شکستن مرزهای طبیعت؛ انتقال ژن از حیوان به گیاه
دنیای بیوتکنولوژی: بازتعریف مرزهای طبیعت
دنیای بیوتکنولوژی در دهه‌های اخیر، تحولات بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده است؛ جایی که علم و فناوری، مرزهای طبیعت را بازتعریف کرده‌اند. یکی از پیشرفت‌های شگرف در این عرصه، انتقال ژن‌های حیوانی به گیاهان است؛ فرآیندی که شاید در نگاه اول عجیب و حتی غیرممکن عجیب به نظر برسد، اما امروز به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای بهبود ویژگی‌های گیاهی شناخته می‌شود. این فناوری نوین، فرصتی بی‌نظیر برای خلق گیاهانی با مقاومت‌های فراتر از مرزهای تصور، افزایش ارزش غذایی و حتی تولید ترکیبات دارویی فراهم آورده است. گیاهانی که می‌توانند در برابر آفات مقاوم باشد، پروتئین‌های انسانی را تولید کنند و به‌عنوان کارخانه‌های زیستی در خدمت سلامت بشر قرار گیرند.
اما این مسیر نوآورانه، تنها محدود به پیشرفت‌های فنی نیست؛ بلکه پرسش‌های عمیق و چالش‌های اخلاقی، زیست‌محیطی و اجتماعی را نیز پیش روی دانشمندان قرار داده است. نگرانی‌های مربوط به تأثیرات احتمالی این فناوری‌‌ها بر اکوسیستم، سازگاری ترکیب ژن‌های حیوانی و گیاهی با بنیان‌های فرهنگی و مذهبی، و مسائل مربوط به سلامت مصرف‌کنندگان، همه نشان‌دهنده ضرورت بررسی‌های دقیق و شفاف در این حوزه است.
انتقال ژن حیوانی به گیاهان؛ این فناوری نوظهور، پلی است میان زیست‌شناسی حیوانات و گیاهان، که می‌تواند انقلابی در صنایع کشاورزی، دارویی و زیست‌محیطی به وجود آورد؛ انقلابی که می‌تواند آینده بشر را در مواجهه با چالش‌های بزرگ جهان به گونه‌ای بنیادین تغییر دهد. اما این مسیر پیچیده و پرمخاطره، نیازمند تعامل مستمر میان دانشمندان، قانون‌گذاران، فعالان محیط زیست کنشگران فرهنگی و دینی جوامع است تا اطمینان حاصل شود که این پیشرفت‌ها در چارچوبی ایمن، اخلاقی و پایدار به کار گرفته می‌شوند.
آناتک در گفت‌وگویی با دکتر شادی حاج رسولی‌ها، از اعضای هیات علمی دانشکده علوم نوین دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران، تلاش کرده‌است تا ابعاد گوناگون این فناوری پیچیده و جذاب را واکاوی کند. در این بحث، نگاهی جامع به پیشرفت‌های اخیر، کاربرد‌های عملی و چالش‌های پیش‌رو خواهیم داشت و چشم‌اندازی را ترسیم خواهیم کرد که در آن مهندسی ژنتیک می‌تواند نقشی بی‌بدیل در توسعه پایدار و سلامت جهانی ایفا کند. نظر مخاطبان را به این گفت‌وگوی خواندنی جلب می‌کنیم:
راز قدرت جدید گیاهان
انتقال ژن‌های حیوانی به‌صورت آزمایشگاهی به گیاهان با چه اهدافی صورت می‌گیرد؟
این کار بخشی از مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری است و معمولا با هدف ایجاد گیاهانی با ویژگی‌های خاص انجام می‌شود که در حالت عادی در گیاهان وجود ندارد. مثلا برای افزایش مقاومت به بیماری‌ها و آفات، تولید پروتئین‌های خاص، افزایش تحمل‌پذیری در شرایط نامساعد محیطی و تولید رنگدانه با ترکیب خاص استفاده می‌شود.
وقتی علم پا به قلمرو اخلاق می‌گذارد: دغدغه‌های دستکاری ژنتیکی
وارد کردن ژن‌های حیوانی به گیاهان، از نظر اخلاقی و زیست‌محیطی چه چالش‌هایی دارد؟
اکنون چالش‌های اخلاقی مانند دخالت در نظم طبیعی، رعایت حقوق حیوانات و گیاهان و عدم شفافیت و اطلاع رسانی در این حوزه وجود دارد. برخی معتقدند که ترکیب ژن‌های حیوانی و گیاهی نوعی دستکاری غیرطبیعی در حیات است که ممکن است پیامد‌های ناخواسته‌ای داشته باشد. برخی دیدگاه‌ها به حقوق زیستی موجودات زنده اهمیت می‌دهند و از استفاده یا استخراج ژن حیوانی برای انتقال به موجودات دیگر انتقاد می‌کنند، زیرا ممکن است به سواستفاده از آنها منجرشود. همینطور مصرف‌کنندگان ممکن‌است تمایلی به مصرف از محصولات دستکاری‌شده با ژن‌های حیوانی نداشته باشند و اطلاعات به‌خوبی در اختیار آنها قرار نگیرد.
رد و بدل ژن بین حیوان و گیاه در دنیای واقعی
آیا در طبیعت، به‌طور طبیعی هم امکان انتقال ژن بین حیوانات و گیاهان وجود دارد؟ شواهدی در این زمینه هست؟
به چند دلیل این امکان نادر است: نخست، تفاوت‌های اساسی زیستی؛ گیاهان و حیوانات از دو شاخه کاملا متفاوت در سلسله حیات هستند و ساختار ژنتیکی، روش تکثیر و سیستم‌های تنطیم ژنی آنها بسیار متفاوت است که این امر موجب می‌شود تبادل ژن به طور طبیعی بین دو گروه دشوار باشد.
دوم، عدم تماس مستقیم در روش انتقال؛ انتقال طبیعی ژن مثلا از ویروس‌ها، باکتری‌ها یا انتقال افقی ژن؛ معمولا بین گونه‌های نزدیک‌تر اتفاق می‌افتد. مثل باکتری‌ها یا روش گیاهان به گیاهان، اما انتقال بین حیوان و گیاه به دلیل فاصله زیستی زیاد، بسیار محدود است.
سوم، سیستم‌های محافظت ژنتیکی؛ هر دو گروه موجودات سیستم‌های پیچیده‌ای برای محافظت از ژنوم خود دارند که مانع ورود و ترکیب تصادفی DNA خارجی می‌شود.
علم و مردم؛ دو نگاه متفاوت به گیاهان نیمه‌حیوانی
جامعه علمی و عمومی تاکنون نسبت به گیاهان تراریخته حاوی ژن‌های حیوانی چه واکنشی داشته است؟
واکنش جامعه علمی؛ ترکیبی از حمایت از پیشرفت‌های علمی و کاربردی، احتیاط و نگرانی‌های ایمنی، بحث‌های اخلاقی و زیست محیطی است. اما واکنش جامعه عمومی، بیشتر حاکی از ترس و نگرانی، نبود اطلاعات کافی، پذیرش محدود و بحث‌های فرهنگی و مذهبی است.
وقتی دیوارهای گونه‌ای فرو می‌ریزند
آیا ترکیب ژن‌های گیاهی و حیوانی، دیدگاه ما نسبت به مرزهای گونه‌ای یا مفهوم «طبیعت» را تغییر داده است؟
مرزهای نسبی گونه‌ها که بر اساس توانایی تولیدمثل و تفاوت‌های زیستی تعریف می‌شوند، با مهندسی ژنتیک به هم نزدیک‌تر شده است. وقتی ژن‌های یک گونه حیوانی در گونه‌ای کاملا متفاوت گیاهی وارد می‌شود، این مرز‌ها از حالت طبیعی خود خارج شده است.
همینطور طبیعت دیگر یک سیستم دست‌نخورده نیست؛ مهندسی ژنتیک نشان می‌دهد که انسان می‌تواند طبیعت را به شکل مستقیم و پیچیده‌ای دستکاری کند و این می‌تواند با اهداف مختلف اعم از کشاورزی یا پزشکی صورت گیرد.
روزی را تصور کنید که مرزهای جدایی بین حیوانات و گیاهان به گونه‌ای شکسته شود که DNA آنها با هم آمیخته شود و در نتیجه گیاهانی به وجود آیند که در دل خود رمز‌هایی از جهان حیوانات دارند. گیاهانی مقاوم‌تر، مغذی‌تر و توانمندتر از همیشه دنیای آینده بیوتکنولوژی دقیقاً چنین قصه‌ای است؛ قصه‌ی نوآوری‌ای که به بشر قدرتی بی‌سابقه داده تا طبیعت را از نو بازنویسی کند و به دنیایی تازه گام بگذارد.
قطعا این سفر پرهیجان، بی‌خطر و بی‌چالشی نیست. همراه با دستاورد‌های درخشان، پرسش‌های بزرگ اخلاقی و زیست‌محیطی مانند سایه‌هایی سنگین و هولناک بر مسیر علم افتاده‌اند. آیا دستکاری این مرزهای ژنتیکی به قیمت از دست دادن هویت طبیعی گونه‌ها تمام خواهد شد؟ آیا جوامع گوناگون و در مجموع خود طبیعت آماده پذیرش این تغییرات شگرف هستند؟
در نهایت، این داستان ادامه دارد؛ داستانی که در آن علم و اخلاق، فناوری و انسانیت، نوآوری و مسئولیت، هم‌پای هم حرکت می‌کنند. اگر بتوانیم این تعادل ظریف را حفظ کنیم، شاید روزی برسد که نه تنها مرزهای ژنتیکی، بلکه مرزهای باور ما نسبت به طبیعت نیز بازتعریف شود و ما شاهد فصل جدیدی از زندگی باشیم، جایی که گیاهان و حیوانات در هم آمیخته‌اند تا دنیایی بهتر بسازند.
انتهای پیام/
