وقتی بهتر بودن کافی نیست؛ کنترلگری والدین و آینده تحصیلی فرزندان

برای بسیاری از والدین، کنترل رفتار فرزند نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری و دلسوزی است. آنها می‌خواهند فرزندشان بهترین باشد، موفق شود و اشتباه نکند. اما آیا اجبار کودک به موفقیت واقعا به نفع اوست؟ پژوهش‌های تازه نشان می‌دهند آنچه در کودکی به‌عنوان کنترل و فشار‌های عاطفی تجربه می‌شود، در نوجوانی و جوانی به شکل بی‌انگیزگی و افت تحصیلی بروز می‌کند.

در این گزارش، نگاهی داریم به نتایج سه پژوهش علمی در روسیه و چین که نقش رفتار‌های کنترل‌گرایانه والدین را در تضعیف انگیزه و عملکرد تحصیلی نوجوانان و دانشجویان بررسی کرده‌اند. 

تاثیر کنترلگری بر عملکرد فرزندان در دوران دانشگاه

دانشمندان روسی، با مطالعه یک نمونه تصادفی شامل حدود ۳۰۰ دانشجو، به نتایجی در مورد چگونگی تأثیر رفتار والدین کنترل‌گر بر انگیزه و عملکرد فرزندانشان در دوران دانشگاه دست یافتند.

دانشکده روانشناسی دانشگاه دولتی لومونوسوف مسکو و بخش تحقیقات دانشگاه تربیتی آلتای به این نتیجه رسیده‌اند که کنترل بیش از حد والدین بر کودکان در سنین پایین، به کاهش انگیزه آنها در سال‌های بعد در دوران تحصیل در دانشگاه منجر می‌شود.

پژوهشگران با بررسی ۲۸۱ دانشجو دریافتند آن دسته از دانشجویانی که والدین خود را در کودکی کنترل‌گرتر توصیف کردند، در مقایسه با کسانی که والدین خود را کمتر کنترل‌گر می‌دانستند، معدل پایین‌تری داشتند و سطح بالایی از انگیزه بیرونی [مانند اجبار، پاداش یا اجتناب از تنبیه] و نیز بی‌انگیزگی را تجربه می‌کردند. آن‌ها همچنین هنگام بررسی نمونه بزرگتری از دانشجویان و نیز نمونه‌ای از دانش‌آموزان دبیرستانی به نتایج مشابهی رسیدند.

پژوهش انجام شده اهمیت استراتژی‌های والدین را نه تنها در سنین پایین، بلکه در نوجوانی نیز نشان می‌دهد. رفتار‌هایی مانند القاء حس گناه، تهدید به تنبیه، پاداش دادن به عملکرد، و تشویق فرزند از سوی والدین برای اینکه همیشه نفر اول و بهترین در همه امور باشد، می‌تواند به کاهش انگیزه یادگیری در دوران دانشجویی منجر شود.

تامارا گوردیوا، استاد گروه روانشناسی تربیتی و آموزش دانشکده روانشناسی دانشگاه دولتی مسکو، در این راستا می‌گوید: کنترل روانشناختی که از طریق آن والدین به دنبال تحمیل رفتار مطلوب با استفاده از فشار و تاکتیک‌های دستکاری هستند، تأثیر منفی بر نتایج تحصیلی دارد.

تاثیر کنترلگری والدین برعملکرد تحصیلی نوجوانان

پژوهش‌های مشابهی در این زمینه نیز انجام شده است که رابطه میان کنترل‌گری والدین و عملکرد پایین تحصیلی را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، پژوهشی با عنوان «کنترل روانی والدین و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستانی چینی: یک مطالعه طولی کوتاه‌مدت» در سال ۲۰۱۹ روی ۷۳۱ دانش آموز چینی انجام شد و نشان داد رفتار‌های کنترل‌گرایانه والدین نه تنها مستقیما به عملکرد تحصیلی نامطلوب در دانش‌آموزان منجر می‌شود، بلکه می‌تواند وارد یک چرخه منفی تکرارشونده شود: هرچه دانش آموز افت بیشتری کند، کنترل والدین شدیدتر می‌شود و همین امر باز هم به افت بیشتر دامن می‌زند.

در این پژوهش، کنترل روانی والدین به‌طور خاص شامل ایجاد احساس گناه، تهدید به قطع محبت، القای شرمساری، و محدود کردن استقلال روانی کودک بوده است؛ رفتار‌هایی که به‌جای حمایت، از طریق فشار‌های عاطفی و روانی کودک را به اطاعت وادار می‌کند.

همچنین، پژوهش دیگری با عنوان «کنترل روانی والدین و موفقیت تحصیلی نوجوانان: نقش میانجیگرایانه جهت گیری هدف پیشرفت» در سال ۲۰۲۴ در ژورنال «علوم رفتاری» (Behavioral Sciences) «مؤسسه انتشارات دیجیتال چندرشته‌ای» (MDPI)‌ منتشر شده است. دفتر مرکزی این موسسه انتشاراتی در بازل سوئیس قرار دارد. در این پژوهش ۲۶۱۳ دانش آموز چینی مورد بررسی قرار گرفتند و پژوهشگران تاثیر سه نوع کنترل روانی (سلب محبت، القا احساس گناه، و اعمال اقتدار) را بررسی کردند. یافته‌های آنها نشان داد که سلب محبت والدین به طور مستقیم و منفی بر موفقیت تحصیلی نوجوانان تاثیر می‌گذارد، در حالی که القای احساس گناه و اعمال اقتدار والدین از طریق تغییر جهت‌گیری هدف تحصیلی به افت عملکرد تحصیلی منجر می‌شود.