجتماعی، افزایش ارتباطات واقعی و عینی با دیگران، پرهیز از مقایسه‌ی خود با دیگران و ایجاد ارتباطات حضوری و فکری با افراد هم‌فکر و هدفمند، می‌تواند نقش موثری در کاهش این وابستگی داشته باشد.

شریفی یزدی همچنین بر ضرورت تقویت عزت‌نفس و تمرکز بر رشد فردی تاکید کرد و تصریح نمود: دوری از فضای رقابتی ناسالم شبکه‌های اجتماعی، می‌تواند به سلامت روان فرد کمک کرده و او را از وابستگی به تایید دیگران رها سازد.