فضای مجازی؛ یک جبهه نظامی بدون گلوله
رشد افسارگسیخته فناوری‌های ارتباطی، جهان را وارد مرحله‌ای کرده که در آن دیگر مرز میان واقعیت فیزیکی و فضای مجازی به‌سادگی قابل تشخیص نیست. پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های دیجیتال به ابزار‌هایی برای شکل‌دهی به افکار عمومی، نفوذ اطلاعاتی و حتی بی‌ثبات‌سازی دولت‌ها تبدیل شده‌اند. در چنین شرایطی، مدیریت فضای مجازی نه‌تنها یک مسئولیت فنی بلکه یک مسئله راهبردی و ملی است. بدون سیاست‌گذاری هوشمند، حمایت از فناوری‌های بومی و آموزش عمومی، کشور‌ها در این میدان نبرد پنهان، به‌راحتی زمین‌گیر خواهند شد. متن پیش رو، به‌دور از کلی‌گویی، نگاهی دقیق، تحلیل‌محور و چندسویه به این وضعیت دارد و با بررسی مثال‌ها، تهدید‌ها و فرصت‌ها، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از یک فضای ناامن و آسیب‌پذیر، بستری امن، مستقل و پیش‌برنده برای آینده ساخت. در همین زمینه با محمد جواد مطهری شریف، کارشناس حوزه فضای مجازی و سایبری گفت‌وگویی داشته‌ایم.
چرا هشدار‌های تهدیدات سایبری جدی گرفته نمی‌شود؟ واقعیت‌ها پشت بهانه کسب‌وکار‌های اینترنتی
مطهری شریف، درباره چرایی عدم توجه کافی به هشدار‌های مکرر در خصوص تهدیدات سایبری در سطح کلان، گفت: «خودم هم دقیقاً نمی‌دانم چرا توجه کافی نمی‌شود، اما آنچه مسلم است وقوع حملات سایبری است که به صورت محرز در حال انجام است. این موضوع از نظر عملی غیرقابل انکار است و نشان می‌دهد که تهدیدات سایبری فقط یک بحث فرضی نیست بلکه واقعیتی است که کشور با آن رو‌به‌رو است.»
وی گفت: «یکی از بهانه‌هایی که معمولا مطرح می‌شود این است که کسب‌وکار‌های اینترنتی زیادی وجود دارند که مردم روزانه از آنها استفاده می‌کنند و نمی‌توانیم این کسب‌وکار‌ها را تعطیل کنیم.» او تصریح کرد که این حرف در ظاهر درست است و می‌توان گفت در شرایط جنگی و به‌خصوص در فضای سایبری نباید شرایط را به حالت غیرعادی و بحران‌آمیز تبدیل کرد، اما باید دید پشت این بهانه چه واقعیت‌هایی نهفته است.
او با ذکر مثالی ادامه داد: «برای مثال، تصمیم گرفته شد که تهران را به طور موقت تعطیل کنیم؛ در آن زمان شرکت‌ها تعطیل شدند و بسیاری از نیرو‌های شاغل به صورت موقت معلق شدند. اگر جستجویی در لینکدین انجام دهید، خواهید دید که چه تعداد زیادی نیروی کار در این حوزه‌ها تعلیق شده یا حتی اخراج شده‌اند. برخی شرکت‌ها در این دوران به میزان قابل توجهی، تا پنجاه درصد، نیروی انسانی خود را تعدیل کرده‌اند که بخش بزرگی از این افراد، نیرو‌های متخصص و نخبه بوده‌اند. علت این تعدیل نیرو‌ها نیز به بلاتکلیفی ناشی از تعطیلی ناگهانی و عدم اطلاع از مدت زمان آن بازمی‌گردد. وقتی تهران ناگهانی تعطیل شد، شرکت‌ها نمی‌دانستند تا کی تعطیلی ادامه دارد و نمی‌توانستند برنامه‌ریزی کنند، در نتیجه به ناچار دست به تعدیل نیرو زدند.»
محمد جواد مطهری شریف: کسانی که نگران کسب‌وکار‌ها هستند، باید دل‌سوز کارکنان و نیرو‌های کار در این کسب‌وکار‌ها هم باشند، نه فقط صاحبان شرکت‌ها و کارفرمایان.
مطهری شریف همچنین با اشاره به شرایط رانندگان تاکسی‌های اینترنتی گفت: «بسیاری از رانندگان تاکسی‌های اینترنتی که پیش‌تر مشغول به کار بودند، به دلیل نبود مسافر دیگر کاری برای انجام نداشتند و حتی خودشان هم به مرور از فعالیت کنار رفتند. این شرایطی است که در اثر تعطیلی ناگهانی و بلاتکلیفی ایجاد شد.» او در ادامه انتقاد کرد که دل‌سوزی برای کسب‌وکار اینترنتی تنها یک بهانه است، زیرا تمام این سرویس‌های داخلی می‌توانند بدون نیاز به اینترنت جهانی نیز به فعالیت خود ادامه دهند.
محمد جواد مطهری شریف: به طور مشخص، اگر سرویس‌دهنده‌ای بخواهد با اینترنت جهانی کار کند، یعنی سرورهایش خارج از کشور قرار دارد و این امر باعث خروج داده‌ها از کشور می‌شود که از نظر امنیتی یک اشتباه بزرگ است.
آشکار شدن جاسوسی پیام‌رسان‌ها و ضرورت انتقال سرورها به داخل کشور
مطهری شریف گفت: «شرکت‌ها می‌توانند و باید سرور‌های خود را به داخل کشور منتقل کنند و این امر کاملا امکان‌پذیر است و از لحاظ زیرساختی نیز فراهم شده است. زمانی که اینترنت خارجی قطع بود، بسیاری از سرویس‌دهنده‌ها به راحتی توانستند سرویس‌دهی خود را ادامه دهند و مشکلی پیش نیامد، حتی پیک‌های آنان نیز به فعالیت خود ادامه دادند.»
او توضیح داد: «ارتباط اصلی میان کاربر و سرویس‌دهنده برقرار است، اما ارتباط سرویس‌دهنده با منابع خارجی در سمت سرور است و نه سمت کاربر. بنابراین، اگر اینترنت جهانی برای کاربران قطع شود، نباید هیچ اختلالی در کارکرد سرویس‌ها رخ دهد.»
مطهری شریف با انتقاد از نگاه مردم گفت: «مردم انتظار دارند عقلانیت و هوشمندی در مواجهه با این تهدیدات به کار گرفته شود، اما متاسفانه در عرصه سایبری شاهد خلاف این موضوع هستیم. او افزود: «واتس‌اپ، خود رسما اذعان کرده که جاسوس است و حتی مدیر آن اعلام کرده که افسر ارتش رژیم صهیونیستی است. همچنین در خصوص پیام‌رسان تلگرام، آقای پاول دوروف، مدیر تلگرام، عکس‌هایی با نتانیاهو دارد و خدمات متعددی به رژیم صهیونیستی ارائه کرده است. نتانیاهو نیز به طور ویژه از او تشکر کرده است. همچنین پاول دوروف، مشغول جمع‌آوری داده‌های عظیمی از ارتباطات کاربران است و خدمات ویژه‌ای به رژیم صهیونیستی ارائه می‌دهد و این موضوع را می‌توان به سادگی با جست‌و‌جو در اینترنت و مشاهده تصاویر موجود اثبات کرد.»
مطهری شریف ضمن اشاره به نگرانی مردم درباره امنیت خودشان تاکید کرد: «مردم که دوست ندارند کشته شوند. اگر دولت می‌خواهد، باید شفاف به مردم بگوید که اگر واتس‌اپ باشد، احتمال کشته شدن بیشتر است.» وی ادامه داد: «واتس‌اپ دشمنی است که نه تنها خود را پنهان نمی‌کند، بلکه رسماً اذعان می‌کند که جاسوس است و حتی سرمایه‌گذار صهیونیستی دارد و پولش از آنجا تامین می‌شود. وی به نمونه‌هایی از نرم‌افزار‌های داخلی اشاره کرد که به دلیل مسائل امنیتی اجازه استفاده در مناطق رژیم صهیونیستی را ندارند و گفت: «مردم آنجا اجازه ندارند از این نرم‌افزار‌ها استفاده کنند، پس چرا ما باید اجازه دهیم دشمنان‌مان از نرم‌افزار‌های جاسوسی استفاده کنند؟»
او با اشاره به رفتار دولت‌های غربی، از جمله آمریکا، در مقابله با نرم‌افزار‌هایی مانند تیک‌تاک اظهار داشت که در شرایط غیرجنگی نیز سختگیری وجود دارد و در شرایط جنگی این سختگیری‌ها قطعاً بیشتر خواهد بود. وی تاکید کرد که تصور استفاده مردم رژیم صهیونیستی از نرم‌افزار‌های ایرانی کاملاً غیرممکن است، پس چرا ما این کار را انجام می‌دهیم؟
محدودسازی هوشمند اینترنت؛ راهکار مقابله با نفوذ دشمن در زیرساخت‌ها
مطهری شریف گفت: «مردم می‌توانند به راحتی با محدود کردن اینترنت جهانی به کار و زندگی روزمره‌شان ادامه دهند و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز می‌توانند با دادن درخواست اینترنت ثابت و جهانی داشته باشند. برای مثال کارمندان ادارات چه نیازی به اینترنت جهانی دارند؟ در حالی که سیستم‌های اتوماسیون آنها نیازی به اینترنت جهانی ندارد.»
او ادامه داد: «لازم است که دادستان کل کشور یا سازمان پدافند غیرعامل به صورت جدی وارد این مسئله می‌شوند. مسلماً سازمان پدافند غیرعامل و ستاد کل نیرو‌های مسلح از اهمیت بسیار زیاد این موضوع کاملاً اطلاع دارند، اما چرا در مقابل ورود یک نرم‌افزار خارجی به این شکل بی‌تفاوت‌اند؟ چرا نسبت به نفوذ یک نرم‌افزار خارجی که به شکل مستقیم دشمنی علیه امنیت ملی ماست، برخورد نمی‌کنند؟»
وی اضافه کرد: «تمام زیرساخت‌های این کشور به سختی و زحمت فراوان ایجاد شده است؛ آیا می‌دانید چقدر فیبر نوری در سراسر کشور کشیده شده است؟ تمام روستا‌ها تا آخرین نقطه‌شان فیبر نوری دارند، هدف اصلی این بوده که اینترنت و شبکه موبایل در کشور توسعه یابد، اما این زیرساخت‌ها اصلاً برای استفاده دشمنان ما طراحی نشده‌اند، متأسفانه میزان استفاده دشمن از شبکه داخلی ما حتی بیشتر از استفاده خودمان است. این وضع مثل این می‌ماند که جاده‌های کشور را برای رژیم صهیونیستی باز کنیم و آنها با تانک و نفربر وارد شوند و هیچ‌کس به آنها توجه نکند؛ اتفاقی که الان در حوزه سایبری در حال رخ دادن است. خیلی خوشبینانه است اگر فکر کنیم این موضوع بی‌اهمیت است. اگر بگوییم اینترنت را کاملاً ببندیم، منتقدان خواهند گفت مردم عادی به اینترنت نیاز دارند، اساتید دانشگاه، دانشجویان کارشناسی ارشد و بالاتر به اینترنت نیاز دارند، و ما قبول داریم که آنها باید دسترسی داشته باشند، اما این دسترسی نباید به شکل عمومی و آزاد باشد. ما خیلی راحت می‌توانیم این موضوع را کنترل کنیم و محدودیت‌های لازم را اعمال کنیم. البته مسائل امنیتی دیگری هم وجود دارد که به دلیل حساسیت، نمی‌توانم باز کنم، ولی به شدت فعال است و باید فکری اساسی برای آن شود.»
محمد جواد مطهری شریف: مردم باید بدانند که نرم‌افزار‌های داخلی ما مثل سروش، روبیکا و بله، بسیار خوب و قابل اعتماد هستند و هر کدام قابلیت‌های ویژه‌ای دارند. پس چرا مردم نگران هستند که اطلاعات‌شان خوانده می‌شود؟ بهتر نیست اطلاعات‌شان در داخل کشور و توسط خودمان مدیریت شود یا اینکه اجازه دهیم دشمن بخواند؟ وقتی شما بستر ارتباطی خود را برای دشمن فراهم می‌کنید و اطلاعات رد و بدل شده در واتس‌اپ را در اختیار آنها قرار می‌دهید، دیگر چه نگرانی‌ای باقی می‌ماند؟
چرا باید به شبکه ملی اطلاعات و پیام‌رسان‌های بومی اعتماد کنیم؟
مطهری شریف گفت: «ما در شرایط جنگی هستیم، هنوز وارد جنگ تمام‌عیار نشده‌ایم، اما هر لحظه منتظر وقوع آن هستیم. دشمن هر روز تهدید می‌کند و هر روز حرف‌های جدیدی علیه ما می‌زنند. مردم شرایط جنگ را درک می‌کنند و بیشتر همراه شده‌اند. این مسئله بسیار بدیهی است و راه‌حل آن نیز بسیار ساده است؛ همه نکات فنی که مطرح کردم شدنی است و اگر مسئولان بلد نیستند، شرکت‌های دانش‌بنیان و افراد متخصص در این حوزه هستند که می‌توانند این کار را به خوبی انجام دهند. برای مثال در شرکت ما، یکی از برنامه‌نویسان تحصیل‌کرده که قبلاً با پیام‌رسان «بله» آشنایی نداشت، پس از توضیح امکانات و قابلیت‌های این نرم‌افزار گفت که از این پیشرفت‌ها کاملاً بی‌اطلاع بوده است. این پیشرفت‌ها به وضوح قابل مشاهده‌اند و دشمن نیز این موضوع را به خوبی درک کرده و تلاش می‌کند به مردم القا کند که آنها قادر به استفاده صحیح از اینترنت نیستند.»
مطهری شریف درباره اینترنت ملی گفت: «یکی از راهکار‌های مهم و موثر، استفاده از اینترنت ملی یا همان شبکه ملی اطلاعات است. این شبکه به مردم امکان می‌دهد تا خدمات متنوع و گسترده‌ای را به راحتی و با کیفیت بالا دریافت کنند. به عنوان مثال، سرویس‌های جستجوگر بومی، پیام‌رسان‌های داخلی، فروشگاه‌های اینترنتی و حتی کتابخوان‌های دیجیتال در این شبکه ارائه می‌شود. در پیام‌رسان «بله» میلیون‌ها جلد کتاب دیجیتال با قیمت‌های بسیار مناسب موجود است که کاربران می‌توانند آنها را خریداری کنند، مطالعه نمایند، بخش‌های مهم را علامت‌گذاری کنند و یادداشت برداری کنند. این امکانات باعث می‌شود دسترسی به منابع علمی و فرهنگی برای همه اقشار جامعه بسیار آسان‌تر شود.»
وی ادامه داد: «متأسفانه دشمن با ایجاد اختلال در این روند، قصد دارد مردم را نسبت به این خدمات بومی بدبین کند. هدف اصلی دشمن این است که مردم احساس کنند حتی اینترنت مناسبی در اختیار ندارند و این امر باعث کاهش اعتماد مردم به دولت و ایجاد نارضایتی عمومی می‌شود.»
همکاری با روسیه و چین راه‌حلی برای مقابله با تهدیدات سایبری
محمد جواد مطهری شریف گفت: «از سوی دیگر، حملات سایبری به زیرساخت‌های حیاتی کشور مانند بانک‌ها، سفارت‌ها و بیمارستان‌ها به شکل جدی و مستمر ادامه دارد. بسیاری از پرونده‌های بیماران به‌صورت الکترونیکی نگهداری می‌شوند و هرگونه اختلال در این سامانه‌ها می‌تواند پیامد‌های ناگواری برای سلامت و امنیت جامعه به همراه داشته باشد. همچنین خدمات آنلاین سازمان‌هایی مثل ثبت احوال و نیروی انتظامی نیز در معرض تهدید و آسیب‌های سایبری قرار دارند. دشمن به شکل گسترده و هدفمند حملات خود را انجام می‌دهد و پس از ایجاد اختلال در یک نقطه، به نقطه‌ای دیگر منتقل می‌شود تا خسارات بزرگتری وارد کند. متأسفانه این حملات می‌توانند منجر به خروج اطلاعات حساس و عمومی کشور به خارج شوند.»
او ادامه داد:« ترکیب این حملات و اختلالات، کیفیت خدمات را کاهش می‌دهد، موجب نارضایتی مردم شده و فضای ناامنی ایجاد می‌کند که نمونه بارز آن را در اختلال عملکرد بیمارستان‌ها مشاهده می‌کنیم. با توجه به این مسائل، لازم است در برخی حوزه‌ها مانند موتور‌های جست‌و‌جو و سرویس‌های ایمیل، همکاری‌های بین‌المللی مدنظر قرار گیرد و با کشور‌هایی مانند روسیه و چین همکاری‌های فنی و زیرساختی انجام شود.»
وی افزود: «استفاده از سرویس‌های خارجی باید با دقت و هوشمندی باشد و بهتر است سرویس‌هایی انتخاب شوند که امکان تعامل و هماهنگی بیشتری با ما دارند. متأسفانه هنوز اصرار بر استفاده از سرویس‌های آمریکایی و صهیونیستی وجود دارد که مشکلات و ریسک‌های فراوانی به همراه دارد و این امر از نظر امنیت ملی منطقی نیست.»
حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان؛ رسالت رسانه‌ها در شرایط جنگ سایبری
مطهری شریف گفت: «در نهایت باید توجه داشت که دسترسی دشمن به اطلاعات نظامی و امنیتی کشور به این سادگی‌ها نیست و بسیاری از این ادعا‌ها فاقد مبنای واقعی است. بخش عمده سیستم‌های نظامی و امنیتی کشور به شبکه‌های عمومی متصل نیستند و نفوذ آسان به آنها ممکن نیست. هدف اصلی دشمن بیشتر ایجاد نارضایتی عمومی و تشویش اذهان است. وقتی به مردم گفته می‌شود که اینترنت محدود است و تنها می‌توان از سرویس‌های خاصی استفاده کرد، مردم با این شرایط کنار می‌آیند، اما اگر محدودیت‌ها برداشته شود و سرویس‌ها به درستی عمل نکنند، ناامیدی و نارضایتی افزایش می‌یابد؛ بنابراین اعمال محدودیت‌های منطقی و مناسب که به عموم مردم آسیبی وارد نکند، بهترین راهکار است.»
مطهری شریف تاکید کرد: «اعتماد به شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی بسیار حیاتی است. از مردم و رسانه‌ها، به‌ویژه فعالان رسانه‌ای، درخواست می‌کنم که در شرایط سخت کنونی که بسیاری از کسب‌وکار‌ها تعطیل بوده‌اند، شرکت‌های دانش‌بنیان که با تلاش و پشتکار در حال خدمت به مردم هستند را معرفی و حمایت کنند. شما باید فناوری‌ها و خدمات این شرکت‌ها را به تصویر بکشید و به مردم نشان دهید که پیام‌رسان‌ها و سرویس‌های بومی دشمن آنها نیستند، بلکه محصول نخبگان و تلاشگران ایرانی هستند که برای خدمت به کشور فعالیت می‌کنند. لطفاً مصاحبه‌هایی با مدیران، کارکنان و برنامه‌نویسان این شرکت‌ها انجام دهید تا مردم با چهره واقعی این مجموعه‌ها آشنا شوند و اعتمادشان جلب گردد. همچنین زمان آن رسیده که همدلی ملی را نشان دهیم و رسانه‌ها بدون نگرانی از فشار‌های اقتصادی یا سیاسی، واقعیت‌ها را به مردم منتقل کنند و قابلیت‌های پیام‌رسان‌های ایرانی را معرفی کنند تا مردم به سمت استفاده از آنها سوق پیدا کنند.»
وی افزود: «لازم است مردم و رسانه‌ها مطالبه‌گری خود را نسبت به دولت حفظ کنند و سوال کنند چرا برخی سرویس‌ها باز و بعضاً ناکارآمد هستند. این موضوع را با مثال‌های ملموس و واقعی برای مردم توضیح دهید تا اهمیت آن بهتر درک شود. نکته مهم دیگر آموزش مردم است. بسیاری از ما نمی‌دانیم افراد مؤثر و مهمی در ارگان‌های نظامی داریم که باید به آنها احترام گذاشته و اهمیت‌شان را بدانیم. در فضای عمومی باید از شایعات و صحبت‌های نادرست درباره آنها پرهیز کنیم. آموزش عمومی در این زمینه کم است و باید بیشتر به مردم آموزش داده شود تا با واقعیت‌ها آشنا شوند. این مسائل نه تنها استرس‌آور نیست بلکه برای آمادگی در شرایط فعلی ضرورت دارد. ما در شرایطی هستیم که وارد نوعی جنگ شده‌ایم و باید همیشه آماده باشیم. نیرو‌های نظامی ما آماده‌اند و ما نیز باید آمادگی لازم را داشته باشیم.»
انتهای پیام/
