۵ اسفند در دنیای علم چه خبر؟

تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز 5 اسفند برابر با ۲۳ فوریه را ورق می‌زنیم.

***

خواجه نصیرالدین طوسی

۲۴ فوریه ۱۲۰۱ میلادی برابر با ۵ اسفند ۵۷۹ خورشیدی، خواجه نصیرالدین طوسی، همه‌چیزدان، معمار، ریاضی‌دان، منجم، پزشک، فقیه، متکلم، فیلسوف و شاعر ایرانی به‌دنیا آمد. از این‌رو، ۵ اسفند در بزرگداشت این دانشمند اندیشمند در ایران روز مهندس نامگذاری شده است. از کارهای خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه نجوم می‌توان به ساخت رصدخانه مراغه اشاره کرد. او همچنین بر آثار ریاضی و علمی مختلفی از جمله افکار بطلمیوس درباره نجوم نقد نوشت. کتاب‌های او به‌عنوان پایه‌های ریاضیات و مثلثات امروزی شناخته می‌شوند. طوسی کار ناقص خیام را بر عهده گرفت و ریاضیات را گسترش داد. ازسوی‌دیگر تصمیم گرفت کار خیام را در زمینه هندسه دنبال کند. به‌علاوه، اصل پنجم اقلیدس را در «الرساله الشافعیه» تحلیل و تبیین کرد. می‌توان گفت که ازطریق آثار طوسی بود که مثلثات به جایگاه شاخه‌ای مستقل از ریاضیات محض دست یافت. او روشی را در هندسه را با نام «جفت طوسی» ابداع کرد و برای اولین‌بار در سده ۱۳ میلادی کشف کرد که اگر دایره‌ای داخل دایره‌ای بزرگ‌تر که شعاعی ۲ برابر آن دارد بر آن مماس شود، با دوران دایره کوچک روی محیط دایره بزرگ، هر نقطه‌ای از دایره کوچک در مسیر حرکت خود قطری منحصربه‌فرد از دایره بزرگ را رسم می‌کند. ازاین‌رو، بسیاری از دانشمندان خواجه نصیرالدین را خالق مثلثات می‌دانند. کتاب‌های او در حوزه مثلثات، در قرن شانزدهم به فرانسه ترجمه شد. او یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان عصر طلایی اسلامی در ایران است و به همین دلیل است که گهگاه او را با ابن‌سینا مقایسه می‌کنند. شاید تنها تفاوت ابن‌سینا و طوسی این باشد که اولی در حوزه پزشکی شخصیت بزرگ‌تری بود.

آغاز واکسیناسیون فلج اطفال

۲۳ فوریه ۱۹۵۴ میلادی برابر با 5 اسفند ۱۳۳۲ خورشیدی، گروهی از کودکان مدرسه ابتدایی آرسنال در پیتسبورگ، پنسیلوانیا، اولین تزریق واکسن فلج اطفال جدید را که دکتر جوناس سالک آن را ساخته بود دریافت کردند. به لطف این واکسن، تا قرن ۲۱ موارد فلج اطفال ۹۹ درصد در سراسر جهان کاهش یافت. اگرچه فلج اطفال به اندازه طاعون یا آنفلوآنزا ویرانگر نیست اما نوعی بیماری بسیار مسری است که زمانی در طغیان‌های وحشتناکی پدیدار می‌شد تاجایی‌که توقفش غیرممکن به‌نظر می‌رسید. فلج اطفال با حمله به سلول‌های عصبی و گاهی اوقات دستگاه عصبی مرکزی باعث تحلیل‌رفتن عضلات، فلج و حتی مرگ می‌شود. حتی با پیشرفت چشمگیر پزشکی در نیمه اول قرن ۲۰ در دنیای غرب، فلج اطفال همچنان شیوع پیدا کرد و بیشتر کودکان و گاهی بزرگسالان را هم تحت تاثیر قرار داد. مشهورترین قربانی شیوع سال ۱۹۲۱ در آمریکا رئیس‌جمهور آینده این کشور، فرانکلین دلانو روزولت بود که در آن زمان هنوز سیاستمداری جوان بود. این بیماری در او به سرعت گسترش پیدا کرد و این‌گونه پاهای او برای همیشه فلج شد. سال ۱۹۷۲ با ساخت واکسن فلج اطفال در موسسه سرم و واکسن‌سازی رازی، ایران به ششمین کشور تولیدکننده این واکسن تبدیل شد و به‌لطف طرح ریشه‌کنی فلج اطفال و واکسیناسیون همگانی سال ۱۳۷۳، بیش‌از ۲۰ سال است که موارد ابتلا به این بیماری در ایران دیده نمی‌شود.

محقق هندسه جبری

۲۳ فوریه ۱۹۵۱ میلادی برابر با 5 اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی، شیگفومی موری، ریاضی‌دان ژاپنی که خدمات مهمی در حوزه هندسه جبری داشته است به‌دنیا آمد. کار اصلی او، وجود مدل‌های حداقلی بود که آن را برای همه انواع جبری سه‌بعدی ثابت کرد و برنامه موری نامیده شد. در عرض ۱۰ سال از اولین مقاله منتشر‌شده موری، او به این ترتیب آنچه را که بسیاری می‌گفتند هرگز نمی‌توان انجام داد، تکمیل کرد. سال ۱۹۷۹، موری اولین نتایج اصلی خودش را منتشر کرد، که اثباتی بر حدس هارتشورن بود و بیان می‌کرد دسته خاصی از انواع جبر، ماهیت تصویری دارند. به‌عبارت‌دیگر، این انواع یا مجموعه‌ای از راه‌حل‌های معادلات چند جمله‌ای را می‌توان بااستفاده از هندسه تصویری توصیف کرد. او در سال ۱۹۹۰ مدال فیلدز، معروف به نوبل ریاضیات را به‌دلیل کارهایی که در هندسه جبری انجام داد دریافت کرد.

رونمایی از گوسفند شبیه‌سازی‌شده

۲۳ فوریه ۱۹۹۷ میلادی برابر با 5 اسفند ۱۳۷۵ خورشیدی، شبیه‌سازی موفقیت‌آمیز یک پستاندار بالغ اعلام شد: یک بره ماده به نام دالی که ۵ جولای ۱۹۹۶ به‌دنیا آمد. تولید اولین پستاندار شبیه‌سازی‌شده موفقیت گروهی از دانشمندان تحت نظارت ایان ویلموت در موسسه رازلین در ادینبرو، اسکاتلند بود. کیت کمبل زیست‌شناس دالی اولین پستانداری بود که با موفقیت از سلول جانور بالغ شبیه‌سازی شد. دانشمندان بااستفاده از سوزن‌های میکروسکوپی، هسته سلول تخمک را با هسته سلول پستان مادر جایگزین کردند. جنین حاصل در رحم گوسفند ثالث کاشته شد. دی‌ان‌ای دالی برای نشان‌دادن اینکه او یک مورد شبیه‌سازی‌شده است مطابقت داده شد. این گوسفند شبیه‌سازی‌شده ۶ سال عمر کرد و در ۱۴ فوریه ۲۰۰۳ در اثر عوارض یک بیماری پیشرونده ریوی مرد.