رویا و شکست پروژه‌ای که «ایمیل» را نام‌گذاری کرد

تاریخچه نوآوری در اداره پست ایالات متحده، بیانگر داستانی از تلاش پیوسته برای بقا و پیشرفت در مقابل تغییرات سریع جهان ارتباطات است. سال ۱۹۷۱، نقطه عطف مهمی برای این نهاد بود؛ «اداره کل پست» پس از ۱۷۹ سال فعالیت مستمر، با تغییر نام به «سرویس پستی ایالات متحده» (USPS)، خود را آماده ورود به عصری تازه کرد. آن سال پست‌چی‌ها، با وجود سختی‌ها و شرایط جوی نامساعد، ۸۷ میلیارد نامه را به دست مردمان سراسر کشور رساندند اما تهدید اصلی از جایی دیگر می‌آمد؛ پیشرفت برق‌آسای فناوری‌های نوین مانند تلگرام، تلفن، فکس و خدمات پستی سریع که انحصار تاریخی پست را در معرض تهدید جدی قرار داده بود. 

تهدید ایمیل و پاسخی جاه‌طلبانه؛ تولد E-COM

در سال ۱۹۸۲، گزارشی از کنگره ملی آمریکا پیش‌بینی کرد که تا دو سوم پیام‌ها به زودی به‌جای کاغذ، به صورت الکترونیکی ارسال خواهند شد و حجم نامه‌ها به اوج خود می‌رسند. سرویس پستی آمریکا که زنگ خطر را شنیده بود، تصمیم گرفت این انقلاب را به نفع خود تمام کند، در نتیجه طرحی نو تحت‌عنوان «چطور می‌توان ایمیل را به دست مردمانی رساند که هنوز به کامپیوتر یا امکانات دیجیتال دسترسی ندارند؟» ارائه داد.

پاسخ خلاقانه USPS این بود که ایمیل‌های ارسال‌شده باید چاپ شده، مُهر شوند و همانند نامه‌های کاغذی به صندوق‌های پستی تحویل داده شوند. این ایده نوآورانه منجر به شکل‌گیری نخستین سیستم رسمی پست الکترونیکی جهان با عنوان E-COM شد؛ پروژه‌ای که واژه «e-mail» را وارد فرهنگ عمومی کرد.

ساختار و سازوکار فنی E-COM

buttondown نوشت: بر اساس سازوکار این سرویس، پیام‌های الکترونیکی می‌توانستند از یک تا دو صفحه، با محدودیت تعداد خطوط مشخص (۴۱ خط در صفحه اول و ۵۶ خط در صفحه دوم) باشند. کاربر، پیام خود را با استفاده از پایانه‌هایی مانند TTY یا دستگاه‌های مخصوص IBM به یکی از ۲۵ اداره‌ی منتخب پستی ارسال می‌کرد و در مقصد، ابررایانه Sperry Rand Univac ۱۱۰۸، پیام‌ها را دریافت و چاپ می‌کرد؛ سپس کارمندان پست آنها را تا می‌کردند، در پاکت‌های آبی و سفید مخصوص می‌گذاشتند، تمبر می‌زدند و در نهایت همانند سایر نامه‌ها توزیع می‌کردند.

E-COM برای نیاز‌های متفاوت از جمله ارسال پیام به تنها یک فرد تا پخش پیام‌های انبوه با متن مشترک یا حتی ارسال نامه‌های ادغامی با اطلاعات متغیر (مانند نامه‌های بانکی و قبوض) طراحی شده بود. در ابتدا، هزینه هر پیام به اندازه یک تمبر ۱۵ سنت پیشنهاد و وعده انتظار کوتاه دو روزه برای تحویل پیام‌ها داده شد.

بوروکراسی، هزینه و مشکلات اجرایی

اما سیستم نوپا E-COM، از همان آغاز با چالش‌های جدی روبه‌رو شد به‌طوری که فرستادن یک پیام ایمیل چاپی به این سادگی هم نبود. مشتریان شرکتی باید سالانه ۵۰ دلار هزینه ثبت‌نام می‌پرداختند، حداقل ۲۰۰ پیام را برای هر اداره پست ارسال می‌کردند و پیش‌پرداختی برای هزینه چاپ و تحویل انجام می‌دادند. روند‌های داخلی و تصمیم‌گیری‌های پرپیچ‌وخم در نهاد‌های قانون‌گذار چون کمیسیون تعیین نرخ پستی و کمیسیون فدرال ارتباطات، راه را برای توسعه و بهره‌برداری عمومی سخت کرده بود. در عین حال، مجادله بر سر انحصار قانونی توزیع نامه چاپی و تلاش اداره پست برای گسترده‌تر کردن انحصار خود به عرصه پیام‌های الکترونیکی، با مخالفت جدی روبه‌رو شد و عملا پروژه را از مسیر عادی خارج کرد.

با گذشت ۱۵ ماه از آغاز فرآیند‌های قانونی، هزینه ارسال یک پیام به ۲۶ سنت برای صفحه اول و ۵ سنت برای صفحه دوم افزایش یافت و عموم مشتریان عادی، به دلیل پیچیدگی مراحل و هزینه‌های جانبی گزاف، کمتر علاقه به استفاده یافتند.

رشد اولیه، استقبال محدود و سلطه تبلیغاتچی‌ها

با تمام این دشواری‌ها، E-COM در همان سال نخست موفق شد بیش از ۳.۲ میلیون پیام را برای ۶۰۰ مشتری عمدتاً سازمانی به مقصد برساند. سال دوم این عدد به ۱۵ میلیون و سپس به ۲۳ میلیون پیام رسید اما بررسی دقیق‌تر نشان داد که بخش بسیار بزرگی از پیام‌ها نه توسط کاربران عادی، بلکه توسط شرکت‌های تبلیغاتی و ارسال‌کنندگان نامه‌های انبوه (Direct Mail) ارسال شده بود. طبق گزارش واشنگتن پست، تنها یک شرکت بازاریابی (Automotive Incentive Development) بین یک‌دوم تا سه‌چهارم کل پیام‌های سال دوم را ارسال کرد؛ تنها شش شرکت بیش از ۷۰ درصد کل حجم E-COM را به خود اختصاص دادند. این استقبال محدود توسط کاربران اصلی مورد نظر، نشانی از عدم موفقیت تجاری طرح داشت.

در عین حال، محدودیت‌هایی نظیر امکان استفاده از فونت سفارشی، اضافه کردن سربرگ، درج پاکت بازگشت و الزام به حداقل تعداد پیام، عملاً استفاده شرکت‌های بزرگ‌تر و کاربر‌های خاص را نیز با مانع روبه‌رو ساخت و از جذابیت E-COM بیش از پیش کاست.

هزینه‌های مالی سرسام‌آور و زیان غیرقابل جبران

درحالی که هر کاربر برای ارسال یک پیام مبلغ ۲۶ سنت پرداخت می‌کرد، برای اداره پست هزینه واقعی هر ارسال بیش از ۵ دلار در سال اول و ۱.۲۴ دلار در سال دوم بود. حتی با صرف هزینه‌های هنگفت تبلیغاتی و ثبت سرویسی با ظاهری رسمی (پاکت‌های آبی و سفید و فرم‌های استاندارد)، زیان فزاینده برای این سازمان حیاتی گشت. بنابر اعلام منابع رسمی، مجموع ضرر مالی پروژه E-COM پس از تعطیلی، به رقمی بیش از ۴۰ میلیون دلار رسید.

تعطیلی رسمی و میراث فرهنگی پروژه E-COM

سرانجام، درحالی که امید‌ها برای واگذاری یا فروش این پروژه راه به جایی نبرد، هیئت مدیره اداره پست دست به تصمیمی قاطع زد و پروژه E-COM را برای همیشه متوقف کرد. آخرین پیام این سرویس در دوم سپتامبر ۱۹۸۵ ارسال شد اما دستاورد پایدار و ماندگاری که از این تجربه برای جهان باقی ماند، ورود واژه «e-mail» به فرهنگ لغات، رسمیت یافتن مفهوم پست الکترونیک و اثبات اهمیت تحولات فناوری در عصر ارتباطات بود.

جالب آن‌که ایده «ادغام دنیای حقیقی و دیجیتال» بعد‌ها در قالب شرکت‌هایی خصوصی همچون Mail ۲۰۰۰ توسط مبتکران اولیه این پروژه دنبال شد و موفقیت‌هایی رقم خورد؛ به‌طوری‌که این ایده در بخش خصوصی و با مدل اقتصادی جدید موفقیت را به خود دید.

تداوم نوآوری و تغییر ماهیت پست

با پایان پروژه E-COM، اداره پست آمریکا پروژه‌های دیگری را برای ورود به دنیای ارتباطات دیجیتال دنبال کرد؛ از جمله طرح اختصاص آدرس ایمیل مخصوص به هر شهروند آمریکایی و سیستم “مهر دیجیتال پستی” برای اعتبارسنجی و امضای الکترونیک که نهایتاً یکی یکی بدون موفقیت گسترده یا استقبال چشمگیر کنار رفتند. با این حال، در طول دهه ۹۰ و تا ابتدای هزاره سوم، حجم نامه‌های کلاس اول با رشد چشمگیری روبه‌رو شد و حتی در اوج حباب دات‌کام، تا ۱۰۳ میلیارد نامه رسید.

در ادامه، با تحول بازار و غالب‌شدن رویکرد‌های آنلاین و پیام‌رسان‌ها، حجم نامه‌های پستی به تدریج کاهش یافت؛ به‌نحوی که امروز عمده بار USPS، حمل و تحویل سفارش‌های خرید اینترنتی است و حجم نامه در سال ۲۰۲۳ به ۴۵ میلیارد فقره رسیده - کمترین میزان از سال ۱۹۶۸.

آغازی برای ایمیل، پایانی بر انحصار

پروژه E-COM علیرغم شکست مالی سنگین و مشکلات اجرایی، نقطه عطفی مهم در تبدیل الگو‌های ارتباطی سنتی به شکلی دیجیتال بود و موضوع رقابت و همزیستی فناوری و سازمان‌های سنتی را به‌روشنی به تصویر کشید. امروز ایمیل به عنوان یکی از حیاتی‌ترین و ماندگارترین اختراعات قرن بیستم، از دل تجربه‌ای نه‌چندان موفق، اما بنیادین متولد شد و تاریخ را برای همیشه تغییر داد.

اداره پست، امروز دیگر درگیر رقابت سرسختانه با پیام‌های فوری و اپلیکیشن‌ها نیست، اما میراث E-COM، با واژه «ایمیل» و تجربه عبور از دنیای کاغذ به دنیای دیجیتال، بخشی انکارناپذیر از حافظه فناوری جهان باقی مانده است.