۸ نکته درباره نمایشگاه سی و ششم کتاب
گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، مجتبی سلطانی احمدی* ـ سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به پایان رسید. سال‌هاست که در این رویداد فرهنگی شرکت میکنم و از گشت و گذار در میان کتاب‌ها لذت می‌برم. در این دوره، به واسطه همکاری با برخی ناشرین، و چاپ دو کتاب جدیدم، بیش از دوره‌های گذشته در نمایشگاه حضور داشتم. در این فرصت مغتنم، چندین عنوان کتاب تهیه کردم، با تازه‌های نشر آشنا شدم و با برخی از دوستان کتابخوان و کتاب‌دوست، دیدار تازه کردم. از منظر راقم این سطور، چند نکته درباره این دوره از نمایشگاه کتاب قابل توجه بود:
۱-بخش دانشگاهی به خاطر حضور دانشجویان و اساتید، رونق خوبی داشت. برخی از دانشجویانم را در این قسمت ملاقات کردم و با آنها درباره کتاب گپ و گفت کردیم. کتابهای ۲۰۰ ناشر دانشگاهی با بیش از ۴۵ هزار عنوان کتاب در این سالن خودنمایی می‌کرد. به نظرم جای نشست‌های علمی و آکادمیک در بخش دانشگاهی خالیست. چه خوب می‌شد اگر ناشران دانشگاهی با برگزاری نشست‌های علمی در نمایشگاه کتاب، رونق این بخش را مضاعف می‌کردند. مثلا دانشگاه پیام نور، دانشگاه آزاد اسلامی و سازمان سمت چند نشست علمی در نقد و ارزیابی کتابهای درسی و فرادرسی خود برگزار می‌کردند.
۲-به بخش کودک هم سری زدم. در روز‌های پنجشنبه و جمعه، این بخش شلوغ‌تر بود و البته غرفه‌داران فقط به عرضه کتاب اکتفا نکرده بودند. در میان انبوه کتاب‌ها، بازی‌های فکری و اسباب‌بازی هم به چشم می‌خورد که البته بعضا به موضوع کتاب هم ارتباطی نداشت. در این بخش همیشه میتوان مشتریهایی دوستداشتنی را دید. کودکانی که بیصدا کنار قفسهها ایستادهاند؛ با دستان کوچکشان کتابی را ورق میزنند و با نگاهی پر از کنجکاوی، دنیای تازهای را تماشا میکنند. در ضمن برای نخستین بار بخشِ «مادر و کودک» توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سالن ناشران کودک و نوجوان با هدف آسایش مادران برپا شده بود. همچنین بیش از ۳۱۲۰۰ عنوان کتاب در این بخش قرار داشت که از لحاظ تعداد و تنوع قابل اعتنا و تا اندازهای پاسخگوی نیاز مخاطبان مختلف است. جالب آنکه هر روز ۱۵ تا ۲۰ دستگاه اتوبوس از مدارس مختلف شهر تهران به نمایشگاه میآیند و علاوه بر بازدید از سالن کودک و نوجوان، با حضور در بخش فرهنگی این سالن خاطراتی ماندگار برای خود رقم میزنند. بخش فرهنگی سالن کودک و نوجوان با برنامه‌های متنوع و جذاب، پذیرای نسل آیندهساز میهن بود. نسلی که باید برای ایران بخوانند! یکی از پرهیجان‌ترین بخش‌های این سالن، «نجات کتابخانه نیشابور» بود.
یک بازی محیطی با الهام از سال ۶۱۸ هجری قمری، زمانی که مغولان به کتابخانه نیشابور حمله کردند. نوجوانان در قالب بازی، نقش مردم نیشابور را دارند و باید کتاب‌ها را از نابودی نجات دهند. عرضه کتابهای لمسی و خط بریل برای کودکان نابینا توسط کانون پرورش فکری جای تقدیر دارد. این روند باید در قالب تفاهمنامههایی با سازمان بهزیستی حمایت و تقویت شود. غرفه انتشارات قدیانی غرفهای پر جنب و جوش بود. گویی کودکان به شهر بازی آمده بودند! انتشارات هفت و نیم نیز غرفهای رنگارنگ و امیدبخش در قلب این بخش برپا کرده بود. این انتشارات هدف اصلی خود را ترویج علم و توسعه تفکر علمی در میان نسل کودک و نوجوان قرار داده است. در بخش کودک، برخی غرفه‌ها فضایی برای آشنایی کودکان با کتاب و کتابخوانی ترتیب داده بودند و بساط قصه‌گویی هم برپا بود.
۳-پای هوش مصنوعی هم به نمایشگاه کتاب سی و ششم باز شده بود و برخی غرفه‌ها با استفاده از هوش مصنوعی ابتکارات جالبی خلق کرده بودند. پیوند فناوری با کتاب اتفاق مبارکی است؛ البته باید برای این منظور طرح و برنامه ویژه‌ای داشت که هم کاربردی باشد و هم مفید. حضور کتابهای هوش مصنوعی در نمایشگاه نشان داد این موضوع دیگر تنها یک بحث دانشگاهی و فنی نیست بلکه به مسئله‌ای فرهنگی، اقتصادی و روانی برای جامعه تبدیل شده است. با جستجوی کلید واژه «هوش مصنوعی» در بخش کارنامه نشر، حدود ۳۰۰ عنوان کتاب در حوزههای مختلف در ارتباط با این موضوع به دست میآید. کتاب «روانشناسی هوش مصنوعی» نوشته تونی پرسکات توسط کتابسرای تندیس وارد بازار نشر شده است. همچنین برخی ناشران مانند نشر دُکسا تمرکز خود را بر پیوند میان فلسفه، علوم انسانی و هوش مصنوعی قرار دادند. کتابهای «درآمدی بر فلسفه سیاسی هوش مصنوعی»، «عواطف در دنیای دیجیتال» و «همزیستی با رباتها» از جمله آثار قابل تأمل این نشر است. نکته قابل توجه ظهور نشر اختصاصی در حوزه هوش مصنوعی میباشد. انتشارات تکهوش نویدبخش این مسیر مهم و پرتلاطم است.
۴-حضور برخی نهاد‌ها و ارگان‌های دولتی و حاکمیتی در نمایشگاه با سال گذشته تفاوت‌های کرده بود. مثلا غرفه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با دکوری متفاوت در این دوره حضور داشت. فضاسازی این غرفه، نمایانگر هویت آن بود. از سر در غرفه گرفته تا طرح اصلی که نمایی از صحن مجلس مشروطه بود، همه و همه نشان می‌داد که مسئولان غرفه برای نمایشگاه کتاب با برنامه حاضر شده‌اند. علاوه بر کتاب، در این غرفه اسناد و تصاویری نیز گنجانده شده بود. نامه امضا شده توسط جمعی از مردم متدین خطاب به دکتر محمد مصدق و تقاضا برای منع استعمال مشروبات الکی برایم جالب بود. برپایی نشست‌های علمی مختلف، برگزاری تور مجازی موزه‌گردی، ارائه خدمات به محققان و پژوهشگران، نمایش برخی اسناد آسیب دیده و نحوه مرمت آنها و ... برخی از برنامه‌های غرفه کتابخانه مجلس در نمایشگاه کتاب بود که به نظرم جالب آمد. غرفه کتابخانه مجلس ثابت کرد که نهاد‌ها و ارگان‌های فرهنگی میتوانند با برنامهریزی نظاممند و هدفمند حضور پویا و مؤثری در نمایشگاه کتاب داشته باشند. حضوری رونقبخش و کیفی و علمی.
در همسایگی غرفه کتابخانه مجلس، غرفه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران حضور داشت که از آنجا هم بازدید کردم. جانمایی این غرفه نسبت به سنوات گذشته تغییر کرده بود. یکی از محور‌هایی که غرفه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بر آن تمرکز داشت، به نمایش گذاشتن آثار و اسناد مرتبط با خلیج فارس بود. سازمان با ارائه مجموعه‌ای غنی از اسناد، نقشه‌ها و تصاویر تاریخی مرتبط با «خلیج فارس»، اطلاعات جامعی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار داد.
۵-هرچند تصور می‌شد این دوره از نمایشگاه خلوت‌تر از سال‌های گذشته باشد، اما حضور مردم قابل قبول بود. مخصوصا در روز‌های پنجشنبه و جمعه، نمایشگاه شلوغ بود. مردم هم عمدتا برای خریدن کتاب به نمایشگاه آمده بودند و کسی دست خالی مصلای امام خمینی (ره) را ترک نکرد. نگاهی به آمار و ارقام نشان می‌دهد، با وجود همه گرفتاری‌ها و مشکلات، مردم کتاب‌دوست هستند و مشتاق کتاب. صف‌های امضای کتاب، نشست‌ها و دیدارها، همه و همه، نشان از نشاط و انرژی در سطح جامعه با وجود همه مشکلات است. به این نکته توجه کنیم در نمایشگاه سی و ششم کتابِ تهران فروش مجازی از فروش حضوری سبقت گرفت. روندی که بعد از فراگیری کرونا کلید خورد و شتاب گرفت.
نمایشگاه کتاب امسال با حدود ۷۶۸ میلیارد تومان فروش نسبت به سال گذشته ۵۵.۵% رشد داشت. فروش مجازی با حدود سهم ۴۵۰ میلیارد تومان نزدیک به ۹۴% جهش نسبت به پارسال نقش مهمی درکاهش تراکم جمعیتی در نمایشگاه ایفا کرد. بنده کاهش تراکم جمعیتی را از نقاط مثبت نمایشگاه میدانم. تراکمی که آزاردهنده و گاهی برهمزننده نظم بود و اهل قلم و فن را بیخیال گشت و گذار چند روزه در سطح نمایشگاه می‌کرد. از تورم و افزایش چشمگیر قیمت کتاب در دو سال اخیر تا ۱۷۰ درصد و نقش آن در افزایش درصد ریالی نمایشگاه مطلعم ولی روندکار با وجود همه مشکلات قابل قبول است و باید در جهت رفع مشکلات با خیرخواهی و همیاری گام برداشت. حضور ۲۳۵۳ ناشر داخلی و خارجی برای اقتصاد نشر ارزشمند است.
۶-مسئله فلسطین در نمایشگاه سی و ششم کتاب تهران برجسته بود و کتابهای مربوط به آن مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. کتاب «تاریخچه نزاع اسرائیل و فلسطین» اثر مورخ اسرائیلی ایلان پاپه جزو پرفروشهای نشر ترجمان بود. به باور ایلان پاپه، ریشه این نزاع نه به هفت اکتبر و نه حتی به زمان تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، که به سال ۱۸۸۲ بر میگردد، یعنی زمانی که نخستین صهیونیستها قدم به خاک فلسطین ِ تحت قیمومیتِ بریتانیا گذاشتند و به کمک انگلیس و سپس آمریکا، «استعمارگریِ شهرکنشین» را در فلسطین پیاده کردند. کتاب دیگر ایلان پاپه «بزرگترین زندان جهان: پیشینهای از سرزمینهای اشغالی» از انتشارات کتابستان معرفت نیز توجه مخاطبان را به خود جلب کرد. کتاب تازه منتشر شده «اسرائیل آن شرِّ مطلق» امام موسی صدر در صدرِ پر فروشهای مؤسسه تحقیقاتی امام موسی صدر قرار گرفت. کتابی بسیار مهم و ارزشمند.
اسرائیل، آن شر مطلق عبارتی است که امام موسی صدر برای نخستین بار در تبیین ماهیت اشغالگری و تجاوزطلبیها و بیرحمی اسرائیل مطرح می‌کند. از نظر موسی صدر با هر دین و اعتقادی، زیستن و مماشات با چنین موجودیتی غیرممکن است. کتاب «اسرائیل آن شرِّ مطلق» یک کتاب سیاسی نیست بلکه کتابی فکری است. کتاب «زخم داوود» اثر سوزان ابوالهوی، نویسنده فلسطینی ساکن آمریکا رتبه نخست پرفروشترین کتابهای نشر آرما را در بخش فروش مجازی به خود اختصاص داد. «زخم داوود» روایتی از رنج فلسطین است. این رمان زندگی چهار نسل از یک خانواده فلسطینی را در دل سیر وقایع تاریخی این سرزمین روایت می‌کند. کتاب «گزیده مواضع ضد صهیونیستی علمای شیعه در یک قرن اخیر» نوشته محمدحسن رجبی دوانی از آثار مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر مورد توجه علاقهمندان به جبهه مقاومت قرار گرفت. دوره تاریخی کتاب که در دو جلد منتشر شده، از سال ۱۳۰۱ ش تا زمان اتمام نگارش کتاب، یعنی مهر ۱۴۰۳ ش است.
۷-بخش بین‌المللی نمایشگاه هم حال و هوای خوبی داشت و بازدیدکنندگانی را به خود جذب کرده بود. رفع تحریمهای ظالمانه و غیرقانونی قطعا در رونق بخش ناشران خارجی و بخش بین الملل نمایشگاه تأثیر مثبت خواهد داشت. با وجود این مشکلات، ناشران خارجی حدود ۲۵۰۰ عنوان کتاب را در نمایشگاه عرضه کردند و ۱۴۸ قرارداد همکاری بین ناشران داخلی و خارجی، نهایی شد. در بخش بین الملل غرفه کشور یمن جذاب و دیدنی و شلوغ بود. مسئولین غرفه کتابِ «انقلاب اسلامی ایران در سخنرانیها و دروس رهبر شهید انصارالله سید حسین بدرالدین الحوثی» را به بازدیدکنندگان هدیه میدادند چند صفحه از کتاب را خواندم. با مطالعه این کتاب میزان تأثیرِ عمیق انقلاب اسلامی ایران بر مؤسس جنبش انصارالله و راز پایداری و مجاهدت یمنیها در برابر آمریکا و اسرائیل کاملا برایتان آشکار خواهد شد.
۸-سرا‌های اهل قلم و سالن مجمع ناشران انقلاب اسلامی هم دائما مشغول برگزاری نشست‌ها و برنامه‌های متعدد بودند. این برنامه‌ها توجه علاقمندان را به خود جلب کرده بود. این گفت‌و‌گو‌ها به ایجاد فضای تعاملی در حوزه کتاب کمک خواهد کرد. کرسیهای آزاد اندیشی و نقد و نظر با سعه صدر دستاندرکاران باید در محیط نمایشگاه کتاب توسعه و رونق پیدا کند.
نمایشگاه کتاب، رویدادی مهم در عرصه فرهنگی کشور است و می‌تواند فضای سیاسی و اجتماعی را نیز متحول کند. امید که در سایه مدیریت مدیران فرهنگی، شاهد رونق این نمایشگاه در ادوار آتی باشیم.
* فعال فرهنگی، تاریخ پژوه و دانشیار دانشگاه پیام نور
انتهای پیام/
