آینده شغلی رشته شهرسازی؛ از استارت‌آپ‌های شهری تا مدیریت بحران/ شهرسازی پلی بین علم، هنر و خلّاقیت
خبرگزاری آنا؛ رشته مهندسی شهرسازی در چند دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و خیلی از دانشگاه‌های معروف کشور در این رشته دانشجو می‌پذیرند، چراکه این رشته توانسته کمک‌های بسیار زیادی به حل مشکلاتی که در سطح شهر و جامعه به آن برمی‌خوریم، داشته باشد.
با افزایش شهرنشینی این سؤال پیش می‌آید که شرایط برای اسکان و زندگی از نظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی چگونه باید برنامه‌ریزی و فراهم شود.
برای سازماندهی یک شهر نیاز به همکاری اقتصاددانان، معماران، جامعه‌شناسان، جغرافی‌دانان و کارشناسان رشته‌های متعددی است تا بتوانند برای رفاه حال افراد برنامه‌ریزی کنند.
بین تمامی این تخصص‌ها، متخصص شهرسازی می‌تواند نقش بسیار مهمی را داشته باشد، چراکه متخصص شهرسازی فردی است که در زمینه طراحی شهری و برنامه‌ریزی شهری، آموزش دیده و می‌تواند به توسعه شهری کمک زیادی کند.
شهرساز به تحولات اجتماعی، سیاسی یک شهر می‌پردازد و هدفش این است که در یک شهر، تمام جوانب رعایت شود و به صورت مناسبی، کنترل و هماهنگی صورت گیرد و روز به روز پیشرفت کند.
بنا به اهمیت این رشته و با هدف معرفی هرچه بهتر و بازار کار آن با مژده جمشیدی مدیر گروه رشته مهندسی شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) گفت‌و‌گویی اختصاصی ترتیب داده‌ایم.
گپ و گفت آنا با جمشیدی در پی می‌آید:
شهرسازی؛ ساختن آینده، نه فقط طراحی شهر
آنا: با سلام، ضمن معرفی اندکی از سوابق تحصیلی و تخصصی خود بگویید.
جمشیدی: استادیار، مدیر گروه شهرسازی و رئیس شورای دانشی معماری، شهرسازی برنامه علمی مهندسی و مدیریت منابع آب در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) هستم.
دکتری تخصصی خود را در دانشگاه هنر ایران (تهران) در رشته شهرسازی به پایان رساندم و عضو نظام مهندسی و دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی پایه دو در رشته معماری هستم و اکنون درباره طراحی و نظارت ساختمان با معاونت شهرسازی اصفهان همکاری دارم.
آنا: درباره رشته تحصیلی خود و جذابیت‌های آن توضیح دهید.
جمشیدی: شهرسازی به‌عنوان رشته‌ای که ساختن حال و آینده شهر و زندگی روزمره ما را دنبال می‌کند، با هدف خلق فضا‌هایی زندگی‌پذیر، پایدار و پویا فراتر از یک تخصص تک‌جانبه و یک‌بُعدی است.
رشته شهرسازی ترکیبی هیجان‌انگیز از رشته‌های مختلف مانند معماری، برنامه‌ریزی، مدیریت، اقتصاد، تاریخ، هنر، جامعه‌شناسی، محیط زیست، حمل و نقل و ترافیک، روانشناسی، فضای سبز و علوم سیاسی است که به محیط زندگی جمعی و فردی انسان‌ها شکل می‌دهد.
درباره رشته شهرسازی باید گفت اگر به آینده خود و دیگر انسان‌ها و بهبود کیفیت زندگی آنها اهمیت می‌دهید، این رشته می‌تواند انتخاب جذابی برای دانش‌آموزان و دانش‌پژوهان جوان ایران باشد.
رشته شهرسازی پیوند شکفت‌انگیز علم، هنر و خلّاقیت بوده و نه‌تنها یک علم و مهندسی دقیق است، بلکه بستری بی‌نظیر برای بروز هنر و خلّاقیت نیز فراهم می‌آورد.
جنبه علم و مهندسی این رشته که بر پایه تحلیل داده‌ها به کمک ابزار‌های کامپیوتری و حرفه‌ای است، اجرای راهکار‌های علمی را برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان فراهم می‌کند.
در رشته شهرسازی، پتانسیل آموختن نرم‌افزار‌های به‌روز دنیا دانشجویان را به متخصصینی هم‌تراز دانشجویان جهانی قرار می‌دهد.
جنبه هنر و خلّاقیت رشته شهرسازی برای خلق فضا‌هایی زیبا، برای دانشجویان این رشته امکان تصور و ساخت شهر‌هایی بی‌نظیر را فراهم می‌کند.
متخصصان رشته شهرسازی با آگاهی از مباحث زیباشناسی و هویتی و هنر به ساخت محیط زندگی انسان‌ها می‌پردازند، از این رو این ترکیب منحصر‌به‌فرد، شهرسازی را به انتخابی ایده‌آل برای کسانی تبدیل می‌کند که به‌دنبال تجربه‌ای جامع و چندوجهی در تحصیل و کار هستند و نمی‌خواهند خود را صرفاً به یک بعد محدود کنند.
رشته شهرسازی برای افرادی مناسب است که هم از منطق و تحلیل لذت می‌برند و هم به دنبال فرصتی برای بروز خلّاقیت خود هستند و مسائل را با رویکردی جامع و از ابعاد مختلف بررسی می‌کنند، یعنی افرادی که هم به نحوه عملکرد یک شهر (جنبه علمی) و هم به حس و حال آن (جنبه هنری) علاقه‌مند هستند.
رشته شهرسازی به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد که هر دو جنبه وجودی خود را پرورش دهند و در یک رشته پویا و معنادار، به طور همزمان فکر کنند، خلق کنند و بسازند.
این دوگانگی، شهرسازی را نه‌تنها جذاب، بلکه بسیار رضایت‌بخش می‌کند؛ چراکه شهرساز در حال شکل‌دهی به آینده‌ای است که هم از نظر عملکردی بهینه بوده و هم از نظر بصری الهام‌بخش.
آنا: آینده شغلی و گستره فعالیت رشته شهرسازی را چگونه می‌بینید و به طور کلی چه بازار کاری را برای این رشته می‌توان متصور بود؟
جمشیدی: آینده شغلی رشته شهرسازی نه‌تنها روشن و باثبات است، بلکه با توجه به پیچیدگی‌های روزافزون زندگی شهری و روند‌های جهانی، گستره فعالیت بسیار وسیعی را برای فارغ‌التحصیلان فراهم می‌کند.
این رشته اکنون و آینده نزدیک از نیاز‌های اساسی جوامع مدرن به شمار می‌رود و بازار کاری پویا و متنوع را نوید می‌دهد.
آینده شغلی رشته شهرسازی نه‌تنها روشن و باثبات است، بلکه با توجه به پیچیدگی‌های روزافزون زندگی شهری و روند‌های جهانی، گستره فعالیت بسیار وسیعی را برای فارغ‌التحصیلان فراهم می‌کند
اکنون شهرنشینی‌های افسارگسیخته برای اسکان بیش از نیمی از جمعیت جهانی که در شهرها زندگی می‌کنند، چالش‌های بی‌سابقه‌ای را در زمینه مسکن، حمل‌ونقل، زیرساخت‌ها، خدمات عمومی و محیط زیست ایجاد می‌کند که تنها با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح شهری و از طریق متخصصان شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری قابل حل هستند(مدیریت، برنامه‌ریزی و طراحی سکونتگاه‌های انسانی اعم از مجتمع‌ها، شهرک‌ها، شهر‌های جدید)
افزون بر این، تغییرات اقلیمی گسترده در جهان و تشدید بحران‌های زیست محیطی مانند گرمایش جهانی، کمبود آب، آلودگی هوا و سیلاب، نیاز به شهرسازان سبز و متخصصان توسعه پایدار که بتوانند شهر‌هایی تاب‌آور، کم‌مصرف و سازگار با محیط زیست طراحی کنند، به شدت افزایش یافته و این شامل طراحی زیرساخت‌های سبز، سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی کارآمد و مدیریت منابع می‌شود. (مدیریت، برنامه‌ریزی و طراحی محیط زیست)
امروزه شهر‌های هوشمند و فناوری در دنیا به‌دنبال انقلاب دیجیتال و هوش مصنوعی و اینترنت اشیا (LOT) و بیگ دیتا (Big Data) و در حال تغییر چهره شهرها هستند.
شهرسازان آینده باید توانایی استفاده از این فناوری‌ها را برای بهبود مدیریت ترافیک، بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش امنیت و ارائه خدمات شهری بهتر داشته باشند و این حوزه، فرصت‌های شغلی نوظهوری در شرکت‌های فناور محور ایجاد کرده است. (مدیریت، برنامه‌ریزی و طراحی هوشمند شهری)
مهندسی اجتماعی و شکل‌دهی به شهرها، شهرسازی را به یکی از حیاتی‌ترین حرفه‌ها و تخصص‌های دانشگاهی بدل کرده که به‌دنبال طراحی محیط زندگی برای همه گروه‌های اجتماعی ازجمله سالمندان، کودکان، افراد دارای معلولیت و اقلیت‌هاست به‌گونه‌ای که فضا برای همه عادلانه و قابل دسترسی باشد. (مدیریت، برنامه‌ریزی و طراحی اجتماعی شهری)
بازآفرینی، احیا و مرمت بافت‌های تاریخی و بافت‌های فرسوده یکی دیگر از گستره‌های فعالیت شهرسازان است که به‌دنبال کارآمد ساختن فضا‌های زندگی و محلات شهری قدیمی هستند و این پروژه‌ها، فرصت‌های بزرگی برای شهرسازان در زمینه طراحی، برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه‌های مقیاس بزرگ فراهم می‌کند. (مرمت انبیه و بافت‌های تاریخی شهری)
با توجه به افزایش پدیده‌های طبیعی، شهرسازان نقش کلیدی در برنامه‌ریزی برای کاهش ریسک، افزایش تاب‌آوری شهرها در برابر حوادث و بازسازی پس از بحران‌ها دارند. (مدیریت ریسک و تاب‌آوری شهری)
براین اساس، شهرسازان گستره بازار کار زیادی دارند و دانش‌آموختگان رشته شهرسازی با طیف وسیعی از فرصت‌های شغلی مواجه هستند که فراتر از تصورات سنتی است؛ از یک سو، بخش دولتی همچنان بزرگ‌ترین بازار کار محسوب می‌شود؛ شهرسازان می‌توانند در شهرداری‌ها در حوزه‌های برنامه‌ریزی، حمل‌ونقل، نوسازی و فضای سبز، وزارت راه و شهرسازی (در ادارات کل استانی، شرکت‌های عمران و مراکز مطالعاتی) و همچنین در سایر نهاد‌های مرتبط مانند سازمان حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی، مشغول به فعالیت شوند.
از سوی دیگر بخش خصوصی رشد چشمگیری داشته و فرصت‌های هیجان‌انگیزی را ایجاد کرده و این بخش شامل همکاری با دفاتر مهندسین مشاور در زمینه‌های گوناگون (از برنامه‌ریزی و طراحی شهری گرفته تا مطالعات اقتصادی و زیست‌محیطی)، فعالیت در شرکت‌های ساختمانی و سرمایه‌گذاری املاک برای پروژه‌های بزرگ و حتی مشارکت در شرکت‌های فناوری و استارتاپ‌های شهری است که بر توسعه شهر‌های هوشمند و ابزار‌های تحلیل فضایی تمرکز دارند.
علاوه بر این، فرصت‌های قابل توجهی در سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs) با تمرکز بر توسعه پایدار و مشارکت اجتماعی و همچنین در نهاد‌های بین‌المللی مانند UN-Habitat و بانک جهانی وجود دارد.
مهارت‌های چندجانبه شهرسازان نیز بستر مناسبی برای کارآفرینی و ایجاد کسب‌وکار‌های نوآورانه در حوزه‌های مشاوره شهری و توسعه فناوری‌های مرتبط فراهم می‌آورد.
کنار این فرصت‌ها در بخش خصوصی در رشته شهرسازی به‌خصوص با ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان، افق‌های شغلی بسیار هیجان‌انگیز و نوینی را پیش روی دانش‌آموختگان قرار داده است.
شهرسازان می‌توانند به‌عنوان تحلیلگر داده‌های شهری، متخصص GIS و نقشه‌بردار هوشمند، معمار و برنامه ریزی شهر هوشمند، توسعه‌دهنده اپلیکیشن‌های شهری، مشاور توسعه پایدار و تاب‌آوری شهری و استارت‌آپ‌های حوزه شهری و شرکت‌های صنعت املاک و مستغلات و پلتفرم‌های هوشمند مدیریت املاک و تحلیل بازار مسکن با هوش مصنوعی یا واقعیت مجازی بپردازند.
آنا: میزان نیاز جامعه و کشور در سال‌های آینده و دهه‌های آتی به رشته شهرسازی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جمشیدی: ارزیابی میزان نیاز جامعه و کشور به رشته شهرسازی در سال‌ها و دهه‌های آتی، با توجه به روند‌های جهانی و چالش‌های خاص ایران، نشان می‌دهد که رشته شهرسازی نه‌تنها ضروری است، بلکه نقش حیاتی و رو به رشدی در آینده توسعه کشور ایفا خواهد کرد.
شهرسازان مهره‌های کلیدی در مواجهه با پیچیدگی‌های آینده شهر‌های ما خواهند بود و با توجه به چالش‌ها و روند‌های جهانی، می‌توان با اطمینان گفت که نیاز به متخصصان رشته شهرسازی در سال‌ها و دهه‌های آتی نه‌تنها کاهش نخواهد یافت، بلکه افزایش چشمگیری خواهد داشت.
شهرسازان آینده نه‌تنها برنامه‌ریزان کالبدی، بلکه راهبران توسعه پایدار، مدیران بحران، تحلیلگران داده‌های شهری و تسهیل‌گران مشارکت شهروندی خواهند بود و این رشته، تضمین‌کننده نقشی تأثیرگذار در ساختن آینده‌ای بهتر برای شهرهای‌مان است.
سه گروه اصلی رشته شهرسازی؛ از رشته‌های طراحی و ساخت فضایی تا علوم انسانی و اجتماعی
آنا: رشته شهرسازی با کدام رشته‌ها یا تخصص‌های دانشگاهی ارتباط یا قرابت بیشتری دارد؟
جمشیدی: شهرسازی رشته‌ای میان‌رشته‌ای است که ارتباط تنگاتنگی با حوزه‌های مختلف علمی و تخصصی دارد و به شهرسازان دیدگاهی جامع برای حل مسائل شهری می‌بخشد و این رشته را می‌توان به سه گروه اصلی مرتبط دانست:
رشته‌های طراحی و ساخت فضایی: این دسته شامل معماری که بر طراحی بنا‌ها در مقیاس خرد تمرکز دارد در مقابل شهرسازی که به مقیاس‌های بزرگ‌تر شهری می‌پردازد و طراحی شهری پل ارتباطی این دو است، مهندسی عمران (برای زیرساخت‌های شهری) و معماری منظر (برای طراحی فضا‌های سبز و عمومی) می‌شود.
علوم انسانی و اجتماعی: برای درک ابعاد انسانی و اجتماعی شهر، شهرسازی با رشته‌هایی چون جامعه‌شناسی شهری برای فهم پویایی‌های اجتماعی و نیاز‌های مردم، اقتصاد شهری برای تحلیل بازار و توسعه اقتصادی، جغرافیا به‌خصوص با ابزار‌هایی مانند GIS برای تحلیل فضایی، حقوق شهری برای آشنایی با قوانین و مقررات و مدیریت شهری برای اجرای طرح‌ها در ارتباط است.
رشته‌های مهندسی و علوم پایه: در این حوزه، شهرسازی به تخصص‌هایی مانند مهندسی ترافیک و حمل‌ونقل برای بهینه‌سازی سیستم‌های تردد، مهندسی محیط زیست برای مسائل زیست‌محیطی شهری، علوم کامپیوتر و داده برای تحلیل بیگ‌دیتا و توسعه شهر‌های هوشمند، نقشه‌برداری و ژئوماتیک برای نقشه‌های دقیق و تحلیل مکانی و آمار و ریاضیات برای مدل‌سازی و تحلیل داده‌ها نیاز دارد.
آنا: از نظر شما چه دلیلی دارد که داوطلبان در انتخاب رشته چند رشته محدود و تکراری را در نظر دارند و این امر را ناشی از عدم شناخت از سایر رشته‌ها می‌دانید یا نکته دیگری در کار است؟
جمشیدی: تمایل داوطلبان به انتخاب رشته‌های دانشگاهی محدود و تکراری، عمدتاً از عدم شناخت کافی آنها نسبت به تنوع رشته‌ها و فرصت‌های شغلی این رشته‌ها ناشی می‌شود، اما عوامل دیگری نیز در این چالش ملی نقش دارند.
یکی از دلایل اصلی، کمبود اطلاعات جامع و به‌روز در سیستم آموزشی و رسانه‌هاست که معمولاً بر رشته‌های سنتی و پرطرفدار (مانند پزشکی یا مهندسی‌های خاص) تمرکز دارند و رشته‌های جدیدتر یا میان‌رشته‌ای را کمتر معرفی می‌کنند.
این امر با تجربیات محدود خانوادگی و اجتماعی دانش‌آموزان تکمیل می‌شود؛ آنها اغلب تحت تأثیر مشاغل و انتخاب رشته‌های نزدیکان خود قرار می‌گیرند.
علاوه بر این، کلیشه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز نقش پررنگی دارند؛ پرستیژ اجتماعی بالاتر و تصور «تضمین شغلی و درآمد بیشتر» در رشته‌های سنتی، داوطلبان را به سمت آنها سوق می‌دهد.
همچنین تمرکز بیش از حد سیستم کنکور بر رقابت در رشته‌های خاص، دانش‌آموزان را به سمتی می‌برد که صرفاً به دنبال رشته‌های ارزشمند از این دیدگاه باشند، فارغ از علایق و استعدادهایشان.
در نهایت، ناشناخته ماندن فرصت‌های شغلی جدید و نوظهور در رشته‌هایی مانند شهرسازی (که با روند‌های جهانی نظیر شهر‌های هوشمند و پایداری همسو هستند) موجب می‌شود داوطلبان ازظرفیت‌های واقعی این حوزه‌ها آگاه نباشند.
آنا: همانگونه که می‌دانید برخی رشته‌ها با وجود اهمیت و نیاز کشور با استقبال کمتری مواجه می‌شوند، چه راهکاری را برای تشویق داوطلبان نسبت به انتخاب رشته‌های کمتر شناخته شده، اما پرکاربرد، درآمدساز و مورد نیاز جامعه دارید؟
جمشیدی: برای رفع استقبال کم داوطلبان از رشته‌های مهم و پرکاربرد مانند شهرسازی که عمدتاً ناشی از عدم شناخت کافی است، باید رویکردی چندوجهی را در پیش گرفت.
ابتدا، آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی هدفمند ضروری است و این شامل معرفی جذاب و عملی رشته‌ها از طریق محتوای چندرسانه‌ای (ویدئو، انیمیشن) با نمایش کاربرد‌های واقعی و تأثیرات اجتماعی، مصاحبه با فارغ‌التحصیلان موفق و برگزاری کارگاه‌های تعاملی در مدارس است.
همچنین حضور فعال در رسانه‌های اجتماعی و بازنگری در آموزش مشاوران تحصیلی برای ارائه اطلاعات به‌روز و دقیق به دانش‌آموزان اهمیت دارد.
در مرحله بعدی باید ارتباط مستقیم با بازار کار و ظرفیت درآمدزایی رشته را برجسته کرد و این امر با شفاف‌سازی فرصت‌های شغلی (در بخش دولتی، خصوصی، دانش‌بنیان و کارآفرینی) و نمایش ظرفیت درآمدی واقعی آنها محقق می‌شود.
برگزاری تور‌های علمی و بازدید از پروژه‌ها و همچنین شبکه‌سازی قوی دانشگاه با صنعت برای تعریف پروژه‌های عملی، کارآموزی و ایجاد بستر استخدام می‌تواند دیدگاه داوطلبان را تغییر دهد.
در نهایت، ایجاد انگیزه و مزیت‌های رقابتی اهمیت دارد؛ ارائه بورسیه‌ها و حمایت‌های مالی، جذب استادان برجسته و به‌روز، تطبیق برنامه‌های درسی با نیاز‌های جهانی (مانند شهر هوشمند و پایداری) و تأکید بر نقش رشته در حل چالش‌های مبرم کشور (مانند آلودگی، ترافیک و مسکن) می‌تواند جذابیت این رشته‌ها را برای داوطلبان جویای تأثیرگذاری افزایش دهد و به آنها کمک کند انتخابی آگاهانه و منطبق با نیاز‌های واقعی جامعه داشته باشند.
آنا: در پایان اگر نکته‌ای درباره این رشته از قلم افتاده و لازم است بیان شود و می‌تواند در انتخاب صحیح‌تر رشته توسط داوطلبان مورد استفاده قرار گیرد، بگویید.
جمشیدی: در حال حاضر، تنها دو مرکز دانشگاهی در استان اصفهان یعنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) و دانشگاه هنر اصفهان در مقطع کارشناسی رشته شهرسازی دانشجو می‌پذیرند.
این محدودیت در تعداد دانشگاه‌های ارائه‌دهنده این رشته به‌معنای پرورش نیروی متخصص محدود در استان اصفهان است.
در نتیجه دانش‌آموختگان شهرسازی از این دو دانشگاه با کمبود رقابت مواجه بوده و از شانس بسیار بالاتری برای جذب سریع و آسان در بازار کار برخوردار هستند و این وضعیت، فرصتی استثنایی برای علاقه‌مندان به این رشته فراهم می‌کند تا با اطمینان خاطر بیشتری آینده شغلی خود را تضمین کنند.
گفت‌وگو: محمد بوشاسب
انتهای پیام/
