«ساختمان‌سازی سبز» ضرورت فراموش‌شده در ایران
تصور کنید در خانه‌ای زندگی می‌کنید که در گرم‌ترین روز‌های تابستان، بدون روشن کردن کولر هم هوای خنکی دارد و در زمستان‌های سرد، بی‌نیاز از مصرف بالای گاز و برق، گرما را در خود حفظ می‌کند. خانه‌ای که هر بار باران می‌بارد، آب را ذخیره می‌کند و انرژی خورشید را به برق تبدیل می‌کند؛ ساختمانی که نه تنها مصرف‌کننده طبیعت نیست، بلکه به آن بازمی‌گرداند. این رؤیا دیگر به آینده دور تعلق ندارد؛ «ساختمان‌سازی سبز» راهکاری است که سال‌هاست در بسیاری از کشور‌ها به واقعیت تبدیل شده و امروز در گوشه و کنار جهان، ساختمان‌هایی در حال شکل‌گیری هستند که زیست‌پذیرتر، هوشمندتر و دوست‌دارتر محیط‌زیست‌اند. اما ساختمان‌سازی سبز دقیقاً چیست و چرا این روز‌ها بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است؟
ساختمان‌سازی سبز چیست؟
ساختمان‌سازی سبز یا پایدار به مجموعه‌ای از روش‌ها، فناوری‌ها و استاندارد‌ها گفته می‌شود که هدف آن کاهش مصرف انرژی، حفظ منابع طبیعی و کاهش اثرات زیست‌محیطی ساختمان‌ها در تمام مراحل طراحی، ساخت و بهره‌برداری است. این نوع ساختمان‌ها با به کارگیری اصولی مانند استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، بهینه‌سازی مصرف آب، استفاده از مصالح بازیافتی و دوستدار محیط زیست، و طراحی مطابق با شرایط اقلیمی، سعی می‌کنند حداقل آسیب به محیط زیست وارد کنند و همزمان رفاه و سلامت ساکنان را افزایش دهند. ساختمان‌سازی سبز نه تنها به کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای کمک می‌کند، بلکه کیفیت هوای داخلی را بهبود می‌بخشد و باعث افزایش بهره‌وری انرژی در ساختمان‌ها می‌شود. در واقع، هدف نهایی آن ایجاد فضای زیستی پایدار و اقتصادی است که بتواند با چالش‌های زیست‌محیطی قرن بیست‌ویکم مقابله کند.
نمونه‌های موفق ساختمان‌سازی سبز در جهان
در جهان، نمونه‌های متعددی از ساختمان‌های سبز وجود دارد که به عنوان الگو‌های موفق شناخته می‌شوند. یکی از برجسته‌ترین آنها ساختمان The Edge در آمستردام هلند است که به عنوان یکی از هوشمندترین ساختمان‌های اداری شناخته می‌شود. این ساختمان با بهره‌گیری از پنل‌های خورشیدی گسترده، سیستم‌های تهویه و روشنایی هوشمند، و مدیریت هوشمند انرژی، مصرف انرژی بسیار پایینی دارد و تقریبا خودکفا است.
در قلب شهر آمستردام، ساختمانی قرار دارد که نه‌تنها محل کار شرکت مشهور Deloitte است، بلکه به‌عنوان یکی از پایدارترین ساختمان‌های اداری جهان شناخته می‌شود. این ساختمان که «The Edge» نام دارد، با مساحتی حدود ۴۰ هزار متر مربع در سال ۲۰۱۵ ساخته شد و موفق شد با کسب امتیاز ۹۸.۳۶ درصدی در استاندارد بین‌المللی BREEAM-NL، رکوردی بی‌نظیر در زمینه پایداری به ثبت برساند.
راز موفقیت «The Edge» در ترکیب هوشمندانه معماری پیچیده و فناوری‌های نوین نهفته است. این ساختمان به یک سیستم مرکزی مجهز شده که به طور کامل مصرف انرژی در بخش‌های گرمایش، سرمایش، روشنایی و حتی نظافت را کنترل می‌کند و با این کار به شکل چشمگیری در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌شود. یکی از اصول جالب توجه در طراحی این مجموعه، توجه به دوره بازگشت سرمایه است؛ به‌گونه‌ای که هر فناوری با دوره بازگشت کمتر از ۱۰ سال ارزش اجرا داشته است. نمونه آن سقف دیجیتالی گران‌قیمتی است که دوره بازگشت سرمایه آن تنها ۸.۳ سال برآورد شده است.
در این ساختمان، فناوری به کوچک‌ترین جزئیات نفوذ کرده است. کارکنان می‌توانند از طریق اپلیکیشن‌های تلفن همراه خود، همکارانشان را پیدا کنند، دمای محیط کار را تنظیم کنند، برنامه ورزشی‌شان را مدیریت کنند و حتی غذا سفارش دهند. تمام این ابزار‌ها با شارژر‌های بی‌سیم تعبیه‌شده روی میزها، به راحتی شارژ می‌شوند. حتی سرویس‌های بهداشتی هم هوشمند هستند؛ به محض تمام شدن دستمال‌ها، سیستم به صورت خودکار دستمال جدید ارائه می‌دهد و زمان‌های نظافت نیز به شکل آنلاین گزارش می‌شود.
در بخش تأمین انرژی نیز راهکار‌های پایداری اتخاذ شده است. دو منبع آب زیرزمینی در عمق ۱۳۰ متری زمین تعبیه شده‌اند که یکی برای تأمین آب سرد و دیگری برای آب گرم استفاده می‌شود و سیستم گرمایش و سرمایش را پایدار و کم‌مصرف می‌کند.
روشنایی ساختمان نیز با رویکردی هوشمندانه طراحی شده است. کارکنان می‌توانند با تلفن‌های همراه خود که با همکاری شرکت فیلیپس برنامه‌ریزی شده‌اند، شدت نور میز کارشان را تنظیم کنند. بیش از ۶۰۰۰ لامپ LED کم‌مصرف با حسگر‌های دما، حرکت و نور خورشید در سراسر ساختمان نصب شده‌اند و باعث بهینه‌سازی مصرف برق شده‌اند. جهت‌گیری ساختمان و طراحی نمای شیشه‌ای آن به گونه‌ای است که حداکثر نور طبیعی وارد فضا می‌شود و نیاز به روشنایی مصنوعی را کاهش می‌دهد.
بخش جنوبی این ساختمان با پنل‌های خورشیدی با بازدهی بالا پوشیده شده و سقف شیب‌دار آن نیز به پنل‌های خورشیدی مجهز شده است. نتیجه این طراحی هوشمندانه آن است که «The Edge» حدود ۷۰ درصد انرژی کمتری نسبت به ساختمان‌های اداری معمولی مصرف می‌کند و حتی بیشتر از میزان مصرف خود انرژی تولید می‌کند.
نمونه دیگر برج Bosco Verticale در میلان ایتالیا است که شامل دو برج مسکونی با هزاران درخت و گیاه است که کیفیت هوای اطراف را بهبود داده و به عنوان عایق طبیعی برای ساختمان عمل می‌کند. این رویکرد ترکیبی از ساختمان‌سازی سبز و طراحی بیوفیلیک، نمونه‌ای برجسته از ارتباط بین انسان و طبیعت در محیط‌های شهری است. همچنین ساختمان Council House ۲ در ملبورن استرالیا، با طراحی نوآورانه و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، توانسته مصرف انرژی خود را تا ۸۵ درصد کاهش دهد و یک نمونه موفق دیگر از ساختمان‌های سبز به شمار می‌رود.
جنگل عمودی (Bosco Verticale) یکی از پروژه‌های برجسته معماری معاصر است که توسط استودیو بوری (Boeri Studio) در شهر میلان ایتالیا طراحی و اجرا شده است. این مجموعه شامل دو برج مسکونی با ارتفاع‌های ۱۱۲ و ۸۰ متر است که به ترتیب ۲۷ و ۱۸ طبقه دارند و در مجموع مساحتی بالغ بر ۳۰,۵۰۱ متر مربع را در بر می‌گیرند.
این پروژه در سال ۲۰۱۵ از سوی شورای جهانی ساختمان‌های بلند و زیستگاه شهری (CTBUH) به عنوان برترین ساختمان بلند دنیا انتخاب شد. ویژگی شاخص این مجموعه استفاده از نمای سبز به جای نما‌های سنتی است که باعث ایجاد یک میکرواقلیم خاص در اطراف ساختمان می‌شود. در مجموع، حدود ۴۸۰ درخت بزرگ، ۲۵۰ درخت کوچک، ۱۱,۰۰۰ گیاه پوششی و ۵,۰۰۰ درختچه در نمای این برج‌ها کاشته شده است که نقش موثری در تولید رطوبت، اکسیژن، جذب دی‌اکسیدکربن و کاهش ذرات معلق در هوا دارند.
در بام این برج‌ها، پنل‌های خورشیدی نصب شده‌اند که بخشی از انرژی مورد نیاز مجموعه را تأمین می‌کنند. همچنین آب خاکستری ساختمان پس از تصفیه مجدداً برای آبیاری گونه‌های گیاهی بومی استفاده می‌شود.
برای بازآفرینی فضای شهری پیرامون، مسیر‌های عبور و پارکینگ‌ها به زیر زمین انتقال یافته‌اند و در نتیجه فضایی به وسعت ۱۶۰,۰۰۰ متر مربع برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، فضا‌های سبز، میدان‌های عمومی و پل‌ها در سطح زمین ایجاد شده است.
عملیات ساخت این پروژه از اواخر سال ۲۰۰۹ آغاز شد و در سال ۲۰۱۴ به پایان رسید. جنگل عمودی امروز به عنوان نمونه‌ای موفق از همزیستی معماری مدرن با طبیعت و پایداری شهری شناخته می‌شود.
نمونه‌های ساختمان‌سازی سبز در ایران
در ایران، گرچه ساختمان‌سازی سبز هنوز به طور گسترده توسعه نیافته، اما پروژه‌های اولیه و نمونه‌هایی وجود دارند که تلاش برای اجرای اصول پایداری را نشان می‌دهند. برج میلاد تهران با استفاده از شیشه‌های دوجداره و سیستم‌های مدیریت انرژی، تا حدودی در مسیر بهینه‌سازی مصرف انرژی قدم برداشته است.
در برخی پروژه‌های مسکونی مدرن در شهر‌هایی مثل تهران، اصفهان و کیش، استفاده محدود از پنل‌های خورشیدی و بهینه‌سازی عایق حرارتی دیده می‌شود.
به عنوان مثال، در شهرک اکباتان تهران پس از بازسازی‌هایی که انجام شده، بهبود‌هایی در زمینه عایق‌کاری و استفاده از مصالح با کارایی بالاتر در برابر حرارت مشاهده می‌شود. همچنین مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در ایران در حال توسعه فناوری‌ها و استاندارد‌های ساختمان سبز هستند، اما به دلیل محدودیت‌های اقتصادی، فرهنگی و کمبود آگاهی عمومی، توسعه این صنعت هنوز در مراحل ابتدایی است.
مزایا و معایب ساختمان‌سازی سبز
ساختمان‌سازی سبز مزایای متعددی دارد که آن را به گزینه‌ای جذاب و ضروری برای آینده تبدیل می‌کند. از جمله مزایا می‌توان به کاهش چشمگیر مصرف انرژی و کاهش هزینه‌های بلندمدت ساختمان‌ها، بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان، افزایش رفاه و سلامت ساکنان، و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی اشاره کرد.
این نوع ساختمان‌ها به کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای کمک می‌کنند و باعث حفظ منابع طبیعی می‌شوند. اما در کنار این مزایا، معایبی نیز وجود دارد؛ از جمله هزینه‌های اولیه بالاتر ساخت و نصب فناوری‌های نوین، نیاز به تخصص و آموزش بیشتر برای پیمانکاران و معماران، و محدودیت‌های فرهنگی و اقتصادی در برخی مناطق که مانع پذیرش گسترده این فناوری‌ها می‌شود.
همچنین ممکن است برخی فناوری‌های نوین در شرایط اقلیمی خاص به خوبی کار نکنند و نگهداری آنها نیازمند هزینه و زمان باشد؛ بنابراین برای موفقیت ساختمان‌سازی سبز، باید ضمن توجه به مزایا، راهکار‌هایی برای رفع چالش‌ها نیز ارائه شود.
فناوری‌ها و نوآوری‌های نوین در ساختمان‌سازی سبز
در سال‌های اخیر، فناوری‌های نوین نقش کلیدی در پیشرفت ساختمان‌سازی سبز داشته‌اند. از جمله این فناوری‌ها می‌توان به سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی اشاره کرد که با استفاده از حسگر‌ها و نرم‌افزار‌های پیشرفته، مصرف انرژی را به حداقل می‌رسانند و فرآیند‌های روشنایی، تهویه و گرمایش را به صورت خودکار تنظیم می‌کنند. پنجره‌های هوشمند که قابلیت تنظیم میزان نور و حرارت عبوری را دارند، یکی دیگر از فناوری‌های نوین هستند که به کاهش نیاز به تهویه مطبوع کمک می‌کنند.
علاوه بر این، مصالح نوین مانند بتن خودترمیم‌شونده، عایق‌های حرارتی نانویی، و پنل‌های خورشیدی یکپارچه در نمای ساختمان، نقش مهمی در افزایش پایداری و کارایی ساختمان دارند. نمونه‌ای موفق از این فناوری‌ها ساختمان The Edge در هلند است که ترکیبی از سیستم‌های هوشمند، انرژی خورشیدی و طراحی کارآمد را به نمایش می‌گذارد. در ایران نیز تحقیقات و نمونه‌هایی در این زمینه در حال شکل‌گیری است، اما همچنان فاصله زیادی با سطح جهانی وجود دارد.
انتهای پیام/
