سایه سنگین سالمندی بر جمعیت ژاپن

ژاپن در سال‌های اخیر به الگویی جهانی از بحران سالمندی تبدیل شده است. به گزارش cspf، کاهش نرخ تولد، افزایش امید به زندگی، ساختار اجتماعی در حال تحول و چالش‌های اقتصادی، این کشور را در برابر یکی از پیچیده‌ترین تحولات جمعیتی جهان قرار داده‌اند. طبق آمار رسمی دولت ژاپن، در سال ۲۰۲۴، ۲۹.۳ درصد از جمعیت این کشور را افراد بالای ۶۵ سال تشکیل داده‌اند؛ رقمی که نه‌تنها یک رکورد تاریخی محسوب می‌شود، بلکه هشدار دهنده آینده‌ای است که شاید دیگر کشور‌ها نیز ناگزیر با آن روبه‌رو شوند.

نرخ تولد در سراشیبی سقوط

به گزارش theguardian، وزارت بهداشت ژاپن اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۴ تنها ۶۸۶ هزار نوزاد در این کشور متولد شده‌اند؛ کمترین میزان از زمان شروع ثبت آمار‌ها در سال ۱۸۹۹. همچنین، نرخ باروری به ۱.۱۵ فرزند به ازای هر زن کاهش یافته است؛در حالی که این عدد در سال ۲۰۲۳ برابر با ۱.۲۰ بود. این میزان بسیار پایین‌تر از نرخ ۲.۱ لازم برای حفظ ثبات جمعیت است.

از مهم‌ترین دلایل این کاهش می‌توان به افزایش سن ازدواج و تمرکز جوانان بر تحصیل و شغل، هزینه بالای مسکن، تربیت کودک و آموزش و نبود حمایت‌های کافی مانند مرخصی والدین، مهدکودک‌های مقرون‌به‌صرفه و توازن کارو زندگی اشاره کرد.

امید به زندگی؛ از موفقیت تا چالش

به گزارش nature، در مقابل، ژاپن از بالاترین نرخ امید به زندگی در میان کشور‌های گروه G۷ برخوردار است (بیش از ۸۴ سال). این موفقیت مدیون رژیم غذایی سنتی (سرشار از ماهی، سویا و چای سبز)، پیشرفت‌های پزشکی، کاهش مصرف نمک و سبک زندگی فعال سالمندان است.

نتیجه این روند دوگانه آن است که جمعیت کشور به‌سرعت در حال پیر شدن است. طبق اعلام مقامات، جمعیت سالمندان در حال حاضر بیش از ۳۶ میلیون نفر است که شامل ۲۰.۵ میلیون زن و ۱۵.۷ میلیون مرد می‌شود.

پیامد‌های سنگین سالمندی بر جامعه

فشار بر نظام رفاه و اقتصاد

افزایش تعداد سالمندان فشار بی‌سابقه‌ای بر نظام بازنشستگی، بیمه درمانی و خدمات مراقبتی وارد کرده است. در حال حاضر، یک‌چهارم جمعیت سالمندان (حدود ۹.۱۴ میلیون نفر) همچنان در حال کار هستند، که نشان از وابستگی روزافزون بازار کار به نیروی سالمند دارد.

کمبود نیروی کار

با کاهش جمعیت جوان، صنایع گوناگون ژاپن با کمبود نیرو مواجه‌اند. این وضعیت، تهدیدی برای رشد اقتصادی و نوآوری به شمار می‌رود، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند فناوری، مراقبت بهداشتی و خدمات.

افزایش پدیده‌های اجتماعی نوظهور

با تغییر ساختار خانوادگی، بسیاری از سالمندان به تنهایی زندگی می‌کنند. پدیده‌ای که در ژاپن به نام کودوکوشی (مرگ تنهایی) شناخته می‌شود، در حال افزایش است و نگرانی‌هایی را از نظر روانی و اجتماعی ایجاد کرده است.

پاسخ دولت و راهکار‌های پیشنهادی

تلاش برای افزایش نرخ تولد

به گزارش theguardian، دولت ژاپن با ارائه مشوق‌های مالی، گسترش خدمات کودک‌محور، مرخصی زایمان و حمایت از مادران شاغل، در تلاش برای تشویق زوج‌ها به فرزندآوری است. اما هنوز نتایج ملموسی به دست نیامده است. ازدواج نیز روندی نزولی دارد؛ در سال گذشته تنها ۴۸۵ هزار مورد ازدواج ثبت شد.

پذیرش نیروی کار خارجی

به گزارش socialworkeriran، برخلاف گذشته، سیاست‌های مهاجرتی ژاپن در حال نرم‌تر شدن است. یکی از نمونه‌ها، برنامه جذب ۱۰۰۰ پرستار از اندونزی برای مراقبت از سالمندان است. با این حال، مهاجرت همچنان یک موضوع حساس اجتماعی و فرهنگی در این کشور محسوب می‌شود.

افزایش سن بازنشستگی و اشتغال سالمندان

به گزارش cspf، برای مقابله با کمبود نیروی کار، سن بازنشستگی افزایش یافته و سالمندان تشویق به ادامه فعالیت شغلی شده‌اند. در گروه سنی ۶۵ تا ۶۹ سال، بیش از ۵۲ درصد همچنان شاغل هستند.

استفاده از فناوری و ربات‌ها

ژاپن از پیشگامان جهانی در استفاده از ربات‌ها و هوش مصنوعی برای مراقبت از سالمندان است. همچنین، استارت‌آپ‌ها هم نقش مهمی دارند. اساتارتاپی مانند Wantedly که برای ترویج کار معنادار با بیش از ۴ میلیون کاربر، Clarity برای شفاف‌سازی محیط کار و حمایت از اشتغال زنان و Exit برای کمک به کارمندان در تعامل با کارفرما‌ها طراحی و تولید شده‌اند.

این شرکت‌ها با ارائه راهکارهایی، چون نظارت بر سلامت روان، رصد ساعات کاری و ایجاد انعطاف شغلی، سعی دارند محیط کاری را برای سالمندان و جوانان مطلوب‌تر کنند.

آینده ژاپن؛ چشم‌انداز نگران‌کننده؟

مطابق پیش‌بینی‌های مؤسسه ملی جمعیت و تأمین اجتماعی ژاپن، جمعیت این کشور تا سال ۲۰۵۵ به حدود ۸۹ میلیون نفر کاهش خواهد یافت. از این تعداد، بیش از ۴۰ درصد را سالمندان تشکیل خواهند داد. ادامه این روند می‌تواند پیامد‌هایی فراتر از مرز‌های ژاپن داشته باشد. کاهش جمعیت فعال و افزایش وابستگان می‌تواند نه‌تنها رشد اقتصادی و پویایی اجتماعی را کاهش دهد، بلکه امنیت ملی این کشور را نیز در شرایطی که تهدید‌هایی مانند چین و کره شمالی وجود دارد، با چالش روبه‌رو کند.

ژاپن امروز در موقعیتی قرار دارد که شاید فردای بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته و حتی در حال توسعه باشد. بحران سالمندی این کشور نه‌تنها یک هشدار جمعیتی است، بلکه آزمونی برای سیاست‌گذاری، نوآوری اجتماعی و هم‌زیستی نسلی محسوب می‌شود. موفقیت یا ناکامی ژاپن در مدیریت این بحران، می‌تواند درس‌آموزی جهانی برای آینده‌ای باشد که در آن، جمعیت‌های پیر بخش غالب جهان خواهند بود.