بقا در عصر اضطراب؛ چگونه در میان بحران‌ها زندگی خود را حفظ کنیم؟
در این مصاحبه، به گفتوگو با سیدتقی کمالی، پژوهشگر علوم ارتباطات و مطالعات رفتاری و عضو هیئت مؤسس انجمن سواد رسانه‌ای ایران، می‌پردازیم تا با تعریف دقیق اضطراب، استرس و شیوه سالم برخورد کردن با آنها در شرایط بحرانی، آشنا شویم.
همیار خودت باش؛ آگاهی و مدیریت از هیجان تا استرس
چند تکنیک عملی برای کمک به افراد در مدیریت استرس و اضطراب ناشی از مصرف اخبار، نام ببرید؟
مدیریت هیجان‌ها، احساس‌ها و استرس از مهارت‌های زندگی هستند. باید آنها را بشناسیم و بپذیریم و بدانیم که طبیعی هستند و مهم این است که بتوانیم درست مدیریت شان کنیم. اضطراب یک حالت ناخوشایند و مبهم همراه با نگرانی و تنش مداوم و با پیش‌بینی خطر در آینده با منبع و منشأ نامشخص است و استرس پاسخ بدن به فشار‌های بیرونی و درونی متأثر از موقعیت و با منبع و منشأ مشخص. افراد هنگامی که در شرایط مبهم و عدم قطعیت در سایه خطر و تهدید قرار می‌گیرند بیشتر در معرض آسیب هستند. هیجان منفی بالا می‌آید و سیستم عصبی درگیر می‌شود و در نتیجه قدرت تمرکز پایین آمده و تصمیم‌گیری دچار اختلال می‌شود.
باید دانست که اطلاعات ورودی‌های ذهن هستند و در شرایط بحرانی ما بیش از همیشه به اطلاعات درست احتیاج داریم. در فقر اطلاعاتی، شایعه رونق می‌گیرد و با حجم بالای اخبار ممکن است افراد دچار سرسام اطلاعاتی شوند که آنها را پریشان و سرگردان کند و یا با نیات مغرضانه و دستکاری اطلاعاتی در معرض اخبار جعلی، اطلاعات غلط و گمراه کننده قرار بگیرند که نه تنها پاسخگوی نیاز آنها نباشد بلکه وضعیت را بدتر کند.
در فقر اطلاعاتی، شایعه رونق می‌گیرد و با حجم بالای اخبار ممکن است افراد دچار سرسام اطلاعاتی شوند که آنها را پریشان و سرگردان می کند
در چنین شرایطی نیاز به یک سری تمهیدات شناختی - ارتباطی و رویکردی - مراقبتی است. لازم است مدیریت ذهن، مدیریت اخبار و مدیریت ارتباطات را مورد توجه قرار داد.
برای مدیریت ذهن باید نسبت به افکار منفی بی‌اعتنا بود و از منفی‌گرایی و پیش‌بینی مداوم تهدید‌ها اجتناب کرد. توجه خود را به موضوعاتی که سطح نگرانی را افزایش می‌دهند معطوف نکرد و بدین شکل از تمرکز خود محافظت داشت. بدون توجه و تمرکز کافی نمی‌توان درست تصمیم گرفت به ویژه در شرایط بحرانی. لازم است روال عادی زندگی را دنبال کرد و سرگرمی و تفریح را در برنامه روزمره خود گنجاند و وظایف، مسئولیت‌ها و تکالیف خود را انجام داد. نباید تمام دغدغه زندگی پیگیری اخبار و توجه به جنبه‌های نگران کننده وضعیت باشد. در غیر این صورت زیر آوار و هجمه‌های اطلاعاتی و نگرانی‌های مضاعف ممکن است دچار انواع اختلال‌های روانی و فروپاشی شد.
خبرهای منفی و خستگی رسانه ای
آیا خود محدود کردن، در بحث زمان و منابع خبری که به آن دسترسی داریم، می‌تواند در کاهش اضطراب مؤثر باشد؟
مدیریت اخبار کمک می‌کند با مصرف بهینه رسانه‌ای نحوه و میزان دریافت اخبار را تنظیم کرد. نامعلوم بودن آینده متأثر از فضای ابهام و عدم قطعیت ناشی از جنگ باعث افزایش اضطراب می‌شود و فرد را به سمت پیگیری مداوم اخبار سوق می‌دهد. نباید به طور پیوسته در معرض پیام‌های رسانه‌ها مانند شبکه‌های اجتماعی و تلویزیون بود. پیگیری مداوم اخبار منفی پس از مدتی موجب خستگی رسانه‌ای می‌شود و افراد را گرفتار چرخه «تفکر مکرر» می‌کند که همچون باتلاقی انسان را به درون می‌بلعد. در این حالت فرد به طور مکرر و بدون توقف بر روی اخبار جنگ و بحران تمرکز کرده، مرور می‌کند، تحلیل می‌کند و نگران می‌شود، اما راه‌حل یا پایان روشنی برای این کار وجود ندارد.
قرار گرفتن مداوم در معرض اخبار منفی منبعی برای آسیب روانی است که در آن افراد علی‌رغم اینکه آسیب را از نزدیک تجربه نمی‌کنند، اما به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند
هر اندازه که افراد در معرض اضافه‌بار اطلاعاتی ناشی از وقایع مخاطره‌آمیز قرار بگیرند «اثر واسطه‌ای» رسانه با القای «خود واقع پنداری» احساسات و اعمال اشخاص دیگر را به مخاطب یا کاربر القا و منتقل می‌کند گویی خود او دچار آن احساس و هیجان اعم از غم، خشم و ترس شده است. قرار گرفتن مداوم در معرض اخبار منفی منبعی برای آسیب روانی است که در آن افراد علی‌رغم اینکه آسیب را از نزدیک تجربه نمی‌کنند، اما به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند؛ بنابراین خود محدود کردن می‌تواند مؤثر باشد. همان‌طور که امور جاری روزانه مانند صرف غذا در وعده‌های مشخص را تنظیم کرده‌اید، مصرف رسانه‌ای را هم می‌توان در یک یا دو مقطع نیم ساعته مثلاً در پیش از ظهر و غروب قرار داده و بقیه ساعات را به دیگر وظایف و مسئولیت‌ها اختصاص بدهید.
از محدود کردن خبر تا مراقبت از خود
قبل و بعد از پیگیری اخبار وضعیت روانی خود را پایش کنید. اگر احساس خوبی ندارید مثلاً مضطرب، غمگین و یا خشمگین هستید وارد محیط رسانه‌ای نشوید و یا بعد از مصرف رسانه‌ای اگر احساس خوبی نداشتید مشغول فعالیتی شوید که حال شما را خوب کند. به آرام‌سازی خودتان بپردازید، علایقتان را دنبال کنید، با بستگان خود گفتوگو کنید، تمرین تنفسی انجام دهید یا موسیقی گوش بدهید.
مدیریت ارتباطات از طریق برقراری ارتباط با شبکه حمایتی خودتان، کسانی که با آنها پیوند عاطفی و فکری دارید مهم است. با خانواده و دوستانتان گفتوگو داشته باشید. اضطراب با تحریک‌پذیری سیستم عصبی و ایجاد حالت ستیز و گریز می‌تواند افراد را منزوی یا بی‌قرار کند. درهرصورت باید کوشید زمام زندگی را با تلاش برای حفظ روتین در دست گرفت.
فعالان رسانه ای، در کنار نگاه رویدادمحور پیشنهاد می شود، نگاه روند مدار داشته باشند و با مطالعات و تحلیل ابعاد جنگ وسیع‌تر و گسترده‌تر موضوع را بررسی کنند
به‌کارگیری این رویکرد با آگاهی از اینکه جنگ موقتی است و پایان می‌پذیرد و برخورد عادی داشتن با شرایط بحران، تاب‌آوری را افزایش می‌دهد و موجب انطباق‌پذیری می‌شود. کاربست رویه‌های مراقبتی مانند ورزش و تحرک، خواب کافی و تغذیه مناسب هم برای سلامت روان بسیار مهم هستند.
مخابره بی پایان اطلاعات
آیا سکوت رسانه‌ای در برخی موارد می‌تواند مفید باشد؟
فعالیت رسانه‌ای به عنوان یک حرفه و تخصص روند خود را طی می‌کند و جریان اطلاع‌رسانی بی‌وقفه ادامه دارد. هر سازمان ارتباطی و نهاد رسانه‌ای مأموریت‌ها و وظایف خود را انجام می‌دهد و روزنامه‌نگاران در هر حوزه تخصصی که مشغول هستند، سعی می‌کنند نقش خود را به نحو شایسته ایفا کنند؛ بنابراین در جامعه اطلاعاتی و جهان متصل زندگی می‌کنیم که مخابره و اشتراک‌گذاری اطلاعات ویژگی بارز آن است. مردم از هر نقطه جغرافیایی با هر تنوع فرهنگی نیاز اطلاعاتی خود را به فراخور و تناسب از طریق انواع رسانه‌ها تأمین می‌کنند. زیست‌بوم اطلاعاتی، ارتباطی ایستایی، سکون و سکوت ندارد. هر یک از ما مخاطبان و کاربران رسانه‌ای هستیم که بر اساس نیاز و ضرورت، محتوا را گزینش و مصرف می‌کنیم و طبعاً تحت تأثیر پیام آنها نیز قرار می‌گیریم. این بستگی به دانش، مهارت و توانمندی ما دارد که کاربری و مصرف را سازنده و اثربخش کرده و با به‌کارگیری «مراقبت رسانه‌ای» از پیامد‌های مضر و آسیب‌رسان آن خودمان را محافظت کنیم.
در بحران خبر، نگاه تحلیلی نجات دهنده است
از سوی دیگر فعالان رسانه‌ای برای مراقبت از خود درباره اطلاع‌رسانی جنگ صرفاً نگاه رویدادمحور نداشته باشند. غرق شدن در رویدادمحوری و محدود ماندن در وقایع‌نگاری ضمن اینکه موجب می‌شود در سطح موضوع باقی بمانند بلکه ممکن است حساسیت آنها برای گوش به زنگی و در نتیجه آسیب روانی را افزایش بدهد. در کنار نگاه رویدادمحور پیشنهاد می‌کنم نگاه روند مدار داشته باشند و با مطالعات و تحلیل ابعاد جنگ وسیع‌تر و گسترده‌تر موضوع را بررسی کنند. چنین رویه‌ای می‌تواند برای ذهن‌آگاهی و آرام‌سازی روانی هم کمک کننده باشد.
انتهای پیام/
