تربیت سنتی نمی‌تواند به تنهایی پاسخگوی دگرگونی‌های تربیتی عصر دیجیتال باشد
به گزارش خبرگزاری آنا؛ در جهان امروز که اینترنت و سرویس‌های وابسته به آن فراگیر شده‌اند، مواجهه کودکان و نوجوانان با فضای مجازی قطعی به نظر می‌رسد. در این میان تلاش برای هماهنگ‌سازی تربیت سنتی با تغییرات دیجیتال کافی نیست؛ باید این دگرگونی‌ها را درک کرد. والدین و معلمان باید آموزش ببینند و خود را با الگوهای جدید تربیتی سازگار کنند. ارتقای سواد دیجیتال، راهکار اصلی مواجهه صحیح با این تحولات است.
امیررضا باقرپور شیرازی در همین راستا گفت‌وگویی با خبرنگار فناوری آناتک انجام داده است که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
خبرنگار فناوری آناتک: چگونه فضای مجازی می‌تواند بر ارزش‌ها و باورهای تربیتی که خانواده در کودکان ایجاد می‌کند، تأثیر بگذارد؟
باقرپور: نسل امروز کودکان و نوجوانان ما بومیان دیجیتالی (Digital Native) هستند که در یک جامعه سکویی (Platform Society)
تنفس و زندگی می‌کنند. جامعه‌ای که نهادهای «آموزش»، «رسانه» و «سرگرمی» آن به‌واسطه تحولات حوزه فضای مجازی و فناوری‌های مرتبط با آن، دستخوش دگرگونی‌های فراوانی شده‌اند. کودکان و نوجوانان ما در سکوهای آموزشی تعلیم می‌بینند، در سکوهای رسانه‌ای از اخبار مطلع می‌شوند و با دیگران تعامل می‌کنند و در سکوهای سرگرمی به تفریح و بازی مشغول هستند. طبیعتاً محتواهای موجود در این سکوها حاوی و حامل ارزش‌ها و باورهایی هستند که الزماً با ارزش‌ها و باورهای تربیتی خانواده‌ها همسو نیستند و این تعارض می‌تواند تأثیرات جدی و عمیقی را بر کودکان بگذارد. به‌میزانی که خانواده‌ها در درونی‌سازیِ ارزش‌ها و باروهای مقبولشان موفق باشند، کودکان و نوجوانان نیز در کشاکش تعارض مذکور تصمیم‌های متفاوتی خواهند گرفت. در بهترین حالت، ارزش‌ها و باورهای مغایر با خانواده را نمی‌پذیرند و از آن‌ها فاصله می‌گیرند. در بدترین حالت، ارزش‌ها و باروهای تربیت خانوادگی را جایگزین می‌کنند. در حالت میانه نیز ممکن است دست به انتخاب گزینشی و تلفیقی میان این‌دو بزنند و اصطلاحاً «تربیت موزاییکی» پیدا کنند.
تأثیر بازی‌های دیجیتال بر رفتار و نگرش کودکان
خبرنگار فناوری آناتک: نقش الگوبرداری از محتواهای آنلاین در شکل‌گیری شخصیت و رفتار کودکان چیست؟
باقرپور: با توجه به اینکه میزان قابل توجهی از وقت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی سپری می‌شود، محتواهای آنلاین به‌ویژه در حوزه‌هایی که ظرفیت الگوبرداری بیشتری دارند، می‌تواند شکل‌گیری شخصیت و رفتار کودکان را تحت تأثیر قرار دهد. به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین این حوزه‌ها، حوزه «سرگرمی و بازی» است. نتایج آخرین پیمایش ملی بازیکنان بازی‌های دیجیتال با عنوان «نمای باز ۱۴۰۰» نشان می‌دهد که از ۳۴ میلیون نفر بازیکن در ایران حدود ۴۵ درصد آن‌ها خردسالان، کودکان و نوجوانان هستند. همچنین، بررسی نسبت بازیکنان در رده‌های سنی در این پیمایش نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانان بیشترین میزان اقبال را به بازی‌های دیجیتال داشته‌اند و بیشترین میزان بازیکن هم متعلق به آن‌ها بوده است. پُرواضح است که سبک‌ها و شخصیت‌های مورد علاقه کودکان و نوجوانان در این بازی‌ها تا چه میزان می‌تواند در شکل‌گیری ابعاد مختلف شخصیت و رفتار کودکان مانند نگرش‌ها، هیجانات، عواطف و احساسات نقش ایفا کند.
چالش‌های والدین در مدیریت فضای آنلاین
خبرنگار فناوری آناتک: تا چه اندازه والدین می‌توانند کنترل و مدیریت تربیت مجازی فرزندان خود را بر عهده بگیرند، و با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟
باقرپور: طبیعتاً به‌صورت صددرصد امکان‌پذیر نیست. اگرچه امروزه ابزارها و فناوری‌های نسبتاً موفقی برای کنترل والدین در فضای مجازی (Parental Controls) تولید شده‌اند، اما اینها درحکم سپر هستند نه شمشیر! مهم این است که والدین بتوانند کنشگر به‌روز، فعال و هوشمندی در این عرصه باشند. درواقع، والدین با سه چالش اساسی در زمینه کنترل و مدیریت تربیت مجازی فرزندان روبرو هستند: اول اینکه، دانش و اطلاعات آن‌ها عموماً همگام با فرزندان پیش نمی‌رود. همین امر موجب می‌شود تا والدین همیشه یک گام از فرزندان خود عقب‌تر باشند. دوم اینکه، بخش قابل‌توجهی از زمان تنفس و زندگی فرزندان در فضای مجازی اساساً تحت اشراف و نظارت والدین نیست. سوم اینکه، حتی اگر امکان این اشراف و نظارت نیز وجود داشته باشد،حجم محتوای مصرفی اجازه رصد، تحلیل، گزینش و پیشنهاد آن را از طریق والدین نخواهد داد. بنابراین، به‌میزانی که والدین توانایی مواجهه فعال با چالش‌های مذکور را داشته باشند، به‌همان میزان می‌توانند کنترل و مدیریت تربیت مجازی فرزندان خود را بر عهده بگیرند.
تحول مفهوم تربیت در عصر دیجیتال
خبرنگار فناوری آناتک: تفاوت‌های تربیت سنتی (خانوادگی) و تربیت دیجیتال (فضای مجازی) در چیست و چگونه کودکان این دو را تلفیق می‌کنند؟
باقرپور: به نظر می‌رسد، هرچه زمان می‌گذرد رویکرد دوفضایی به تربیت و دوگانه‌هایی از قبیل «تربیت سنتی» درمقابل «تربیت دیجیتال» بیشتر مفهوم و معنای خود را از دست خواهند داد. چون اکنون اساساً ماهیت، تعاریف و ابزارهای آموزش و تربیت در عصر دیجیتال تغییرات بنیادین کرده‌اند. به عبارت دیگر، فضای مجازی آنچنان با زندگی روزمره و خانواده‌ها عجین شده است که دیگر تصور تربیت بدون فضای مجازی دشوار است. بدین‌ترتیب، کودکان و نوجوانان با دو نوع تربیت روبرو نیستند که آن‌ها را باهم تلفیق کنند. تربیت در عصر دیجیتال سرشت موزاییکی و سیال پیدا کرده که خانواده یکی از قطعات این موزاییک است.
راهکارهای کاهش شکاف ارزشی
خبرنگار فناوری آناتک: آیا محتوای فضای مجازی می‌تواند با آموزه‌های والدین تضاد ایجاد کند، و در این صورت چگونه می‌توان این تضادها را مدیریت کرد؟
باقرپور: بله این اتفاق کاملاً محتمل و اجتناب‌ناپذیر است. نخستین گام این است که والدین این تضاد را پنهان نکنند، آن‌را به رسمیت بشناسند و به‌عنوان یک مسئله بپذیرند. در گام بعد تلاش کنند که ریشه‌های این تضاد را از موضعی همدلانه و نه اقتدارگرایانه با فرزندان خود به گفتگو بگذارند و نهایتاً از خلال این گفتگو با کمک و همکاری فرزندان خویش، راه‌حل کاهش یا محو این تضاد را بیابند و تا حصول نتیجه پیگیری کنند.
فرصت‌ها و تهدیدهای استفاده از هوش مصنوعی در تربیت
خبرنگار فناوری آناتک: چگونه می‌توان از فناوری‌های دیجیتال به عنوان یک ابزار مثبت در تربیت فرزندان استفاده کرد؟
باقرپور: امروزه ابزارها و فناوری‌های مختلفی مانند «هوش مصنوعی» وجود دارد که می‌تواند به عنوان یک ابزار مثبت در تربیت فرزندان استفاده کرد. اما اولاً باید علاوه بر فرصت‌ها به تهدیدهای احتمالی آن‌ها نیز توجه کرد. ثانیاً باید درنظر داشت که این ابزارها و فناوری‌ها خودشان محصول یک نظام ارزشی و سبک‌زندگی خاص هستند که الزاماً با اقتضائات بومی و فرهنگی ما سازگار نیستند. لذا همواره برای به‌کارگیری باید یک فاصله انتقادی را با آن‌هاحفظ کرد. ثالثاً این ابزارها و فناوری‌ها به‌طور مداوم و مستمر در حال تغییر و تحول هستند. بنابراین لازم است تا والدین نسبت به این تغییرات و تحولات دقت و آگاهی کافی داشته باشند تا در شرایط مقتضی بتوانند از آخرین نتایج و دستاوردها استفاده کنند.
نقش سواد دیجیتال والدین و معلمان
خبرنگار فناوری آناتک: راهکارهای عملی برای والدین و معلمان جهت هماهنگ‌سازی تأثیرات فضای مجازی با تربیت سنتی کدامند؟!
باقرپور: این سؤال مقبولیت و مطلوبیت «تربیت سنتی» را پیش‌فرض می‌گیرد. درصورتی‌که الزماً این‌طور نیست. مطابق با آنچه گفته شد، «تربیت» در عصر دیجیتال از ابعاد و زوایای مختلف دگرگونی‌های اساسی پیدا کرده است. دگرگونی‌هایی که بعضاً مفاهیم، شیوه‌ها و ابزارهای تربیت سنتی توانایی درک و هضم آن‌ها را ندارد. بنابراین، به‌جای هماهنگ‌سازی تأثیرات فضای مجازی با تربیت سنتی، والدین و معلمان باید به دنبال فهم این دگرگونی‌ها و الگوهای تربیت فرزندان خود در این عصر جدید باشند. مهم‌ترین راهکار عملی برای این امر نیز ارتقای سواد فضای مجازی والدین و معلمان است.
انتهای پیام/
