زنگزور شاهراه انرژی اروپا یا ابزار فشار اقتصادی آمریکا بر ایران؟/با عامل احتمال ناآرامی اقتصادی در منطقه چه باید کرد؟

فرشید محمدی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا، به پیامد‌های اجاره بخشی از استان سیونیک در قالب کریدور جعلی زنگزور به آمریکا پرداخت و گفت:  طرحی موسوم به «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» که از سوی آمریکا مطرح شده نه‌تنها کمکی به صلح نمی‌کند، بلکه امنیت ملی و موجودیت ارمنستان را با تهدید جدی مواجه می‌سازد.

ریشه کریدور زنگزور چیست؟

کارشناس مسائل قفقاز، گفت: ریشه اصلی این مساله مربوط به دوره جنگ جهانی اول و توطئه انگلیسی‌ها پس از ورود به این منطقه با هدف تصرف منابع نفتی و حفاظت از هند بوده است. البته در دوره‌های مختلف نیز عللی وجود داشته است، اما علت متاخرتر آن مربوط به آتش‌بس جنگ قره‌باغ دوم است. بعد از توافق آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۰ دو طرف با میانجیگری روسیه برای ایجاد صلح دائمی وارد مذاکرات صلح شدند. اما یکی از مهم‌ترین موانع در دستیابی به توافق صلح، درخواست باکو برای ایجاد مسیری از استان سیونیک ارمنستان به نخجوان بوده است؛ مسیری که جمهوری آذربایجان می‌خواست از حاکمیت ارمنستان خارج و تحت کنترل خود بگیرد. این موضوع، یک اختلاف جدی بین دو طرف بود.

جمهوری آذربایجان بر چه اساس این ادعا را دارد؟

وی با فرض بر اینکه اگر این موضوع صرفا خواست جمهوری آذربایجان باشد و نه طرف‌های خارجی، ادامه داد: ادعای آن مطابق تفسیر یکجانبه از بند نهم توافق نوامبر ۲۰۲۰ است. در نهمین بند آتش‌بس این چنین آمده: جمهوری ارمنستان ایمنی ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می‌کند. کنترل حمل و نقل توسط ارگان‌های سرویس مرزی FSB روسیه انجام می‌شود.

آمریکایی‌ها بار‌ها از اوکراین برای ضربه زدن به روسیه استفاده کردند که از انقلاب مخملی ۲۰۰۴ آغاز و به جنگ امروز این کشور با روسیه می‌رسد. در حقیقت اوکراین صرفا ابزاری برای ضربه زدن غرب به روسیه بود و تاکنون خواسته‌های غرب جز جنگ و ویرانی برای این کشور نداشته است. ارمنستان نیز مانند اوکراین حوزه نفوذ سنتی روسیه محسوب می‌شود و قطعا آمریکا از حضور خود در ارمنستان برای ضربه زدن به روسیه استفاده خواهد کرد و روسیه نیز ساکت نخواهد ماند لذا در تقابل آمریکا و روسیه ارمنستان میتواند قربانی می‌شود.

با توافق طرفین، ساخت زیرساخت‌های جدیدی که جمهوری خودمختار نخجوان را با مناطق آذربایجان پیوند می‌دهد، انجام می‌شود. باکو با تفسیر این بند معتقد است که مسیری که نخجوان را به بخش اصلی جمهوری آذربایجان متصل می‌کند باید تحت کنترل باکو باشد. دولت باکو درحالی این ادعا را مطرح می‌کند که خود بار‌ها آن توافق را نقض کرده است. حمایت روسیه در آن دوره از ادعا‌های باکو نیز به این دلیل بود که حضور نظامی آن در قفقاز جنوبی را تضمین می‌کرد.

چگونه آمریکا وارد این ماجرا شد؟

محمدی تاکید کرد: شروع مناقشه قره‌باغ مربوط به پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است و این مساله و منافع آن زمان تاکنون ادامه یافته است. آمریکا از زمان استقلال جمهوری آذربایجان و ارمنستان با هدف توسعه نفوذ خود در قفقاز بین دو طرف میانجیگری کرده و همچنین از موسسان گروه مینسک محسوب می‌شود که برای حل مناقشه قره‌باغ تشکیل شده است. اما اینکه آمریکا به‌دنبال اجاره کریدور جعلی زنگزور باشد اولین بار توسط تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه مطرح شد.میدل ایست آی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۲۵ در گزارشی نوشت تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه، در یک نشست خبری اعلام کرده است، طرحی در حال بررسی است که به موجب آن «کریدور زنگزور» به مدت ۱۰۰ سال به یک شرکت خصوصی آمریکایی اجاره داده شود تا باکو و ایروان بتوانند به صلح دست پیدا کنند. البته نقش‌آفرینی جدی آمریکا و غرب در ارمنستان به بعد از ۲۰۱۸ و بروز انقلاب رنگی مربوط می‌شود. در پی انقلاب مخملی ارمنستان، پاشینیان قدرت را در به‌دست گرفت که منجر به افزایش نفوذ غرب و کاهش نفوذ روسیه شد.

این طرح چه پیامده‌هایی دارد؟

به گفته این کارشناس، در ظاهر آمریکا با هدف ایجاد صلح در ارمنستان مستقر می‌شود؛ اما در عمل به معنای حضور نظامی-امنیتی آمریکا در جنوب ارمنستان، درست کنار مرز این کشور با ایران خواهد بود. موید این امر نیز حضور یک شرکت خصوصی نظامی برای مدیریت کریدور جعلی است. این مرز برای ارمنستان بسیار مهم است زیراکه حیاتی‌ترین نقطه اتصال این کشور با متحد اصلی‌اش یعنی ایران است. همچنین وقتی آمریکا در بخشی از خاک ارمنستان به شکل نظامی مستقر می‌شود به این معنی است که دولت ارمنستان بر آن بخش حاکمیت ندارد. وقتی هم که دولت حاکمیت نداشته باشد یعنی بر آن کنترلی ندارد و گویی که خاک ارمنستان نیست. در حقیقت حضور آمریکا در ارمنستان بیش‌ازآنکه تهدیدی برای ایران باشد تهدیدی برای خود ارمنستان است.

محمدی به  تهدیدات ناشی از حضور آمریکا در منطقه زنگزور برای امنیت ارمنستان اشاره کرد و گفت: انزوای ژئوپلتیکی ارمنستان: ارتباط ارمنستان با ایران برای این کشور اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا جمهوری آذربایجان و ترکیه در شرق و غرب این کشور از ابتدای استقلال ارمنستان، دشمن این کشور بوده‌اند. طبعا مرز‌های شرقی و غربی تاکنون بسته و ناامن بوده است. از سویی مرز شمالی ارمنستان یعنی گرجستان نیز به‌دلیل جنگ و بی‌ثباتی مسیر قابل اطمینانی محسوب نمی‌شود. نکته دیگه هم این است که مسیر ترانزیت از گرجستان بسیار گران‌تر از مسیر ایران است. با این حال مرز با ایران از ابتدای شکل‌گیری این جمهوری و حتی در دوره‌های مختلف جنگ قره‌باغ همواره باز وامن بوده است. با این شرایط ایران هم مسیری پایدار برای ارتباط ارمنستان با جهان است و هم قدرت منطقه‌ای است که در شرایط بحران ایروان می‌تواند به آن تکیه کند.

وی به تضعیف استقلال ارمنستان نیر اشاره داشت و ادامه داد: کنترل آمریکا بر زنگزور حاکمیت و کنترل ایروان را بر این منطقه مهم را سلب می‌کند. درواقع ارمنستان هرچند به صورت غیررسمی، اما بخشی از خاک خود را از دست می‌دهد. از سوی دیگر این موضوع به ابزار فشار برای کنترل روابط ارمنستان با همسایگان به‌ویژه ایران تبدیل می‌شود. چراکه امروز آمریکا در تنش شدید در مقابل ایران قرار دارد و قطعا از حضور خود در ارمنستان برای اختلال در روابط دو کشور اقدام خواهد کرد.

این کارشناس مسائل قفقاز با احتمال محو شدن کشوری به نام ارمنستان، اظهارکرد: مستقر شدن نیرو‌های امنیتی-نظامی آمریکایی در مرز جنوبی ارمنستان و قطع ارتباط این کشور با عمق استراتژیک خود یعنی ایران، این کشور عملاً در محاصرۀ دشمنان ۳۴ ساله خود یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان و ترکیه قرار می‌گیرد. با قطع مسیر باثبات پشتیبانی ارمنستان باکو و آنکارا به راحتی می‌توانند برنامه‌های توسعه طلبانه خود را اجرا و موجودیت کشور ارمنستان را در خطر بیاندازند. آنها از یک سو ادعا حاکمیت تاریخی بر ارمنستان دارند و سوی دیگر ترکیه با اشغال بخش‌هایی از سوریه و قبرس نشان داده است که ابایی از تعرض به کشور‌ها ندارد. همچنین قطع ارتباط فیزیکی ارمنستان با ایران به قطع ارتباطات هویتی و فرهنگی نیز منجر می‌شود. این درحالی است که ایران عقبه فرهنگی و تمدنی ارمنستان است و این انقطاع سبب هضم آن در فرهنگ برساخته و توسعه‌طلبی ترکیه و متحدان منطقه‌ای آن خواهد شد. جدای از این مسائل ارمنستان در مسیر انتقال انرژی آسیای مرکزی و باکو به اروپا قرار دارد و درصورت تسلط ترکیه و جمهوری آذربایجان بر ارمنستان آنها تبدیل به یکی از تامین‌کنندگان انرژی اروپا خواهند شد. موقعیتی که انگیزه تجاوز به ارمنستان را بیش‌ازپیش افزایش می‌دهد.

محمدی در پایان اظهار داشت: دولت ارمنستان نباید منافع آینده کشور و مردم خود را فدای امروز کند و با هوشیاری و عبرت گرفتن از سایر قربانیان توسعه‌طلبی آمریکا تصمیمی در راستای استقلال و امنیت ارمنستان بگیرد.