ضوابط استفاده از هوش مصنوعی در نگارش پایاننامهها را به زودی ابلاغ میکنیم

به گزارش خبرگزاری آنا؛ همزمان با گسترش روزافزون فناوریهای نوین، بهویژه هوش مصنوعی، فضای علمی و پژوهشی کشور با تحولی بنیادین روبهرو شده است. این فناوری با قابلیتهای گسترده در پردازش زبان، تحلیل دادهها و تولید محتوا، توانسته است جای خود را در فرآیندهای نگارشی و پژوهشی باز کند. یکی از مهمترین جلوههای این تحول، استفاده از هوش مصنوعی در نگارش پایاننامهها و مقالات علمی است؛ پدیدهای که فرصتهایی نو برای ارتقاء کیفیت پژوهش فراهم کرده و البته از طرفی چالشهایی جدی نیز در زمینه حفظ اصالت علمی و اخلاق پژوهشی برای جامعۀ علمی به همراه داشته است.
ضرورت سیاستگذاری و تعیین مرزهای استفاده مجاز
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در مواجهه با این پدیده نوظهور، بهعنوان نهاد سیاستگذار در حوزه آموزش عالی، با مسئولیتی خطیر روبهروست. از یکسو، نمیتوان ظرفیتهای بیبدیل هوش مصنوعی را نادیده گرفت؛ از سوی دیگر، حفظ استقلال فکری پژوهشگران و اعتبار علمی آثار تولیدشده، نیازمند ضوابطی روشن و قابل اجراست. این ضرورت، وزارت علوم را بر آن داشته تا با تدوین آییننامهای مشخص، حدود قانونی استفاده از این فناوری را در نگارش علمی تعیین کند.
نظارت ساختاریافته و برخورد با تخلفات احتمالی
در گفتوگوی پیشرو، معاون پژوهشی وزیر علوم از تدوین آییننامهای خبر میدهد که بهزودی ابلاغ خواهد شد و چارچوب استفاده مجاز از هوش مصنوعی در پژوهشهای علمی را مشخص میکند. همچنین، ساختارهای نظارتی مانند کمیتههای اخلاق در دانشگاهها و کمیته مرکزی در ستاد وزارت علوم، وظیفه رسیدگی به تخلفات احتمالی را برعهده خواهند داشت.
ضرورت بهرهبرداری مسئولانه از ظرفیت هوش مصنوعی
پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزیر علوم، در پاسخ به این سؤال خبرنگار فناوری آناتک که این روزها استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند نگارش پایاننامهها با حجم زیادی در حال گسترش است، مرز استفادهٔ مجاز از هوش مصنوعی برای وزارت علوم چه میزان خواهد بود، عنوان کرد: ما نمیتوانیم ظرفیت هوش مصنوعی را انکار کنیم. این فناوری ظرفیت فوقالعادهای دارد، ولی باید خود را آماده کنیم که این ظرفیت بهصورت درست و قانونی مورد بهرهبرداری قرار گیرد. زمانی که ما از ضوابط علمی صحبت میکنیم، به این معناست که باید با تحقیق و تفکرات خود به نتیجهای برسم؛ تفاوتی هم میان علوم انسانی، پایه یا فنی در این رابطه وجود ندارد.
تفاوت رشتهها در نوع بهرهگیری از هوش مصنوعی
وی در ادامه اضافه کرد: پایاننامههایی که در حوزههای عملیاتی مانند رشتههای کشاورزی، فنی و مهندسی و علوم پایه به نگارش درمیآیند، بهطور مشخص نگارش دستاوردهای تجربی و عملی محقق هستند. بنابراین، آنجا ضوابط بهطور کامل مشخص است.
نقش هوش مصنوعی در دسترسی به منابع، نه تفسیر دادهها
معاون پژوهشی وزارت علوم در ادامه تأکید کرد: در چنین پایاننامههایی شاید محقق بتواند با استفاده از هوش مصنوعی دسترسی سادهتری به منابع پیدا کند و آنها را مورد استناد قرار دهد، ولی تفسیر و تأیید دادهها باید براساس تجربهها و دستاوردهای عینی انجام شود. پایاننامههای علوم انسانی شاید به نحوی باشند که ظرفیت استفادهٔ کامل از هوش مصنوعی برای نگارش آنها بیشتر فراهم باشد که برای مواجههٔ صحیح با پدیدهٔ مذکور برنامه داریم.
تدوین آییننامه برای تعیین حدود قانونی استفاده
این مقام وزارت علوم تصریح کرد: ما در وزارت علوم برای مواجهه با این موضوع هنگام نگارش پایاننامهها و مقالهها، آییننامهای مشخص تدوین کردهایم که در آیندهٔ نزدیک ابلاغ میشود. براساس این آییننامه مشخص خواهد شد که استفاده از هوش مصنوعی در نگارش رسالهها و مقالههای علمی تا چه سطحی قابل قبول و قانونی است.
سازوکارهای نظارتی برای رسیدگی به تخلفات
صالحی دربارهٔ برخورد با متخلفان احتمالی از این آییننامه که در آینده ابلاغ خواهد شد، نیز به خبرنگار فناوری آناتک گفت: کمیتههای اخلاق رسیدگی به تخلفات چندین سال است که در همهٔ دانشگاهها به ریاست رئیس دانشگاه فعال هستند. کمیتهٔ مرکزی نیز در ستاد وزارت علوم فعالیت میکند. کمیتههای مستقر در دانشگاهها مسئول رسیدگی به تخلفات احتمالی خواهند بود و اگر موردی فراتر از اختیارات این کمیتهها باشد، برحسب مورد، مسئله به کمیتهٔ مرکزی در وزارت علوم ارجاع داده خواهد شد.
نظارت چندلایه بر انتخاب موضوع و فرآیند پژوهش
وی در ارتباط با نظام انتخاب موضوع رساله و مقاله در کشور و تأثیر انتخاب موضوعات غیرکاربردی و احیاناً تکراری در فراهم شدن استفادهٔ صد درصدی از هوش مصنوعی برای نگارش پژوهش علمی نیز عنوان کرد: مسیر انجام پژوهشهای علمی در وزارت علوم مشخص است. ما در پژوهشهای وزارت علوم یک استاد راهنما داریم که مسئولیت مستقیم هدایت پژوهش علمی برعهدهٔ اوست. لایهٔ نظارتی دیگر، شورای تأیید رساله و پایاننامه هستند که جلسات آن با حضور داوران تأییدشده از داخل و خارج دانشگاه برگزار میشود. بنابراین، پیشبینی لازم در موردی که اشاره کردید، همین الان هم وجود دارد. استادی که وارد یک جلسهٔ داوری پایاننامه میشود، بهطور حتم براساس وظایف و تکالیف خود بررسی میکند که این رساله و پژوهش علمی از مسیر نادرست آمادهٔ دفاع نشده باشد.
فرهنگسازی اخلاقی؛ پیششرط سلامت علمی
معاون پژوهشی وزیر علوم در ادامه تصریح کرد: البته مهمتر از همهٔ این قوانین و ضوابط، وظیفهٔ اخلاقی خود پژوهشگران و محققان است. یعنی ما پیش از اینکه دنبال راهی برای احراز تخلف احتمالی باشیم، باید در زمینهٔ فرهنگسازی کار کنیم تا خود افراد از تخلف هنگام نگارش پژوهش علمی پرهیز کنند.
گسترش نظام نیازسنجی برای انتخاب موضوعات کاربردی
صالحی در خاتمه دربارهٔ تغییرات احتمالی در نظام انتخاب موضوع کشور برای کارهای پژوهشی به خبرنگار فناوری آناتک گفت: برخی از موضوعات مورد نیاز براساس تصویب شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری در کشور مشخص شده است. بخشی از موضوعها نیز براساس اعلام سامانهٔ ایدهها و نیازها مشخص شده است و رشتههای مختلفی را هم شامل میشود. هر روز هم دایرهٔ این امر در حال گسترش است.
انتهای پیام/