اختلاف‌ها بر سر مالکیت تصاویر تولید شده توسط هوش مصنوعی بالا گرفت
به گزارش خبرگزاری آنا؛ پلتفرم‌هایی نظیر Midjourney ،DALL·E ،Stable Diffusion و Firefly در سال‌های اخیر زمینه‌ای را فراهم کرده‌اند تا میلیون‌ها کاربر بدون دانش هنری یا فنی، تنها با تایپ چند واژه، تصاویری پیچیده، خلاقانه و حتی شبیه آثار هنری شناخته‌شده تولید کنند. این دموکراسی در تولید محتوا اگرچه تحولی بزرگ در دنیای هنر دیجیتال به‌شمار می‌رود، اما به‌همان میزان، مرز‌های سنتی مفاهیم حقوقی همچون «خالق»، «مالک» و «کپی‌رایت» را دچار تزلزل کرده است.
موضع نهاد‌های قانونی: کپی‌رایت بدون انسان ممکن نیست
در ایالات متحده، اداره ثبت کپی‌رایت در سه بخش به بررسی ابعاد حقوقی آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی پرداخته است. بخش نخست این گزارش در ژوئیه ۲۰۲۴ منتشر شد و به موضوع نسخه‌های دیجیتال از افراد پرداخت. بخش دوم در ژانویه ۲۰۲۵ منتشر شد و به بررسی قابلیت ثبت آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی مولد اختصاص داشت. در مه ۲۰۲۵ نیز، در پاسخ به درخواست‌های کنگره و ذی‌نفعان، نسخه‌ی پیش‌انتشاری از بخش سوم این گزارش منتشر شد؛ نسخه‌ی نهایی آن نیز قرار است بدون تغییر محتوایی در آینده منتشر شود.
در این دستورالعمل‌ها، اداره کپی‌رایت صراحتاً اعلام می‌کرد: «آثاری که فاقد مشارکت انسانی در فرآیند خلق هستند، مشمول حمایت قانونی کپی‌رایت نیستند.» به‌عبارت دیگر، چنانچه تصویر تولیدشده حاصل صرف اجرای الگوریتم و بدون تصمیم‌گیری خلاقانه انسان باشد، قابل ثبت به‌عنوان اثر دارای حق مؤلف نخواهد بود.
این موضع با رأی یک دادگاه فدرال نیز هم‌راستا بوده است؛ جایی که قاضی بریل‌ای. هاول در سال ۲۰۲۳، در جریان پرونده‌ای علیه اداره کپی‌رایت، حکم داد که آثار هنری تولیدشده صرفاً توسط هوش مصنوعی، مشمول قانون کپی‌رایت نمی‌شوند. این رأی در پاسخ به شکایت استیفن ثالر صادر شد که خواستار ثبت تصویری تولیدشده با الگوریتم «Creativity Machine» بود؛ اما درخواست او رد شد.
در تازه‌ترین تحول، دادگاه تجدیدنظر حوزه کلمبیا نیز در سال ۲۰۲۵ رأی اداره کپی‌رایت را تأیید کرد و اعلام داشت که برای ثبت یک اثر، «نویسنده یا پدیدآورنده باید یک انسان باشد، نه خود ماشین». به گفته هیئت سه‌نفره این دادگاه: «الزام به وجود مؤلف انسانی مانع از ثبت آثاری که با مشارکت هوش مصنوعی خلق شده‌اند نمی‌شود، اما خلاقیت انسانی در بخشی از فرآیند تولید اثر الزامی است.»
نمونه شاخص این رویکرد، رد درخواست ثبت مجموعه تصویری به‌نام Zarya of the Dawn بود که با ابزار Midjourney خلق شده بود. در رأی نهایی، اداره کپی‌رایت تنها بخش‌هایی از این مجموعه را که توسط انسان نوشته شده بودند (مانند متن روایت) مشمول ثبت دانست و بخش‌های تصویری را فاقد شرایط قانونی تلقی کرد.
شکایت‌های هنرمندان از استفاده بدون اجازه
در سوی دیگر ماجرا، هنرمندان، تصویرگران و عکاسان حرفه‌ای نسبت به نحوه آموزش مدل‌های هوش مصنوعی ابراز نگرانی جدی کرده‌اند. بسیاری از این مدل‌ها با استفاده از میلیارد‌ها تصویر موجود در فضای وب، از جمله آثار هنری دارای کپی‌رایت، آموزش دیده‌اند. به گزارش مجله حقوق و فناوری دانشگاه هاروارد، این داده‌ها اغلب بدون کسب رضایت صاحبان اثر جمع‌آوری شده‌اند. در واکنش به این موضوع، شکایت‌هایی از سوی گروهی از هنرمندان علیه شرکت‌های سازنده مدل‌های هوش مصنوعی مانند Stability AI و OpenAI مطرح شده که برخی از آنها هنوز در جریان رسیدگی قضایی قرار دارند.
منتقدان می‌گویند این مدل‌ها می‌توانند سبک، ترکیب یا حتی عناصر خاص آثار یک هنرمند را بازتولید کنند، بدون آنکه خالق اولیه در این روند نقشی داشته باشد یا سهمی از درآمد حاصل از استفاده تجاری دریافت کند. برخی نیز معتقدند اگر مدل‌های هوش مصنوعی با داده‌هایی که تحت کپی‌رایت هستند آموزش دیده باشند، خروجی آنها نیز نمی‌تواند به‌طور کامل از این محدودیت‌ها مبرا باشد.
شرکت‌ها چه می‌گویند؟
در مقابل، شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی، خود را در چارچوب «استفاده منصفانه» (Fair Use) تعریف می‌کنند. آنها معتقدند استفاده از داده‌های تصویری برای آموزش مدل‌ها، مشابه رفتار موتور‌های جست‌و‌جو یا سامانه‌های تحلیلی است و آثار نهایی آنها به‌اندازه کافی متفاوت از نمونه‌های اصلی هستند.
برخی شرکت‌ها همچون Adobe، با توسعه ابزار‌هایی مانند Firefly تلاش کرده‌اند با استفاده از پایگاه‌های داده دارای مجوز، نگرانی‌ها را کاهش دهند. این شرکت همچنین امکان پرداخت به خالقان اصلی آثار آموزشی را در دستور کار قرار داده است.
وضعیت حقوقی در سایر کشور‌ها
در اتحادیه اروپا، اگرچه قانون خاصی برای کپی‌رایت آثار تولیدشده با هوش مصنوعی تصویب نشده، اما در پیش‌نویس قانون موسوم به AI Act به لزوم شفافیت در منابع داده‌های آموزشی تأکید شده است. برخی کشور‌ها نظیر ژاپن، استفاده از آثار دارای کپی‌رایت برای آموزش مدل‌ها را در شرایطی خاص مجاز می‌دانند، اما مالکیت آثار تولیدشده همچنان موضوعی باز و مورد مناقشه است.
در ایران، قوانین مرتبط با حقوق مؤلف و آثار هنری هنوز به‌صورت مستقیم به موضوع تولیدات هوش مصنوعی نپرداخته‌اند. با این حال، براساس قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان (مصوب ۱۳۴۸)، شرط اصلی بهره‌مندی از حقوق مادی و معنوی، آفرینش توسط انسان است. به‌نظر می‌رسد تا تصویب مقررات جدید، این اصل همچنان ملاک تشخیص خواهد بود.
استفاده تجاری، مهم‌ترین خطر منطقه خاکستری
یکی از مهم‌ترین پرسش‌های کاربران و شرکت‌ها، امکان استفاده تجاری از تصاویر تولیدشده با هوش مصنوعی است. بسیاری از پلتفرم‌ها در سیاست‌های خود به‌صراحت این اجازه را داده‌اند، اما از نظر حقوقی، این بهره‌برداری هنوز خالی از ریسک نیست، به‌ویژه در مواردی که تصویر نهایی بسیار شبیه به یک اثر دارای کپی‌رایت باشد یا شخصیت شناخته‌شده‌ای در آن به تصویر کشیده شود.
این موضوع برای صنایعی مانند تبلیغات، تولید محتوا، بازی‌سازی و حتی مد و طراحی گرافیک، اهمیت بالایی دارد و ممکن است در آینده‌ای نزدیک منجر به شکل‌گیری دادگاه‌های بین‌المللی یا حتی قرارداد‌های بیمه برای حفاظت از کسب‌وکار‌های درگیر شود.
با وجود پیشرفت سریع ابزارهای تولید تصویر توسط هوش مصنوعی، نظام‌های حقوقی جهان هنوز به سازوکار واحد و روشنی برای تعیین مالکیت معنوی این آثار نرسیده‌اند. تعادل میان خلاقیت انسان، توانمندی ماشین و حقوق خالقان اولیه محتوا، همچنان مسئله‌ای باز و در حال تحول است. به نظر می‌رسد آینده این حوزه وابسته به ترکیبی از اصلاح قوانین، توسعه فناوری‌های اخلاق‌محور و مشارکت جوامع هنری و حقوقی خواهد بود.
انتهای پیام/
