پوشیدنی‌های هوشمند، تکنولوژی لوکس یا نیاز ضروری در ایران؟
فناوری‌های پوشیدنی یا همان حسگرهای هوشمند که به صورت مستقیم با بدن انسان در ارتباط هستند، در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته تبدیل به ابزاری حیاتی در نظام سلامت، ورزش، توانبخشی و مراقبت از سالمندان شده‌اند. اما در ایران، این فناوری نوپا هنوز در مرحله آزمون و خطا قرار دارد. در حالی که بخش عمده‌ای از ابزار‌های پوشیدنی از طریق واردات تأمین می‌شود، تلاش‌هایی برای بومی‌سازی و تولید داخلی این فناوری نیز در جریان است. پرسش اصلی این‌جاست که ایران تا چه اندازه در بهره‌گیری از این فناوری جهانی، به ویژه در حوزه سلامت، موفق بوده و چه آینده‌ای در انتظار آن است؟
بازار محدود، اما در حال گسترش
بازار ابزار‌های پوشیدنی در ایران عمدتاً وابسته به واردات برند‌های خارجی مانند اپل، شیائومی، سامسونگ و هواوی است. این ابزار‌ها که به‌طور گسترده توسط ورزشکاران و برخی کاربران علاقه‌مند به فناوری استفاده می‌شوند، معمولاً دارای حسگر‌هایی برای سنجش ضربان قلب، میزان اکسیژن خون، پایش خواب، شمارش قدم‌ها، بررسی فشار خون و در مواردی خاص، تحلیل سطح استرس یا وضعیت خواب هستند. هرچند حضور این گجت‌ها در ایران محدود به قشر متوسط رو به بالا و کاربران فناوری‌دوست است، اما در سال‌های اخیر رواج بیشتری یافته‌اند.
با این حال، بازار ایران از دو منظر دچار محدودیت جدی است. نخست، تحریم‌های بین‌المللی که واردات مستقیم بسیاری از ابزار‌ها یا قطعات آنها را دشوار کرده؛ و دوم، هزینه بالای این محصولات برای عموم مردم است. در نبود پوشش بیمه‌ای یا حمایت‌های دولتی، گجت‌های پوشیدنی پزشکی تبدیل به کالایی لوکس شده‌اند؛ نه ابزاری در خدمت سلامت همگانی.
تولید داخلی؛ از ایده تا آزمایشگاه
با وجود موانع وارداتی، برخی مراکز علمی، دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران به طراحی و تولید نمونه‌های بومی ابزار‌های پوشیدنی روی آورده‌اند. پروژه‌هایی مانند تی‌شرت هوشمند با قابلیت سنجش ضربان قلب، یا ساعت‌هایی که ریتم قلب و وضعیت تنفس را زیر نظر می‌گیرند، از جمله نمونه‌های اولیه تولید داخل هستند.
یکی از جذاب‌ترین نمونه‌ها، گجت‌های پوشیدنی‌ای هستند که به ویلچر معلولان متصل می‌شوند و با حسگرهای خود وضعیت نشستن، فشار بر نواحی خاص بدن، و نیاز به جابه‌جایی فرد را پایش می‌کنند تا از بروز زخم فشاری جلوگیری شود. همچنین، حسگرهای تشخیص سقوط که برای سالمندان طراحی شده‌اند، می‌توانند در صورت افتادن فرد، به صورت خودکار به گوشی همراه مراقب پیام هشدار بفرستند.
در نمایشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها، نمونه‌های اولیه حسگری را می‌توان دید که مستقیماً به نیاز‌های روزمره ایرانی آن پاسخ می‌دهند. برای مثال، دانشگاه علم و صنعت با ارائه نانو حسگر پوشیدنی قادر به ردیابی قند خون، گام‌های راه‌رفته، ضربان قلب و کالری مصرف‌شده، نخستین گام عملی را برداشته است.
به گزارش nano، امیرحسین حیدریان، مدیر توسعه کسب‌وکار آن تیم، توضیح داده: «حسگرهای پوشیدنی به سرعت جزئی از زندگی روزمره ما می‌شوند… این دستگاه‌ها می‌توانند معیار‌هایی مانند تعداد قدم‌ها، مسافت طی شده، کالری سوزانده شده، ضربان قلب و الگو‌های خواب را ردیابی کنند.»
پایش لحظه‌ای قند خون برای بیماران دیابتی
برخی حسگرهای پوشیدنی دیگر نیز با هدف پایش لحظه‌ای قند خون برای بیماران دیابتی طراحی شده‌اند. این ابزار‌ها بدون نیاز به خون‌گیری مکرر، با بررسی میان‌بافتی قند در پوست، امکان هشدار به‌موقع در صورت افت یا افزایش قند خون را فراهم می‌کنند. در موارد پیشرفته‌تر، حسگرهای مخصوص تشخیص تشنج نیز در حال توسعه‌اند که می‌توانند با بررسی تغییرات ناگهانی در ضربان قلب، انقباضات عضلانی یا الگوی تنفس، حمله‌ی صرعی را پیش‌بینی کنند.
هشدار فوری در صورت نشت گاز یا دود
حتی در حوزه ایمنی منزل نیز، برخی از شرکت‌های ایرانی حسگرهای هوشمند پوشیدنی طراحی کرده‌اند که در صورت نشت گاز یا دود، به کاربر هشدار فوری می‌دهند. این ابزار‌ها می‌توانند در کنار خانه هوشمند عمل کرده و نقش نجات‌بخشی ایفا کنند.
کاربرد‌های بالقوه در حوزه سلامت
بیشترین ظرفیت استفاده از فناوری پوشیدنی در ایران، در حوزه سلامت و مراقبت‌های مزمن نهفته است. بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمنی، چون دیابت، نارسایی قلبی یا فشار خون بالا، با کمک حسگرهای پوشیدنی می‌توانند روند سلامت خود را بهتر کنترل کرده و از رفت‌وآمد مداوم به مراکز درمانی بکاهند.
بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمنی، چون دیابت، نارسایی قلبی یا فشار خون بالا، با کمک حسگرهای پوشیدنی می‌توانند روند سلامت خود را بهتر کنترل کرده و از رفت‌وآمد مداوم به مراکز درمانی بکاهند
همچنین، این ابزار‌ها برای افراد سالمند که در معرض خطر سقوط یا نوسانات ناگهانی علائم حیاتی قرار دارند، می‌توانند نقش حیاتی ایفا کنند. برای نمونه، فردی که به تنهایی زندگی می‌کند و دچار افت فشار یا ایست قلبی ناگهانی شود، با استفاده از یک ساعت هوشمند پزشکی، می‌تواند به‌طور خودکار به اورژانس متصل شود.
این فناوری‌ها، علاوه بر ارتقای کیفیت مراقبت، بار سنگینی از دوش سیستم درمانی کشور برمی‌دارند؛ این درحالی است که به‌درستی اجرا شوند.
چالش‌های پیش‌رو
در ایران، مشکلات زیرساختی و ساختاری باعث شده مسیر رشد حسگرهای پوشیدنی با کندی پیش برود. عدم پوشش بیمه‌ای برای دستگاه‌های هوشمند سلامت، نبود استاندارد‌های ملی در زمینه فناوری پزشکی، پیچیدگی دریافت مجوز‌های قانونی از وزارت بهداشت، و همچنین ضعف در تجاری‌سازی فناوری‌های دانشگاهی، از جمله موانعی هستند که توسعه این ابزار‌ها را محدود کرده‌اند.
علاوه بر این، بخش قابل‌توجهی از جامعه و حتی برخی پزشکان، به دلیل فقدان آموزش یا شناخت کافی، اعتماد لازم به ابزار‌های دیجیتال را ندارند. این بی‌اعتمادی، فرآیند پذیرش فناوری در سطح عمومی را کندتر می‌کند.
به همین دلیل است که حتی نوآوری‌هایی که در مرحله آزمایشگاهی موفق عمل کرده‌اند، در عمل وارد زندگی روزمره مردم نشده‌اند.
آینده‌ای در گرو تصمیم‌های امروز
با نگاهی به تجربه کشور‌های موفق در حوزه پوشیدنی‌های پزشکی، روشن است که توسعه این فناوری در ایران بدون سرمایه‌گذاری دولتی، حمایت بیمه‌ای، سیاست‌گذاری مشخص و فرهنگ‌سازی عمومی ممکن نخواهد بود. اگر نهاد‌های حاکمیتی، وزارت بهداشت، دانشگاه‌ها و شرکت‌های فناوری به شکلی هم‌افزا عمل نکنند، ایران در موج آینده فناوری‌های سلامت دیجیتال، بیش از پیش عقب خواهد ماند.
با این حال، نشانه‌هایی از امید نیز دیده می‌شود. حمایت محدود صندوق نوآوری و شکوفایی از برخی استارتاپ‌های پوشیدنی، برنامه‌ریزی وزارت بهداشت برای به‌روزرسانی آیین‌نامه‌های سلامت دیجیتال، و همکاری برخی شرکت‌های فناور با بخش خصوصی، می‌تواند نشانه‌ای از آغاز یک مسیر تازه باشد.
کارشناسان حوزه فناوری و پزشکی با تأکید بر گستره و معنای این پروژه‌ها، آینده‌ای روشن‌نمایی کرده‌اند.
به گزارش nano، «حسگرهای پوشیدنی… به سرعت در حال تبدیل شدن به بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره ما هستند… این دستگاه‌ها… به ما در درک بهتر خود و دنیای اطراف‌مان کمک می‌کنند.»
همچنین در مصاحبه‌ای دیگر از radiogoftogoo، فاطمه روستا، تحلیل‌گر فناوری‌های پزشکی، درباره حسگرهای بومی گفت: دستگاه‌های تست قند خون بهترین نمونه حسگرهای بیولوژیک داخلی هستند.
فناوری حسگرهای پوشیدنی، اگرچه در ایران هنوز در آغاز راه است، اما ظرفیت آن برای تغییر شکل نظام سلامت، توانبخشی، ورزش و مراقبت از سالمندان، غیرقابل انکار است. آینده این فناوری در کشور، به تصمیم‌های امروز وابسته است؛ تصمیم‌هایی که اگر هوشمندانه و با نگاهی راهبردی اتخاذ شوند، می‌توانند ایران را از مصرف‌کننده صرف، به تولیدکننده و صادرکننده این فناوری تبدیل کنند.
انتهای پیام/
