رزمایش مرکب دریای خزر؛ تمرین مشترک برای امنیت جمعی یا مهار مخاطرات فرامنطقه‌ای؟
به گزارش آنا، دریای خزر، پهنه‌ای استراتژیک و ثروتمند میان آسیا و اروپا، در سال‌های اخیر به یکی از حساس‌ترین کانون‌های ژئوپلیتیکی منطقه تبدیل شده است. در این میان، برگزاری رزمایش مرکب CASAREX ۲۰۲۵ میان ایران و روسیه، با حضور گسترده یگان‌های امدادی، هوایی، شناوری و تخصصی، نه‌تنها یک مانور انسان‌دوستانه، بلکه نمادی از هم‌افزایی امنیتی در برابر تهدیدات احتمالی به‌ویژه از سوی بازیگران فرامنطقه‌ای تلقی می‌شود. در این گزارش، ابعاد تاکتیکی، راهبردی و پیام‌های نهفته این رزمایش را بررسی می‌کنیم.
جزئیات رسمی رزمایش CASAREX ۲۰۲۵
- مشارکت شناورهای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروی دریایی فدراسیون روسیه
- پرواز بالگرد‌های ایران و روسیه برای اجرای عملیات اطفای حریق، جست‌و‌جو و نجات
- هماهنگی کامل مراکز فرماندهی و کنترل دو کشور در اجرای سناریوهای امدادی
- حضور ناظران کشورهای ساحلی خزر، از جمله قزاقستان و ترکمنستان
پشت پرده تاکتیکی رزمایش؛ تمرین مشترک یا پیام ژئوپلیتیکی؟
- ترکیب یگان‌های امدادی با یگان‌های پروازی و سطحی دارای قابلیت نظامی
- تمرین سناریو‌هایی با احتمال وقوع در وضعیت‌های جنگی (آتش‌سوزی، غرق، تصادف)
- استفاده از الگو‌های مشترک فرماندهی و تبادل داده بین ایران و روسیه
جایگاه ایران در دکترین امنیتی دریای خزر
جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر موقعیت ژئوپلیتیکی خود در جنوب دریای خزر و دارا بودن خطوط ساحلی گسترده، نقشی کلیدی در امنیت منطقه‌ای این پهنه آبی ایفا می‌کند. در چارچوب توافقات پنج‌جانبه کشورهای ساحلی خزر، اصل «عدم حضور نیروهای فرامنطقه‌ای» به‌عنوان یکی از پایه‌های نظم امنیتی خزر تثبیت شده است. ایران با تأکید مداوم بر این اصل، هم در سطح دیپلماسی منطقه‌ای و هم در سطح میدانی، به‌ویژه از طریق رزمایش‌های مرکب مشترک، توانسته است دیدگاه خود مبنی بر خزرِ بدون بیگانگان را به بخش مهمی از دکترین امنیتی مشترک تبدیل کند.
- تبدیل رزمایش‌های امدادی به ابزاری برای نمایش قدرت بازدارندگی در خزر
رزمایش‌های امداد و نجات در خزر که در ظاهر با هدف بشردوستانه و ایمنی دریانوردی برگزار می‌شوند، در واقع به بستری هوشمندانه برای نمایش سطح هماهنگی عملیاتی و قدرت بازدارندگی ایران و روسیه تبدیل شده‌اند. حضور یگان‌های پروازی و شناورهای سنگین، تمرین عملیات ترکیبی اطفای حریق و نجات دریایی، و همچنین بکارگیری تجهیزات پیشرفته در فضای مشترک، پیام روشنی برای هر نیروی متجاوز احتمالی دارد: کشورهای ساحلی، آمادگی مقابله با هرگونه بی‌ثباتی نظامی را دارند و این آمادگی، نه‌فقط یک شعار بلکه یک ظرفیت عملیاتی هماهنگ است.
- تقویت نقش ایران به‌عنوان محور ثبات و پشتیبانی مشترک امنیت دریایی
نقش ایران در خزر، تنها به یک بازیگر ساحلی محدود نمی‌شود، بلکه به یک محور ثبات برای کل معادله امنیت دریایی تبدیل شده است. ایران نه‌تنها با توسعه پایگاه‌های دریایی و ناوگان شمال، بلکه با سیاست‌گذاری اصولی در تعامل با همسایگان، خود را به‌عنوان شریکی باثبات، مقتدر و قابل اتکا برای هماهنگی‌های امنیتی معرفی کرده است. پشتیبانی لجستیکی، نقش محوری در رزمایش‌ها، و توان دیپلماتیک در نهادهای منطقه‌ای، همگی مؤلفه‌هایی هستند که جایگاه ایران را به‌عنوان ستون اصلی امنیت خزر تثبیت می‌کنند.
تحلیل رفتار روسیه در هم‌راستایی با ایران
روسیه در سال‌های اخیر نشان داده که حفظ ثبات در خزر بدون ایران ممکن نیست. به‌رغم برخی رقابت‌های پنهان در حوزه انرژی و نفوذ، مسکو برای مقابله با خطرات نوظهور منطقه‌ای و تهدیدات ناتو، به ایران به‌عنوان شریک راهبردی نگاه می‌کند. هم‌راستایی روسیه با ایران در رزمایش‌های مشترک، چه به شکل نظامی و چه در ظاهر امدادی، نشانه‌ای از پذیرش تدریجی این واقعیت از سوی کرملین است که موازنه امنیتی در خزر بدون تهران شکننده خواهد بود.
- اراده روسیه برای حفظ موازنه در خزر با همراهی ایران
برای مسکو، خزر یک فضای نفوذ استراتژیک محسوب می‌شود؛ اما حفظ آن تنها از طریق همکاری‌های چندجانبه ممکن است. در چنین فضایی، ایران به‌عنوان یک وزنه مستقل، قابلیت موازنه‌بخشی در برابر مداخلات بیگانگان را دارد. روسیه به‌خوبی می‌داند که همراهی با ایران در تقویت چارچوب امنیتی بومی، به معنای جلوگیری از ورود بازیگران فرامنطقه‌ای و حفظ وزن سیاسی و نظامی خود در منطقه است. به‌همین دلیل، در رزمایش‌های اخیر نیز روس‌ها تلاش کرده‌اند با ایران در صف واحدی ظاهر شوند.
- بیم روسیه از نفوذ ناتو و پیمان‌های منطقه‌ای نزدیک به دریای خزر
در شرایطی که پیمان‌های دفاعی ناتو در حال نفوذ به قفقاز جنوبی و مرزهای نزدیک خزر هستند، روسیه بیش از پیش از تهدیدات احتمالی در مرزهای جنوبی‌اش نگران است. حضور مستشاران غربی در گرجستان، ارتباطات نظامی جمهوری آذربایجان با ترکیه و رژیم صهیونیستی، و توسعه بندرها و سامانه‌های نظارتی با کمک آمریکا، همگی زنگ خطر را برای کرملین به صدا درآورده‌اند. در این شرایط، هم‌افزایی با ایران به‌عنوان یک قدرت بومی مقتدر، راهبردی قابل اتکا برای مهار نفوذ ناتو در حاشیه خزر به شمار می‌رود.
- هم‌افزایی عملیاتی با ایران، به‌عنوان سپر ژئوپلیتیکی برای جنوب روسیه
از منظر عملیاتی، ایران به‌ویژه در منطقه دریایی شمال خود، توانسته است یک دیوار بازدارنده مؤثر در برابر نفوذ امنیتی غرب در جنوب روسیه ایجاد کند. این هم‌افزایی، نه‌تنها در قالب اطلاعاتی و فنی، بلکه در سطح میدانی و آموزش‌های مشترک نیز مشاهده می‌شود. برای روسیه، همراهی با ایران به‌منزله ایجاد یک سپر ژئوپلیتیکی در برابر هرگونه تهدید از سوی قفقاز جنوبی یا حوزه دریای سیاه تلقی می‌شود. در این معادله، ایران نقشی فراتر از شریک منطقه‌ای دارد؛ بلکه به یک تضمین‌کننده ثبات منطقه‌ای بدل شده است.
پیام‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رزمایش
رزمایش‌های امدادی مشترک ایران و روسیه در دریای خزر، در عین حفظ ظاهر غیرنظامی، دارای پیام‌هایی دقیق و چندلایه برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. این رزمایش‌ها هشداری غیرمستقیم اما صریح به تحرکات نظامی آمریکا، اسرائیل و حتی برخی اعضای ناتو در قفقاز جنوبی و حاشیه خزر هستند. با نمایش قابلیت‌های واکنش سریع، جابه‌جایی نیروها، و هماهنگی لجستیکی میان دو کشور، عملاً سطح هشدار راهبردی به بیگانگان منتقل می‌شود؛ آن‌هم در قالبی دیپلماتیک و نه آشکارا تهاجمی.
- نمایشی از قدرت واکنش سریع در برابر تهدیدات
در رزمایش‌های اخیر، آن‌چه بیش از همه جلب توجه کرد، سرعت عمل یگان‌های مشترک در پاسخ به سناریوهای فرضی حادثه بود. این هماهنگی در مدیریت بحران، از شبیه‌سازی نجات جان سرنشینان شناورهای حادثه‌دیده تا اطفای حریق گسترده در دریا، به‌خوبی نشان داد که ایران و روسیه قادرند در صورت بروز تهدید یا حادثه امنیتی، با سرعت و دقت وارد عمل شوند. چنین ظرفیتی، نه‌فقط برای اهداف امدادی بلکه در برابر سناریوهای تجاوز یا بی‌ثبات‌سازی نیز قابل بهره‌برداری است.
- بازتعریف رزمایش‌های امدادی به‌عنوان پوشش نرم برای هماهنگی سخت‌افزاری
در فضای پرمناقشه‌ای چون دریای خزر، رزمایش‌های امدادی تبدیل به ابزاری شده‌اند که در ظاهر با اهداف بشردوستانه و ایمنی دریانوردی تعریف می‌شوند، اما در واقع، بستر آزمون هماهنگی‌های سخت‌افزاری و عملیاتی میان کشورها به‌شمار می‌روند. نمایش آمادگی لجستیکی، تمرین تخلیه و اعزام یگان‌های ویژه، و ارتباط‌گیری لحظه‌ای بین پایگاه‌های نظامی، نشان می‌دهد که این رزمایش‌ها تنها تمرین‌های امداد نیستند؛ بلکه نمایش عمومی یک هم‌افزایی امنیتی پیچیده و چندلایه‌اند که هدف نهایی آن، پیام بازدارندگی به دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.
به گزارش آنا، رزمایش مرکب امداد و نجات ۲۰۲۵ را نمی‌توان صرفاً تمرینی برای هماهنگی امدادی تلقی کرد. این رزمایش یک پیام روشن برای بازیگران خارج از حوزه خزر داشت: امنیت دریای خزر، کالای وارداتی نیست.
حضور گسترده یگان‌های ایرانی و روسی، هماهنگی عملیاتی کامل، و سناریوهای چندلایه اجرا شده در رزمایش، نشان داد که تهران و مسکو دیگر صرفاً به بیانیه‌های دیپلماتیک درباره «امنیت بومی» اکتفا نمی‌کنند؛ بلکه در حال پیاده‌سازی عملی این اصل هستند.
در شرایطی که فشار‌های نظامی غرب در جبهه قفقاز، آسیای مرکزی و حتی مدیترانه افزایش یافته، دریای خزر به آخرین سنگر راهبردی تهران و مسکو برای کنترل منطقه‌ای تبدیل شده است. این رزمایش، تمرین جنگ نبود؛ اما بدون شک، تمرین بازدارندگی بود.
رزمایشی با ظاهر آرام، اما معنایی خشن‌تر از آن‌چه دیده شد.
انتهای پیام/
