سود‌های پنهان پشت دیوار مدارس غیردولتی؛ شهریه‌هایی که همه خرج آموزش نمی‌شوند
به گزارش خبرنگار آنا، وقتی والدین شهریه مدرسه فرزندشان را پرداخت می‌کنند، فرضشان این است که این پول صرف «آموزش» می‌شود. اما در سایه همان کلاس‌ها، زیرساخت‌ها و مدیریت‌های روزمره، یک چرخه اقتصادی نهفته در حال گردش است. مدارس غیردولتی، که بیشتر از طریق شهریه دانش‌آموزان هزینه‌هایشان را تأمین می‌کنند، در بسیاری از موارد بیشتر شبیه شرکت‌های خدماتی ترکیبی یا موسسه‌های آموزشی عمل می‌کنند.
همزمان با گرم شدن هوا و پایان سال تحصیلی، بسیاری از والدین با چالشی فراتر از برنامه‌ریزی برای تعطیلات تابستانی روبه‌رو می‌شوند، دغدغه انتخاب و ثبت‌نام مدرسه مناسب برای فرزندانشان. این چالش که پیش از این بیشتر به کیفیت آموزشی محدود می‌شد، امروز ابعاد گسترده‌تری یافته و حتی به یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های مالی خانواده‌ها تبدیل شده است.
در این میان، مدارس غیردولتی با ارائه خدمات متنوع و وعده‌های آموزشی، به گزینه‌ای محبوب اما پرهزینه برای بسیاری تبدیل شده‌اند. با این حال، شفاف نبودن معیارهای تعیین شهریه و افزایش بی‌قاعده آن، نه‌تنها اعتماد والدین را مخدوش کرده، بلکه بار سنگینی بر دوش خانواده‌ها گذاشته است. این وضعیت، نیاز به راهکارهای نوین و نظارت دقیق‌تر را بیش از گذشته آشکار می‌سازد؛ اما اینجا دیگر حرف از افزایش شهریه نیست. حرف این است، این پول‌ها در نهایت به کجا می‌روند؟ و چه کسانی از این نظام سود می‌برند؟
این گزارش، یک نگاه دقیق و بی‌تهاجم به اقتصاد داخلی مدارس غیردولتی دارد. جایی که شهریه دانش‌آموزان تنها وجهه‌ای برای آموزش نیست، بلکه منبع درآمدی قابل توجهی برای سازمان‌ها، موسسات و حتی بازار‌های جانبی آموزشی محسوب می‌شود.
در این میان، شفافیت مالی کمترین چیزی است که وجود دارد و نظارت مستقل هنوز در مرحله اعلامیه‌خواندن مانده است. ما سعی کردیم رد پای این پول‌ها را دنبال کنیم و بفهمیم، آیا والدین واقعاً برای آموزش فرزندشان پول پرداخت می‌کنند؟ یا برای چرخه‌ای اقتصادی که دور از چشم آموزش را فراموش کرده؟
حقوق مدیران و کارمندان مدارس غیردولتی؛ آیا از شهریه دانش‌آموزان پرداخت می‌شود؟
در مدارس دولتی، تمامی حقوق کارکنان (از جمله معلمان، مدیران، مربیان و کارمندان خدماتی) از طریق بودجه دولتی پرداخت می‌شود. اما در مدارس غیردولتی، وضعیت کاملاً متفاوت است. این موضوع نشان می‌دهد:
• مدرسه فقط یک مرکز آموزشی نیست، بلکه یک واحد اقتصادی هم هست.
• عدم شفافیت در نحوه تخصیص شهریه، زمینه‌ساز استثمار آموزشی است.
• عدالت آموزشی در معرض تهدید قرار دارد، وقتی هزینه‌های غیرآموزشی بیش از حد مجاز شکل می‌گیرد.
یکی از نکات قابل‌توجه در گفته‌های رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی، تفکیک هزینه‌های برنامه درسی و فوق‌برنامه از خدماتی مانند ناهار، سرویس، کلاس زبان و لباس فرم است. این اقدام، به‌زعم وزارتخانه گامی در جهت شفاف‌سازی و کاهش تنش مالی خانواده‌هاست. اما تجربه والدین نشان داده این تفکیک عملاً به یک «تاکتیک درآمدزایی چندلایه» بدل شده است؛ شهریه رسمی ممکن است پایین‌تر به‌نظر برسد، اما با افزودن اقلام جانبی، مبلغ نهایی به شکل بی‌سابقه‌ای بالا می‌رود، گاهی تا بیش از ۳۰۰ میلیون تومان برای پایه اول دبستان.
تفکیک هزینه‌های مدارس غیردولتی ظاهراً برای شفاف‌سازی انجام شده، اما در عمل باعث افزایش بار مالی خانواده‌ها شده است
در حالی که مدارس غیردولتی با استدلال «ارائه آموزش بهتر» شهریه‌های بالایی را از خانواده‌ها دریافت می‌کنند، کمتر به این موضوع پرداخته شده است، آیا واقعاً این درآمد‌های بالا صرف بهبود کیفیت آموزش می‌شود؟ یا تنها منجر به تشکیل یک چرخه اقتصادی مستقل شده است؟
مدارس غیردولتی شهریه بالا دارند، ولی چرا نمره‌شان پایین‌تر است؟
در حالی که مدارس غیردولتی با شهریه‌های بالا واردات خود را به عنوان «مرکز آموزش با کیفیت» معرفی می‌کنند، آمار‌های رسمی وزارت آموزش و پرورش داستان دیگری را روایت می‌کنند:
مدارس دولتی، در مقایسه با مدارس غیردولتی، عملکرد بهتری در آزمون‌های نهایی و حتی کنکور داشته‌اند.
در این تحلیل، به بررسی این موضوع می‌پردازیم. آیا واقعاً پول بیشتر به معنای آموزش بهتر است؟ یا نظام آموزشی کشور دارای متغیر‌های دیگری است که هنوز به خوبی شناخته نشده؟
مدارس دولتی یا غیردولتی؟ کدام بهتر یاد می‌دهد؟
طبق گزارش اخیر از مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش و پرورش، عملکرد دانش‌آموزان مدارس دولتی در آزمون‌های نهایی و حتی کنکور، بهتر از مدارس غیردولتی بوده است.
محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش و پرورش در نشست خبری تحلیل نتایج آزمون‌های نهایی گفت: مجموع مدارس دولتی که مدارس عادی، نمونه دولتی، سمپاد، شاهد، عشایری، استثنایی و ... را تشکیل می‌دهند، در امتحانات نهایی امسال عملکرد بهتری از مدارس غیردولتی و هیات امنایی داشتند. مجموع نمرات دانش‌آموزان مدارس دولتی در رشته ریاضی فیزیک ۱۱.۹۶ و در مدارس غیردولتی ۱۱.۶۲ بوده است. در رشته علوم تجربی ۱۲.۲۸ سهم مدارس دولتی و ۱۱.۱۶ سهم مدارس غیردولتی بوده است. در رشته ادبیات و علوم انسانی نیز این میانگین نمرات برای مدارس دولتی ۹.۲۵ بوده و در مدارس غیردولتی ۸.۷۱ بوده است.
مدارس غیردولتی با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات، ایجاد تصویر ذهنی از مدرسه ایده‌آل، استفاده از اسم معلمان معروف یا دانش‌آموزان موفق و ایجاد احساس ترس از عدم موفقیت در والدین والدین را جذب می‌کنند.
در سال‌های اخیر، گسترش مدارس غیردولتی و افزایش شهریه‌های آنها به یکی از داغ‌ترین مباحث در حوزه آموزش و پرورش کشور تبدیل شده است. با وجود اینکه این مدارس به عنوان گزینه‌هایی با کیفیت بالاتر آموزشی مطرح می‌شوند، اما انتقادات زیادی نسبت به تأثیر منفی آنها بر عدالت آموزشی مطرح شده است.
بر اساس گزارش‌های داخلی و بین‌المللی، وجود مدارس خصوصی با شهریه‌های گزاف، دانش‌آموزان خانواده‌های با درآمد پایین را از دسترسی به فرصت‌های آموزشی مطلوب محروم می‌کند. این موضوع باعث ایجاد شکاف عمیق طبقاتی در نظام آموزشی شده و تفاوت‌های اجتماعی را در محیط مدرسه نیز تقویت می‌کند.
همچنین، جذب معلمان مجرب و متخصص به سمت مدارس غیردولتی به دلیل حقوق و مزایای بالاتر، باعث ضعیف‌تر شدن وضعیت مدارس دولتی شده است. این تحول به مرور زمان، کیفیت آموزش در بخش عمده‌ای از جامعه را تحت تهدید قرار داده است.
دولت با تنظیم شهریه و حمایت از مدارس دولتی، باید عدالت آموزشی را برای همه دانش‌آموزان تضمین کند
برخی کارشناسان آموزشی پیشنهاد می‌دهند که دولت با اعمال سقف‌های منطقی برای شهریه، اعطای بورسیه به دانش‌آموزان مستعد و همچنین بهبود شرایط مدارس دولتی، بتواند این شکاف را کاهش دهد. هدف اصلی، فراهم کردن فرصت‌های برابر برای تمام دانش‌آموزان بدون توجه به وضعیت اقتصادی خانواده‌هاست.
در حالی که تقاضا برای مدارس خصوصی رو به افزایش است، لازم است برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری از سوی وزارت آموزش و پرورش و نهاد‌های نظارتی صورت گیرد تا عدالت آموزشی در سراسر کشور حفظ شود.
مدارس غیردولتی در دوران تحریم؛ رونق یا رکود؟
در سال‌های اخیر و به ویژه در دوران تحریم‌های اقتصادی، بخش‌های مختلفی از زندگی اقتصادی و اجتماعی کشور دچار تحولات فراوانی شدند. یکی از این بخش‌ها، آموزش و پرورش و به خصوص مدارس غیردولتی بود که تحولات آن نشان‌دهنده روند‌های جالبی است.
کاهش ظاهری تقاضا برای مدارس خصوصی
با افزایش فشار‌های اقتصادی بر خانواده‌ها در دوران تحریم، بسیاری از افراد به دلیل کاهش قدرت خرید، قادر به پرداخت شهریه‌های بالای مدارس غیردولتی نبودند. این موضوع باعث شد تعدادی از خانواده‌ها دانش‌آموزان خود را از مدارس خصوصی به مدارس دولتی منتقل کنند.
برخی مدارس غیردولتی نیز با کاهش محسوس دانش‌آموزان مواجه شدند که منجر به کاهش درآمد و در برخی موارد تعطیلی موقت یا دائم این مدارس شد.
رونق در مدارس خاص و بین‌المللی
در مقابل، مدارسی که دارای برنامه‌های بین‌المللی (مانند آی بی – IB) یا مدارس مذهبی و هیئت‌های امنایی بودند، تا حدی تحت تأثیر تحریم‌ها قرار نگرفتند. این مدارس اغلب با حمایت‌های مالی خاص یا وجود قشر خاصی از خانواده‌ها که همچنان قدرت مالی لازم را داشتند، به فعالیت خود ادامه دادند.
همچنین، برخی از مدارس غیردولتی با تعدیل شهریه یا ارائه بورسیه‌های جذب دانش‌آموز، سعی کردند جمعیت خود را حفظ کنند.
افزایش شهریه و فشار مضاعف بر خانواده‌ها
با وجود کاهش قدرت خرید عمومی، برخی مدارس غیردولتی به دلیل افزایش هزینه‌های عملیاتی (مانند حقوق کارکنان، مواد آموزشی و خدمات جانبی) شهریه‌ها را افزایش دادند. این امر باعث شد بسیاری از خانواده‌هایی که قبلاً می‌توانستند شهریه را بپردازند نیز مجبور به تغییر تصمیم‌شان شوند. در این گزارش درصدد برامدیم با دبیرکل جمعیت اسلامی فرهنگیان درباره اینکه شهریه‌ها در مدارس غیردولتی صرف چه چیزی می‌شود، گپ‌وگفتی داشته باشیم.
سود‌های پنهان پشت دیوار مدارس غیردولتی؛ شهریه‌هایی که همه خرج آموزش نمی‌شوند
مسلم میرزاپور، دبیرکل جمعیت اسلامی فرهنگیان در گفتوگو با خبرنگار آنا به اینکه بخشی از شهریه‌ها در مدارس غیردولتی به سود شخصی موسسان تبدیل می‌شود، نه صرف آموزش، اشاره کرد.
مدارس غیردولتی؛ مشارکت یا تجارت؟
معاون پیشین وزیر آموزش و پرورش، به فلسفه تأسیس مدارس غیردولتی اشاره کرد و گفت: ما در ابتدا مدارس غیرانتفاعی را برای مشارکت مردم در آموزش تعریف کردیم؛ نه برای سودآوری. هدف این بود که بخشی از بار مالی آموزش‌وپرورش را با همکاری مردم جبران کنیم؛ آن هم به شکل داوطلبانه، نه با الزام.
وی ادامه داد: در برنامه‌های آموزشی، سقف ۵ تا ۱۰ درصدی برای جمعیت دانش‌آموزان در این مدارس در نظر گرفته شده بود، اما با گذر زمان، این مدل به سمتی رفت که بسیاری از موسسان مدارس غیردولتی، آن را به چشم یک تجارت پر سود نگاه کردند.
سود مدارس غیردولتی از شهریه‌ها به کجا می‌رود؟
میرزاپور در پاسخ به پرسش خبرنگار آنا درباره نحوه هزینه‌کرد شهریه‌ها بود؛ اینکه آیا این پول‌ها صرف آموزش می‌شود یا منافع دیگری پشت آنهاست، گفت: شهریه‌هایی که در مدارس غیردولتی گرفته می‌شود، طبیعتاً باید صرف هزینه‌های مشخصی شود، اجاره ساختمان، حقوق معلم، خدمات آب و برق، و تجهیزات آموزشی. اما در عمل، بسیاری از این مدارس، فراتر از این هزینه‌ها شهریه دریافت می‌کنند.
بخش قابل‌توجهی از شهریه‌های مدارس غیردولتی به جای ارتقای آموزش، به سود شخصی مدیران و موسسان می‌رسد.
وی اضافه کرد: بسیاری از این شهریه‌ها صرف آموزش واقعی نمی‌شود و متأسفانه، سود آن به جیب موسسان یا شرکت‌های وابسته می‌رود. این یعنی بخشی از منابع مالی که خانواده‌ها با سختی تأمین می‌کنند، به جای ارتقاء کیفیت آموزش، وارد چرخه سودآوری شخصی می‌شود.
ضعف نظارت؛ زمینه‌ساز سوءاستفاده‌ها
یکی دیگر از مسائل مهم مورد اشاره، نقش نهاد‌های نظارتی در کنترل شهریه‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده‌ها بود.
میرزاپور با تأکید بر اهمیت این موضوع گفت: معاونت مشارکت‌ها موظف است که براساس سبد هزینه‌های واقعی، سقف شهریه‌ها را تعیین کند. این هزینه‌ها باید به تصویب برسد و ابلاغ شود. اما متأسفانه در برخی مناطق، نظارت جدی نیست و برخی مدارس به دلیل داشتن برند، قبولی دانشگاهی، یا تبلیغات گسترده، شهریه‌های سنگینی می‌گیرند.
نابرابری آموزشی؛ نتیجه طبیعی بازار آزاد در آموزش
میرزاپور در بخش دیگری از گفتوگو به یک نگرانی اجتماعی جدی اشاره کرد: با تداوم این وضعیت، ما به سمت دوگانه شدن آموزش در کشور حرکت می‌کنیم. یعنی آموزش باکیفیت برای طبقه ثروتمند و آموزش فرسوده برای طبقه ضعیف. این مسئله هم از نظر عدالت آموزشی نگران‌کننده است و هم در آینده، تبعات اجتماعی و امنیتی خواهد داشت.
گفت‌وگوی ما با مسلم میرزاپور نشان داد که اقتصاد مدارس غیردولتی، امروز تبدیل به یک میدان پیچیده شده؛ میدانِ کشمکش میان آموزش و تجارت. اگر نظارت تقویت نشود و مشارکت مردمی در مسیر اصلی خود بازنگردد، باید نگران فاصله بیشتر طبقاتی در آموزش و تبعات آن در جامعه باشیم.
واکنش نظام آموزشی؛ تقویت مدارس دولتی؟
در برخی مناطق، دولت و وزارت آموزش و پرورش با توجه به افزایش جمعیت دانش‌آموزی در مدارس دولتی، سعی کردند با بهبود زیرساخت‌ها، جذب معلمان مجرب و اجرای طرح‌های توسعه، این شکاف را کاهش دهند. با این حال، هنوز فاصله کیفیت آموزشی بین مدارس دولتی و خصوصی قابل ملاحظه است.
انتهای پیام/
