چگونه آلمان برای پیر شدن آماده شد؟

تصور کنید در ایستگاه قطاری در شهر کلن آلمان ایستاده‌اید. جمعیتی از سالمندان با مو‌های سفید، چرخ‌دستی‌های خرید و قدم‌هایی آهسته از مقابل‌تان رد می‌شوند. دیگر دیدن پیرمرد‌ها و پیرزن‌ها در صف نانوایی یا پشت فرمان تاکسی صحنه‌ای عجیب نیست.کشوری که زمانی ستون فقرات اقتصادی اروپا بود، حالا با چالشی روبه‌رو است که نه با پول و نه با تکنولوژی به‌تنهایی قابل حل نیست، آن هم بحران سالمندی است.

رشد جمعیت سالمندی در آلمان

به گزارش bmfsfj.de، در آلمان، تغییرات جمعیتی از پیشرفته‌ترین‌ها در اتحادیه اروپا است. در حال حاضر، بیش از یک نفر از هر چهار نفر در آلمان متعلق به نسل ۶۰+ سال است. تا سال ۲۰۵۰، این رقم به بیش از یک نفر از هر سه نفر افزایش خواهد یافت. در حال حاضر، بیش از یک چهارم جمعیت آلمان بالای ۶۰ سال سن دارند. نسل جوان در حال کاهش و نسل مسن در حال افزایش است. این تغییر در ساختار سنی به عنوان تغییر جمعیتی شناخته می‌شود و نتیجه نرخ پایین زاد و ولد و افزایش امید به زندگی است. در پایان سال ۲۰۱۴، حدود ۸۱.۲ میلیون نفر در آلمان زندگی می‌کردند که از این تعداد ۲۲.۲ میلیون نفر ۶۰ سال یا بیشتر سن داشتند.

طبق آمار رسمی دولت فدرال آلمان، در حال حاضر حدود ۲۲ میلیون نفر از جمعیت این کشور، یعنی بیش از ۲۶ درصد، بالای ۶۰ سال سن دارند. این رقم در مقایسه با میانگین اتحادیه اروپا بسیار بالاست و تا سال ۲۰۳۵ پیش‌بینی می‌شود نزدیک به ۳۰ درصد جمعیت این کشور را سالمندان تشکیل دهند.

اصلاح ساختار بیمه مراقبتی

دولت آلمان یکی از اولین کشور‌هایی بود که با تدوین و اجرای سیاست «بیمه مراقبت طولانی‌مدت (Pflegeversicherung) در دهه ۹۰ میلادی، به‌صورت جدی وارد مدیریت بحران سالمندی شد. این بیمه که به‌عنوان ستون سوم نظام بیمه اجتماعی آلمان شناخته می‌شود، خدمات مراقبتی را برای سالمندان نیازمند به مراقبت، در خانه یا مراکز تخصصی، تأمین می‌کند.

حمایت از مراقبان خانگی

یکی از سیاست‌های مهم دولت آلمان، افزایش حمایت از مراقبان غیررسمی، به‌ویژه اعضای خانواده سالمندان بود. دولت با اعطای کمک‌هزینه مالی، مرخصی‌های ویژه کاری و مشاوره‌های روان‌شناختی، تلاش کرده تا نقش خانواده‌ها در مراقبت از سالمندان را تقویت کند.

توسعه خانه‌های سالمندان و خدمات چندنسلی

با افزایش تقاضا برای خدمات مراقبتی، دولت آلمان به ساخت و نوسازی مراکز سالمندان و همچنین ایجاد فضا‌های چندنسلی روی آورده است. این مراکز نه‌فقط برای اقامت سالمندان بلکه برای تعامل آنها با کودکان، جوانان و خانواده‌ها طراحی شده‌اند.

سرمایه‌گذاری در فناوری سلامت

دولت آلمان همچنین با سرمایه‌گذاری گسترده در استارتاپ‌های سلامت‌محور و فناوری‌های مراقبتی، مسیر نویی برای پاسخ به نیاز‌های سالمندان گشوده است. از سیستم‌های پایش هوشمند تا اپلیکیشن‌های مدیریت بیماری، این نوآوری‌ها به کاهش فشار بر پرستاران و مراقبان انجامیده‌اند.

نقش استارتاپ‌ها در مدیریت سالمندی

بسیاری از استارتاپ‌های آلمانی با تمرکز بر سالمندان، خدمات متنوعی ارائه می‌دهند؛ از دستگاه‌های هشدار سقوط گرفته تا خدمات روان‌درمانی آنلاین و پلتفرم‌های اجتماعی مخصوص سالمندان. برخی از این شرکت‌ها در همکاری با شهرداری‌ها و مراکز بهداشت، نقش حیاتی در تسهیل زندگی مستقل برای سالمندان ایفا کرده‌اند.

پوشیدنی‌ها و پایش هوشمند

استارتاپ‌هایی مانند Kenkou و Temedica با تولید گجت‌ها و اپلیکیشن‌های پوشیدنی، امکان پایش لحظه‌ای فشار خون، قند خون، ضربان قلب و تحرک سالمندان را فراهم کرده‌اند. این فناوری‌ها به پزشکان و اعضای خانواده اجازه می‌دهد در صورت مشاهده علائم هشدار، به‌سرعت مداخله کنند.

تسهیل در ارتباط اجتماعی

به گزارش vestbee، پلتفرم Family.Cards که توانست در سال ۲۰۲۳ مبلغ ۱.۲ میلیون یورو تأمین مالی جذب کند، تلویزیون‌های ساده را به ابزاری برای تماس تصویری، ارسال پیام و نمایش عکس تبدیل کرده است؛ بدون نیاز به دانش فنی سالمندان.

بازار آنلاین مراقبت در منزل

Careship، استارتاپی برلینی که توسط آنتونیا آلبرت راه‌اندازی شده، سامانه‌ای برای هماهنگی خانواده‌ها با مراقبان خانگی حرفه‌ای فراهم کرده است. خدمات این پلتفرم شامل انتخاب مراقب، هماهنگی شیفت، پرداخت امن و ارزیابی کیفی است.

خانه هوشمند و هشدار سقوط

استارتاپ‌هایی مانند Vitakt و Better@Home با نصب حسگر‌های حرکتی و سامانه‌های هشدار خودکار، امکان تشخیص سقوط، بی‌حرکتی طولانی و علائم غیرعادی را در منازل سالمندان فراهم کرده‌اند. این داده‌ها مستقیماً به اپلیکیشن مراقبان یا مراکز درمانی ارسال می‌شوند.

آمریکا چگونه بحران سالمندی را مدیریت کرد؟

استارتاپ‌های نوآور در اکوسیستم حمایتی

دولت آلمان با تأسیس برنامه‌هایی مانند Digital Health Accelerator و INVEST Grant مسیر جذب سرمایه برای استارتاپ‌های فعال در حوزه سالمندی را هموار کرده است. علاوه بر آن، برخی شهر‌ها مانند هامبورگ و اشتوتگارت، با ایجاد «فضا‌های آزمون شهری» (Urban Labs)، محیط‌های واقعی برای آزمایش محصولات سالمندی در مقیاس شهری فراهم کرده‌اند.

آیا استارتاپ‌ها اثرگذار بودند؟

 مطالعه‌ای از «مرکز فناوری سلامت برلین» نشان می‌دهد که استفاده از پلتفرم‌های مراقبت خانگی مانند Careship، رضایت خانوار‌ها را افزایش داده و نرخ فرسودگی مراقبان را کاهش داده است.

استارتاپ‌ها در آلمان، نه‌تنها به عنوان بازیگران اقتصادی، بلکه به‌عنوان تسهیل‌گران اجتماعی در بحران جمعیتی ظاهر شده‌اند. ترکیب سیاست‌های پیش‌برنده دولتی، سرمایه‌گذاری‌های جسورانه، و نوآوری فناورانه، مدلی الهام‌بخش برای کشور‌های درگیر بحران سالمندی است. ایران نیز، که به گفته سازمان ملل تا سال ۲۰۵۰ به یکی از جوامع «فراپیر» تبدیل خواهد شد، می‌تواند با الهام از الگوی آلمان، از فرصت‌های فناورانه برای عبور هوشمندانه از این چالش استفاده کند.

استارتاپ‌ها در آلمان، نه‌تنها به عنوان بازیگران اقتصادی، بلکه به‌عنوان تسهیل‌گران اجتماعی در بحران جمعیتی ظاهر شده‌اند. ترکیب سیاست‌های پیش‌برنده دولتی، سرمایه‌گذاری‌های جسورانه، و نوآوری فناورانه، مدلی الهام‌بخش برای کشور‌های درگیر بحران سالمندی است.

آلمان، الگوی قابل تأمل برای ایران؟

به گزارش javanonline، ایران دارای حدود ۷.۵ میلیون نفر جمعیت سالمند (بالای ۶۵ سال) است که معادل ۱۰ درصد جمعیت کشور محسوب می‌شود. نرخ رشد سالانه این گروه سنی ۳.۶۲ درصد است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، بیش از ۲۲ درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل دهند.

به گزارش destatis، در مقابل، تعداد افراد ۶۵ سال به بالا بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۸، ۵۰ درصد افزایش یافته و از ۱۱.۹ میلیون نفر به ۱۷.۹ میلیون نفر رسیده است. طی ۲۰ سال آینده، این تعداد ۵ تا ۶ میلیون نفر دیگر افزایش خواهد یافت و به حداقل ۲۲.۷ میلیون نفر خواهد رسید. روند‌های آینده برای این گروه سنی تا حد زیادی توسط ساختار سنی فعلی تعیین می‌شود. تأثیر تولد و مهاجرت نقش بسیار کمی دارد.

تعداد افراد ۶۵ تا ۸۴ ساله در ابتدا با سرعت نسبتاً کمی از ۱۵.۶ میلیون نفر فعلی به حداکثر ۱۶.۷ میلیون نفر تا سال ۲۰۲۵ افزایش خواهد یافت. سپس تا سال ۲۰۳۷ به طور قابل توجهی تا ۲۰ میلیون نفر افزایش خواهد یافت. متعاقباً، گروه‌های بزرگ به اصطلاح "نسل بومر" به تدریج به گروه افراد بسیار مسن، افراد ۸۵ سال به بالا، منتقل می‌شوند. بنابراین، تعداد افراد ۶۵ تا ۸۴ ساله بین سال‌های ۲۰۳۸ تا ۲۰۵۰ به ۱۷ تا ۱۸ میلیون نفر کاهش می‌یابد و تنها پس از آن دوباره کمی افزایش می‌یابد.

ساختار و چالش‌ها؛ فقر، بیماری و کمبود بیمه

در ایران برخی سالمندان با فقر، بیماری‌های مزمن، و پوشش ناکافی بیمه‌ای مواجه‌اند؛ عواملی که فشار سنگینی بر خانواده‌ها وارد می‌کند. از سوی دیگر، امید به زندگی در حال افزایش است، اما زیرساخت‌های خدماتی و درمانی هنوز با رشد جمعیت سالمند هم‌راستا نشده‌اند.

در آلمان، دولت با طراحی سیستم بیمه مراقبت طولانی‌مدت (LTCI)، استفاده گسترده از فناوری‌های پشتیبان زندگی مستقل (AAL) و تقویت مشارکت اجتماعی سالمندان، زیرساختی محکم و چندلایه برای مواجهه با این چالش بنا کرده است.

بر اساس آمار رسمی، هزینه‌های LTCI در آلمان در سال ۲۰۱۹ به ۶۱ میلیارد یورو رسید. نیمی از این مبلغ صرف مراقبت در منزل شد و در گروه‌های درآمدی پایین، دولت بخش عمده‌ای از هزینه‌ها را پوشش داد.

در ایران، اگرچه در سال ۲۰۲۵ مطالعه‌ای توسط BMC Health Services چارچوبی برای طراحی خدمات مراقبت بلندمدت بومی‌شده ارائه داد، اما زیرساخت‌های انسانی و فیزیکی هنوز ضعیف و پراکنده‌اند. پروژه‌هایی نظیر مراقبت در منزل در حال طراحی‌اند، اما هنوز به مرحله اجرایی نرسیده‌اند.

پیشنهاد‌هایی برای کنترل سالمندی در ایران

ایجاد بیمه مراقبت بلندمدت (LTCI)

با مشارکت دولت و بخش خصوصی، طراحی یک بیمه اجباری می‌تواند پایداری اقتصادی و عدالت اجتماعی را تقویت کند و مانع فروپاشی مالی سالمندان در آینده شود.

تقویت مراقبت در منزل

اجرای مدل «مراقبت جامع خانگی» با آموزش مراقبین رسمی و توانمندسازی خانواده‌ها، ضمن کاهش هزینه‌های نظام سلامت، کیفیت زندگی سالمندان را ارتقاء می‌دهد.

استفاده از فناوری‌های پشتیبان زندگی

نمونه‌برداری از سیستم‌های هشدار سقوط، حسگر‌های پوشیدنی و پایش سلامت از راه دور، از تجربه آلمان، راهکاری مقرون‌به‌صرفه و کارآمد برای کشور‌هایی با منابع محدود مانند ایران است.

سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی

ایجاد دوره‌های تخصصی مراقبت از سالمندان، اعطای گواهی‌نامه‌های حرفه‌ای و جذب داوطلبان محلی، بخشی از راهکار‌های برون‌رفت از کمبود مراقب در ایران است.

مشارکت اجتماعی سالمندان

اجرای برنامه‌های داوطلبی، تعامل بین‌نسلی و گروه‌های محلی حمایتی، نقش سالمندان را از مصرف‌کننده خدمات به کنشگر اجتماعی ارتقاء می‌دهد.

افزایش سن بازنشستگی و تشویق پس‌انداز

با توجه به ساختار جمعیتی، افزایش تدریجی سن بازنشستگی و ایجاد صندوق‌های پس‌انداز فردی سالمندان می‌تواند فشار بر صندوق‌های بازنشستگی را کاهش دهد.

ایجاد پایگاه داده ملی سالمندی

برای نظارت بر روند پیر شدن جمعیت، تحلیل هزینه‌ها و ارزیابی عملکرد سیاست‌ها، راه‌اندازی یک بانک اطلاعاتی ملی ضروری به نظر می‌رسد.