نخستین ریه خوکی در بدن انسان نفس کشید

در یک دستاورد علمی که می‌تواند سرآغاز عصری تازه در درمان بیماری‌های لاعلاج باشد، گروهی از جراحان در چین برای نخستین بار موفق شدند «ریه اصلاح‌شده ژنتیکی خوک» (Genetically Modified Pig Lung) را به یک انسان پیوند بزنند. گیرنده این عضو، مردی ۳۹ ساله با وضعیت مرگ مغزی بود که پیش از این امیدی به بازگشت به زندگی نداشت. شگفتی این آزمایش آنجا بود که ریه خوکی به مدت نه روز کامل در بدن او به فعالیت ادامه داد؛ بدون آنکه علائم «رد فوری» (Hyperacute Rejection) واکنش ایمنی سریع و مرگبار بدن به عضو بیگانه دیده شود.

این رویداد که در مجله معتبر «نیچر مدیسین» (Nature Medicine) منتشر شده است، نقطه عطفی در پژوهش‌های «زاونترازپلانتیشن» (Xenotransplantation) یا همان پیوند اندام‌های حیوانی به انسان محسوب می‌شود. پژوهشی که می‌تواند در آینده نزدیک جان هزارانش بیمار در سراسر جهان را نجات دهد.

بحران کمبود اعضا

به گفته سازمان جهانی بهداشت، تنها ۱۰ درصد از نیاز جهانی به پیوند اعضا برآورده می‌شود. سالانه هزاران بیمار در انتظار قلب، کلیه یا ریه جان خود را از دست می‌دهند، چرا که تعداد اهداکنندگان انسانی بسیار محدود است. در این شرایط، توجه پژوهشگران به اندام‌های حیوانی، به‌ویژه خوک‌ها جلب شده است. دلیل انتخاب خوک‌ها، شباهت فیزیولوژیک اندام‌های آنها به انسان و امکان اصلاح ژنتیکی آسان‌تر است.

در سال‌های اخیر، پیوند کلیه، کبد و حتی قلب خوک به انسان در شرایط آزمایشی انجام شده است. برخی بیماران توانسته‌اند چندین ماه با این اعضای حیوانی زندگی کنند، هرچند بسیاری دیگر به دلیل عوارض ایمنی یا مشکلات ناشی از جراحی از دنیا رفته‌اند. با این حال، همین موفقیت‌های محدود امید تازه‌ای برای حل بحران پیوند ایجاد کرده است.

چالش‌های مهندسی بافت؛ اندام مصنوعی همچنان در حد یک رویا

صدای امید و احتیاط از جامعه پزشکی

«جاستین چان» (Justin Chan)، جراح برجسته پیوند ریه در «NYU Langone»، در واکنش به این خبر گفت: «کاری که انجام شده، هیجان‌انگیز و امیدوارکننده است، اما نباید فراموش کنیم که تنها درباره یک مورد صحبت می‌کنیم. این یک موفقیت محدود است.»

«اندرو فیشر» (Andrew Fisher)، استاد پیوند تنفسی «دانشگاه نیوکاسل» (Newcastle University)، نیز با او هم‌نظر است: «این دستاورد علمی ارزشمند است، اما نباید آن را بیش از حد بزرگنمایی کرد. ما هنوز در آغاز راه هستیم و به پژوهش‌های فراوانی نیاز داریم تا بتوانیم از ریه خوکی در بیماران زنده استفاده کنیم.»

چرا ریه از همه دشوارتر است؟

برخلاف کلیه یا قلب، ریه اندامی است که مستقیماً در تماس با دنیای بیرون قرار دارد. هر دم و بازدم، می‌تواند باکتری‌ها، ویروس‌ها و ذرات آلاینده را وارد بدن کند. همین ویژگی باعث می‌شود سیستم ایمنی در ریه بسیار فعال و حساس باشد. در حالی که در پیوند عضو نیاز به سرکوب ایمنی داریم، ریه در ذات خود مکانی پرتنش از نظر ایمنی است. به گفته فیشر: «وقتی اندامی را پیوند می‌زنید که باید آرام گرفته شود، اما همزمان به‌شدت آماده دفاع است، چالش بزرگی پیش رویتان خواهد بود.»

جزئیات این مطالعه بی‌سابقه

ریه استفاده‌شده در این پژوهش، متعلق به خوکی با شش اصلاح ژنتیکی بود. این تغییرات برای کاهش احتمال واکنش ایمنی انسان و افزایش شانس پذیرش اندام انجام شده بود. پس از پیوند، ریه به مدت ۲۱۶ ساعت (۹ روز) به فعالیت ادامه داد، بدون نشانه‌ای از عفونت. با این حال، از همان روز نخست نشانه‌هایی از التهاب و تجمع مایع در بافت مشاهده شد. در روز‌های بعد، آنتی‌بادی‌های انسانی شروع به حمله به بافت خوکی کردند و به تدریج آسیب بافتی افزایش یافت.
«پیتر فرایند» (Peter Friend)، استاد «دانشگاه آکسفورد» (University of Oxford)، یادآور شد که شرایط مرگ مغزی خود به ایجاد التهاب شدید در بدن منجر می‌شود و همین مسئله می‌تواند بخشی از نتایج مشاهده‌شده را پیچیده کرده باشد.

ایمپلنت مغزی شخصی‌سازی شده، نجات‌بخش زن مبتلا به وسواس شدید

افق‌های تازه در برابر پژوهشگران

با وجود همه محدودیت‌ها، پژوهشگران این مطالعه بر ضرورت ادامه کار تأکید کردند. آنها نوشتند که باید «اصلاحات ژنتیکی دقیق‌تر»، «رژیم‌های مؤثرتر سرکوب ایمنی»، و «روش‌های بهبود نگهداری ریه» توسعه یابند. تنها با این تلاش‌ها می‌توان به مرحله‌ای رسید که ریه خوکی به جای چند روز، چند ماه یا حتی چند سال در بدن انسان زنده باقی بماند.

در کنار زاونترازپلانتیشن، مسیر‌های دیگری نیز در حال بررسی‌اند: از جمله بازسازی اندام‌ها با سلول‌های بنیادی یا حتی پرورش اندام‌های انسانی‌شده در بدن خوک یا گوسفند. هرچند این راهبرد‌ها هنوز در مراحل آزمایشی‌اند، اما نشان‌دهنده عطش علمی برای حل معضل کمبود اعضا هستند.

نگاهی به آینده نزدیک

فیشر می‌گوید که شاید یکی از امیدبخش‌ترین مسیرها، نه پرورش اندام‌های حیوانی، بلکه احیای ریه‌های انسانی‌ای باشد که اکنون غیرقابل پیوند تلقی می‌شوند. او توضیح می‌دهد: «اگر بتوانیم این اندام‌ها را ترمیم کنیم و به سطحی برسانیم که قابل پیوند باشند، در مدت کوتاهی می‌توانیم جان هزاران نفر را نجات دهیم. این مسیری است که شاید در عرض چند ماه تا چند سال آینده تحولی عظیم ایجاد کند.»

پیوند موفقیت‌آمیز ریه خوکی به بدن یک انسان، اگرچه هنوز به مرحله درمانی برای بیماران زنده نرسیده است، اما نشانه‌ای روشن از توانایی علم در عبور از مرز‌های ناشناخته است. این دستاورد یادآور می‌شود که بحران کمبود اعضا تنها با تلاش‌های خلاقانه و جسورانه قابل حل است. شاشید هنوز در آغاز راه باشیم، اما هر گام از این مسیر می‌تواند آینده‌ای را بسازد که در آن بیماران در انتظار پیوند، دیگر محکوم به ناامیدی و مرگ زودرس نباشند.