خطرات تقلیل حجاب از اقناع فرهنگی به الزام حقوقی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا؛ حجاب در جامعه امروز ایران دیگر تنها یک مسئله فردی یا پوششی نیست، بلکه به موضوعی چندلایه در عرصه اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی تبدیل شده است. نسلی که در فضای جهانی و رسانه‌ای تازه رشد کرده، با برداشت‌ها و الگو‌هایی متفاوت از گذشته روبه‌روست. پرسش اینجاست که چرا به وضعیت فعلی رسیدیم و چه راهکار‌هایی برای برون‌رفت وجود دارد؟ در همین زمینه با حجت‌الاسلام دکتر سیدعلی میرلوحی، حقوقدان و پژوهشگر فقه اسلامی، به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

چرا امروز جامعه ما به این وضعیت از بی‌حجابی رسیده است؟

 رسیدن به وضعیت فعلی حجاب در جامعه، یک پدیده چندعلتی است و نمی‌توان آن را به یک یا دو عامل محدود کرد. این موضوع حاصل انباشت مجموعه‌ای از تحولات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و رسانه‌ای در طول دهه‌های گذشته است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنم.

۱- شکاف نسلی و تغییر در مرجعیت: نسل‌های جدید در دنیایی متفاوت با ارزش‌ها، هنجار‌ها و منابع اطلاعاتی کاملاً متفاوتی رشد کرده‌اند. مرجعیت فکری و فرهنگی آنها دیگر صرفاً والدین، مدرسه یا رسانه‌های رسمی نیست. شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، الگو‌ها و سبک‌های زندگی متنوعی را به نمایش می‌گذارند که گاهی با هنجار‌های رسمی جامعه در تضاد است. این نسل، هویت خود را در تعامل با یک فضای جهانی تعریف می‌کند.

۲ ـ ضعف در کار فرهنگی اقناعی: برای سال‌ها، تمرکز اصلی بر جنبه‌های الزامی و حقوقی حجاب بوده است تا جنبه‌های فلسفی و اقناعی آن. به جای تبیین عمیق و جذاب «چرا حجاب؟» و پرداختن به حکمت‌های آن مانند حفظ کرامت انسانی، آرامش روانی و تحکیم خانواده، بیشتر به «چه باید پوشید؟» پرداخته شده است. این رویکرد، حجاب را از یک انتخاب آگاهانه و معنوی به یک قانون صرف تقلیل داده است.

۳ ـ عوامل اقتصادی و اجتماعی: در شرایطی که جامعه با چالش‌های جدی اقتصادی و معیشتی روبروست، اولویت‌های ذهنی مردم تغییر می‌کند. فشار‌های اقتصادی و اجتماعی می‌تواند منجر به نوعی نافرمانی مدنی یا بی‌توجهی به برخی هنجار‌های رسمی شود. برخی افراد ممکن است از طریق پوشش، نارضایتی خود از وضعیت‌های دیگر را ابراز کنند.

۴ ـ سیاسی شدن مسئله حجاب: متأسفانه حجاب از یک مقوله فرهنگی و دینی، به یک نماد سیاسی تبدیل شده است. این امر باعث شده تا هرگونه بحث و گفت‌و‌گو درباره آن دشوار شود و افراد در دو قطب مخالف قرار گیرند. در این فضا، اصل موضوع که «عفاف» است، به حاشیه رانده می‌شود و پوشش به ابزاری برای تقابل سیاسی تبدیل می‌شود.

چالش تقلیل حجاب به ابزاری تک‌بعدی

بزرگ‌ترین چالش موجود درباره مواجهه با بی‌حجابی در جامعه از منظر شما چیست؟

ـ بزرگ‌ترین چالش، تقلیل دادن مسئله حجاب به یک موضوع تک‌بعدی (صرفاً انتظامی یا سیاسی) و غفلت از ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی آن است. وقتی با یک پدیده فرهنگی ـ اجتماعی صرفاً از طریق رویکرد‌های قهری یا سیاسی برخورد می‌کنیم، نه تنها آن را حل نمی‌کنیم، بلکه باعث پیچیده‌تر شدن و عمیق‌تر شدن آن می‌شویم. چالش اصلی این است که ما به جای «مدیریت» و «اقناع»، به دنبال «کنترل» و «مقابله» بوده‌ایم، این رویکرد منجر به ایجاد دوقطبی کاذب، از بین رفتن زبان مشترک برای گفت‌و‌گو و مقاومت و لجبازی می‌شود؛ بنابراین، بزرگ‌ترین چالش، تغییر نگاه از یک مسئله انتظامی به یک دغدغه فرهنگی است که نیازمند راه‌حل‌های هوشمندانه و صبورانه است.

راهکار‌های برون‌رفت از وضعیت فعلی

چگونه می‌شود با معضل بدحجابی و ولنگاری اجتماعی در این شرایط مقابله کرد؟

ـ واژه «مقابله» شاید بهترین رویکرد نباشد؛ بهتر است از «مدیریت هوشمندانه» یا «اصلاح فرهنگی» صحبت کنیم. راهکار‌ها باید جامع و بلندمدت باشند:

۱ ـ بازگشت به اصل و تبیین فلسفه حجاب: باید از سطح ظاهری پوشش فراتر رفته و به فلسفه عفاف و حجاب بپردازیم. با زبان هنر، رسانه و گفت‌و‌گو‌های چهره‌به‌چهره باید به این سؤالات پاسخ داد.

۲ ـ تغییر رویکرد از سلبی به ایجابی: باید الگو‌های جذاب، زیبا و مدرن از پوشش عفیفانه را ترویج کنیم. الگوسازی مثبت از طریق فیلم‌ها، سریال‌ها و شخصیت‌های اجتماعی موفق و محجبه، تأثیر بسیار بیشتری از هرگونه برخورد سلبی دارد.

۳ ـمسئولیت‌پذیری همگانی: عفاف یک امر دوجانبه است. همان‌قدر که روی حجاب زنان تأکید می‌شود، باید بر عفاف مردان (در نگاه، رفتار و پوشش) نیز تأکید شود. جامعه عفیف، جامعه‌ای است که در آن هم مردان و هم زنان حریم‌ها را رعایت می‌کنند.

حلقه مفقوده: غفلت از عفاف و تمرکز بر پوسته ظاهری حجاب

پس حلقه مفقوده بحث عفاف و حجاب در جامعه کجاست؟

ـ حلقه مفقوده، غفلت از مفهوم «عفاف» و تمرکز صرف بر پوسته ظاهری آن یعنی «حجاب» است. حجاب، نتیجه و تبلور بیرونیِ یک باور و منش درونی به نام عفاف است. عفاف یعنی «خویشتن‌داری» و «وقار» در رفتار، گفتار، نگاه و اندیشه که هم برای مرد و هم برای زن ضروری است. ما سال‌هاست که بدون پرداختن به این ریشه و زیربنا، تلاش کرده‌ایم بنای حجاب را حفظ کنیم.