نجوای عشق و ایمان در نخل‌گردانی ۲۰۰ ساله فدافن
خبرگزاری آنا؛ محرم عشقی است که قرن‌هاست در دل ما شیعیان بوده و با زندگی‌مان پیوند خورده، یکی از مهم‌ترین اتفاقات ماه محرم در تاریخ شیعیان حادثه کربلاست، چنانکه سوگواری‌های ماه محرم به‌خصوص دهه اول محرم و تاسوعا و عاشورا در هر شهر و دیار با اجرای مراسم خاصی و متفاوت برگزار می‌شود.
از ایران بخوان و سنت‌هایش
با وجود شرایط به‌وجود آمده اخیر، در محرم ۱۴۰۴ (۱۴۴۷ ه.ق) شور و حال معنوی ویژه و وحدت خاصی را مشاهده می‌کنیم، در مراسم امسال بیش از پیش می‌توان با حفظ هویت دینی و فرهنگی ایرانیان، ایجاد وحدت و همبستگی، تقویت وحدت و همدلی در میان جامعه را حس کرد.
مردمان شهرها و روستاهای مختلف ایران همه‌ساله با برگزاری آیین‌های سنتی و مذهبی باشکوه، عشق و وفاداری خود را به امام حسین علیه‌السلام و یارانش نشان می‌دهند و بسیاری از این مراسم سنتی مذهبی منحصر به منطقه خاصی بوده و به نوعی میراث فرهنگی آن دیار و گاهاً ملی است.
سنت نخل‌گردانی
یکی از این سنت‌ها، آیین نخل‌برداری و نخل‌گردانی در آبادیهای اطراف کویر مرکزی ایران است که درنقاط مختلف ایران و با تأثیر از شرایط فرهنگی و اقلیمی خاص آن مناطق، به اجرا درمی‌آید، مراسم نخل‌گردانی به مفهوم تشییع پیکر حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام در روز ۱۲ عاشوراست.
سنت ۲۰۰ ساله نخل‌گردانی دسته بنی‌اسد روستای فدافن شهرستان کاشمر
نخل‌گردانی در کاشمر
شهرستان کاشمر یکی از شهر‌هایی است که همه‌ساله آیین نخل‌گردانی و مراسم دسته بنی‌اسد توسط اهالی روستای فدافن برگزار می‌شود و فدافن یکی از روستاهای بزرگ شهرستان کاشمر در استان خراسان‌رضوی منطقه ترشیز کهن با قدمت یک‌هزار ساله و بنابر سرشماری سال ۱۳۹۵ دارای ۱۶۰۰ خانوار و جمعیتی بالغ بر ۴ هزار و ۷۰۰ نفر است.
مسجدغریب که به باور اهالی بر روی آتشکدها بنا شده، قدمتی دیرینه دارد.
مراسم نخل‌گردانی دسته بنی‌اسد این روستا در دوازدهم محرم، همراه با مراسم خاص و باشکوهی از ورودی شهر آغاز و تا امامزاده سید حمزه ( باغمزار) در شهر کاشمر ادامه دارد، این مراسم در حالی به روایت مردم فدافن عمری ۲۰۰ ساله دارد که تا اوایل قرن معاصر فقط در روستا برگزار میشد، اما پس از آن در کاشمر هم این مراسم اجرا می‌شود.
در اجرای آیین دسته بنی‌اسد، ابتدا گروه اشقیاء قرار دارند که با اسب به تاخت می‌روند و بعد از آن ذوالجناح است که با بستن پارچه‌های رنگی و زرین به گردنش، گوی نقره بر دمش، آینه‌ای بر پیشانی‌اش، شمشیر دو سر به شکل کمان بر روی گردنش و زدن سیب‌های سرخ بر دو سر شمشیر تزئین شده است.
همزمان با حرکت نخل که به باور مردم روستا تابوت حضرت سیدالشهداست؛ افرادی زنجیرزنان فریاد «حسین، حسین» سر داده و بر سر و سینه می‌زنند که «حسین شهید شد» و این نوحه‌ها را به قدری تکرار می‌کنند تا دسته بنی‌اسد برای جمع‌آوری اجساد شهدای دشت کربلا وارد میدان شوند.
البته در جلوی نخل چند نفر کارشان بیل زدن است تا خار و یا سنگ موجود در مسیر را برای سهولت حرکت جمعیت هموار کنند که این افراد هم هنگام بیل زدن «علی علی» و «حیدر حیدر» می‌گویند تا نخل به مقصد برسد و وقتی نخل به مقصد رسید چون معتقدند، روح امام حسین علیه‌السلام می‌خواهد به آسمان برود نخل را می‌چرخانند.
پس از اینکه دسته بنی‌اسد بر سر جنازه شهدا می‌رسد، فریاد می‌زنند «بنی‌اسد غوغا کنید، نعش حسین پیدا کنید» تا اینکه به جایگاه می‌رسند و مشغول جمع‌آوری اجساد شهدا می‌شوند و در حین این کار نوحه‌خوانی نیز می‌کنند.
دسته بنی‌اسد چه کسانی بودند؟
براساس آنچه در تاریخ آمده بنی‌اسد نام تیرهای از قبیله مشهور عرب است که در قیام امام حسین علیه‌السلام به سه دسته موافق حضرت، مخالف و بیطرف تقسیم شدند. پس از شهادت حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام و یاران ایشان، زنان بنی‌اسد که جزء دسته بیطرفان بودند وقتی گذرشان به میدان جنگ افتاد و اجساد امام و یارانش را در زیر آفتاب سوزان مشاهده کردند، سخت تحت تأثیر قرار گرفته و به سرزمین غاضریه شتافتند و مردان خود را برای دفن اجساد شهدا خبر کردند.
هرچند مردان قبیله از ترس ابن‌زیاد حاضر نشدند در خاک‌سپاری اجساد شرکت کنند؛ اما زنان بنی اسد خود بیل و کلنگ برداشتند و به سمت کربلا حرکت کردند، پس از مدت کوتاهی، وجدان مردان قبیله بیدار شده و به‌دنبال زنان حرکت کرده و به دفن پیکر مطهر شهدا پرداختند.
ثبت آیین نخل‌گردانی کاشمر در میراث فرهنگی کشور
به گفته مسئولان میراث فرهنگی کاشمر، آیین نخل‌گردانی که بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد سال ۱۳۹۱ به شماره ۸۲۶ درفهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده و در سال ۹۶ از لوح ثبتی این آیین رونمایی شد.
مراسم نخل‌گردانی
براساس آنچه از بزرگان روستا نقل شده تا حدود ۱۰۰ سال قبل در روستا نخل دیگری با وزنی بیش از سه تُن بوده که توسط ۶۰ نفر حرکت داده میشده، اما طی سالیان قبل نخلی دیگر با وزن کمتری ساخته شد. این نخل بیش از ۱۵۰۰ کیلوگرم وزن دارد و توسط ۲۵ تا ۳۰ نفر حمل می‌شود، این نخل با ۷۲ تکه پارچه رنگارنگ که سمبل ۷۲ شهید دشت نینواست و کتیبه‌هایی به نام ائمه اطهار علیهم‌السلام تزئین می‌شود و اسبی سفید، قوی و خون‌آلود پیشاپیش این نخل به همراه رکاب‌دار قرارمی‌گیرد که اشاره به ذوالجناح امام حسین علیه‌السلام دارد.
برای جابجایی و حرکت این نخل در خیابان‌های شهر، دو نفر در جلو و دو نفر در عقب قرار می‌گیرند که «مهارکش» نام دارند و با توجه به اینکه افراد زیر نخل مسیر خود را نمی‌بینند مهارکش‌ها مسیر نخل را مشخص می‌کنند و در هنگامی که قرار به ایستادن است، میخ می‌شوند تا نخل کنترل خود را از دست ندهد.
افراد زیر نخل هنگامی که نخل را روی زمین میگذارند نواهای «حیدر حیدر»، «یا علی مدد» و «یا حسین «ع») سر می‌دهند.
در گذشته بالای نخل دو سادات چاوشی‌خوانی میکردند و کسی در داخل نخل زنگ را به صدا درمی‌آورده، البته افراد زیر نخل هم یا برای حرکت دادن نخل نذر داشتند یا از توانایی جسمی برخوردار بودند.
معنا و مفهوم نخل و نخل‌گردانی
درلغتنامه دهخدا درباره نخل نوشته است:
نخل محرم . [ ن َ ل ِ م ُ ح َرْ رَ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) نخل عزا. نخل ماتم . تابوت . (ازآنندراج ). نخلی که به ایام عزاداری عاشورا به انواع پارچه‌ها، چراغ‌ها، آئینه‌ها و شمشیرها و جز آن تزیین کنند و آن را که به اطاق مزین بزرگی شبیه است جمع کثیری بر دوش گیرند و در تکیه بگردانند:
به جنگ جلوه‌ی او نخل باغ کی آید
اگر چو نخل محرم شود سرا پا تیغ.
بعضی نیز معتقدند که نخل به خیمه‌های حضرت امام حسین علیه‌السلام اشاره دارد و می‌خواهد خاطره خیمه‌های حرم آن امام را در کربلا مجسم کند.
تاریخچه روستای فدافن:
روستای فدافن مماس با شهرستان کاشمر در استان خراسان‌رضوی منطقه ترشیز کهن با قدمت هزار ساله و بنا به سرشماری سال ۱۳۹۵ دارای ۱۶۰۰ خانوار و جمعیتی بالغ بر ۴ هزار و ۷۰۰ نفر است.
مسجد غریب که به باور اهالی بر روی آتشکدهای بنا شده، قدمتی دیرینه دارد. روستای فدافن به‌عنوان یک روستای دارای موقوفات فراوان در شهرستان کاشمر مطرح است و عشق به اهل بیت علیهم‌السلام و سرور و سالار شهیدان از سرمایه‌های اصلی این روستاست.
اعتقادات مذهبی با رگ و خون مردم عجین شده و آیین نخل‌گردانی این روستا دارای سابقه حداقل ۲۰۰ ساله بوده و شهرت بسیار در استان و کشور دارد.
این آیین سال ۱۳۹۱ به شماره ۸۲۶ در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت
ملی شد.
گردآورنده: محمدحسن پیشداد
انتهای پیام/
