تار و پود زبان فارسی توسط همه اقوام ایرانی در طول تاریخ بافته شده است

به گزارش خبرگزاری آنا، سیدعباس صالحی در این آیین با گرامیداشت روز پاسداشت زبان فارسی و حکیم ابوالقاسم فردوسی گفت: زبان فارسی، رکن اصلی هویت ایرانی است. 

وی با بیان اینکه بدیهی است هر زبانی کارکردهای گوناگونی داشته باشد، افزود: کارکرد ارتباطی، عاطفی، ادبی و هنری از جمله کارکردهای مختلف زبان است، اما زبان در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران، "کارکرد هویتی" نیز دارد.

صالحی تصریح کرد: هویت، ابعاد و وجوه گوناگونی دارد؛ از یک سو، تشخص‌بخش و تمایزآفرین است و مرزها را با دیگران مشخص می‌کند و از سوی دیگر (که به گمان من مهم‌تر است) "معنابخش، الهام‌بخش و روحی برای کالبد ملت" است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: اگر این روح و معنا کمرنگ شود جامعه احساس بی‌معنایی خواهد کرد، بنابراین هویت علاوه بر تشخص بخشی و ممانعت از هضم شدن، معنابخش نیز هست.

وی افزود: هویت ابعاد متنوعی دارد؛ زبان فارسی رکن اصلی هویت ایرانی است تاجایی که زبان فارسی را در عرض دیگر مولفه‌های هویت نمی‌توانیم قلمداد کنیم.

صالحی تصریح کرد: شهید مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران از قول یکی از اندیشمندان نقل می‌کند "زبان در برخی فرهنگ‌ها بیشتر از دین یا جامعه در ادامه دادن یا برجای‌ماندن آن فرهنگ اهمیت دارد و این اصل با فرهنگ ایران راست می‌آید" از آنجایی که شهید مطهری در مورد این سخن انتقادی وارد نمی‌کنند به نظر می‌رسد که این گزاره را یا قبول دارند و یا حداقل قابل تامل می‌دانند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید براینکه زبان فارسی اصلی‌ترین رکن هویت ایرانی است، گفت: در مولفه‌های هویت ایرانی دیرپاترین و پایدارترین مولفه زبان است؛ دین، آداب و رسوم و دیگر عناصر هویتی در طول تاریخ دستخوش تحول شده‌اند اما زبان فارسی خط اتصالی روشنی دارد؛ فارسی نوین (دوره اسلامی) بیش از ۱۱۰۰ سال است که تداوم یافته و پیوندی عمیق با فارسی میانه (ساسانی) و فارسی باستان دارد تاجایی که شاهد چند زبان نیستیم.

وی افزود: تحولات زبان فارسی میانی نسبت به زبان فارسی باستان عمیق‌تر است و تحولات فارسی نوین پس از اسلام نسبت به فارسی دوره ساسانی بسیار کمتر از آن دوره است اما خطوط مستمر این دوره‌های تاریخی کاملا قابل توجه است و عملا با یک زبان روبه رو هستیم، البته در هزار و صد سال اخیر تغییر مذهب داشته‌ایم اما زبان فارسی نوین متصل به زبان فارسی میانه و آن هم متصل به زبان فارسی باستان است.

صالحی یا تاکید بر اینکه جهت دهی مولفه پایدار به هویت اهمیت دارد، تصریح کرد: همیشه این سوال مطرح بوده که چرا پس از رسیدن فتوحات اسلامی به ایران، زبان مردم این سرزمین تغییر نکرد، در حالی که در مصر و شمال آفریقا، زبان مردم را تغییر داد؟ آیا فاتحان برخورد متفاوتی داشتند؟ تاریخ چنین حرفی نمی‌زند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: پاسخ من (به عنوان یک فرضیه) این است که ظرف زبان فارسی می‌توانسته حامل تفکرات دینی جدید باشد؛ یعنی این ظرفیت در زبان فارسی موجب شده که به سرعت بتواند با دین و تمدن جدید نسبت برقرار سازد بنابراین نیازی به تغییر زبان پدید نمی‌آید و به همین دلیل با زبان اهالی مصر و ساکنان شمال آفریقا تفاوت داشته است.

وی افزود: ظرفیت تاریخی زبان فارسی موجب شده تا نیازی به دگرگونی زبان احساس نشود و با همین نگاه، زمانی که اسلام به سمت ملل شبه قاره از جمله پاکستان و هندوستان حرکت می‌کند با ظرف زبانیِ زبانِ فارسی حرکت می‌کند چراکه زبان فارسی در این‌ مناطق از قدرت ارتباطی بیشتری نسبت به زبان عربی برخوردار است.

زبان فارسی قدیمی‌ترین، دیرپاترین و مستمرترین بخش مولفه‌های هویتی ایران است

صالحی تصریح کرد: چون زبان فارسی قدیمی‌ترین، دیرپاترین و مستمرترین بخش مولفه‌های هویتی ایران است، رکن اصلی هویت ایرانی محسوب می‌شود.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: نکته دیگر این است که وقتی دین را به عنوان جز تفکیک ناپذیر از هویت ایرانی می‌دانیم، زبان فارسی پیوند عمیقی با هویت دینی یافته است و از این جهت با زبان‌های دیگر مسلمانان (جز زبان عربی که زبان قرآن کریم است) تفاوت دارد.

وی افزود: پیوستگی زبان فارسی با هویت دینی بسیار عمیق است، از دوره سامانیان و قبل از سامانیان که می‌نگریم زبان فارسی در شاخه‌های مختلف هویت سازی دینی حضور دارد.

صالحی تصریح کرد: هویت دینی در ایران در بستر زبان فارسی حرکت کرده و ‌طبعا در دوره‌های صفوی به بعد این امر جدی‌تر شد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: بنابراین اگر دین را بخشی از هویت ایرانی می‌دانیم (جامعه ایرانی جامعه‌ای دینی و اسلام‌مدار است البته ممکن است قرائت های مختلفی وجود داشته باشد) دین‌داری ایرانی‌ها بر بستر زبان فارسی حرکت کرده و این اثبات پذیر است.

وی افزود: سومین نکته، این است که جامعه ایرانی جامعه اقوام است؛ رنگین کمان بودن اقوام، بخشی از هویت ایرانی به‌شمار می‌رود، تاروپود زبان فارسی نیز توسط همه اقوام ایرانی در طول تاریخ بافته شده است و به عنوان زبان میانجی مسئولیت وحدت و انسجام ملی را داشته است.

صالحی تصریح کرد: زمانی که یکی از اندیشمندان قرن هفتم، رباعی گویان قرن ششم و اوایل قرن هفتم را ذکر می‌کند اسامی حدود سیصد شاعرِ دو سوی رودخانه ارس به چشم می‌خورد؛ عملا اقوام ایرانی (به عنوان جز لاینفک جمعیت و منابع انسانی که هویت ایران را ساخته‌اند) کار مشترک تاریخی انجام داده‌اند و آن هم تلاش در حوزه زبان فارسی است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: بنابراین وقتی از هویت ایران که عین هویت اقوام است صحبت می‌کنیم زبان فارسی بستر این هویت را ساخته و پرداخته است.

وی افزود: اگر از سنت‌ها، ارزش‌ها و اسطوره‌ها به عنوان مولفه‌های هویتی سخن می‌گوئیم، زبان فارسی در طول قرون‌ مختلف بستر اصلی ساخت و ساز سنت‌ها، ارزش‌ها و حکمت‌ها بوده‌ است.

صالحی با بیان اینکه گفته می‌شود زبان فارسی جز سه زبانی است که بیشترین ضرب‌المثل‌ها را دارد، تصریح کرد: همین امر موجب شده بخشی از حلاوت زبان فارسی باشد و بخشی از هویت ارتباطی و اجتماعی را شکل دهد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: اگر از هویت ایرانی صحبت می‌کنیم و یا اگر حوزه‌هایی همچون خلیج فارس را مهم می‌دانیم که حتما هم باید اینگونه باشد و هیچ نگاه طمع ورزانه‌ای به نام، آب و خاک منطقه حتما نمی‌تواند به نتیجه برسد، باید توجه داشته باشیم که زبان فارسی، روح و‌ بنیان هویت ایرانی است.

وی افزود: چنین نگاهی باید به هویت ایرانی داشته باشیم؛ ممکن است نگاه دینی، سیاسی و اجتماعی متفاوتی داشته باشیم اما اگر به ایران و هویت ایرانی می‌اندیشیم باید از چنین روزنه‌ای به زبان فارسی بنگریم.

صالحی تصریح کرد: در این صورت است که دغدغه‌های این حوزه اهمیت می‌یابند و مخاطرات حوزه مجازی (که جهان شمول است) مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی افزود: همه زبان‌ها در طول تاریخ به مرور تغییر یافته‌ است اما زبان فارسی به دلیل ریشه عمیق توانسته تغییرات را در درون خودش هضم کند و از آن فرآوری جدید فارسی تولید کرده است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: اما در شرایط فعلی به دلیل سرعت تغییرات در فضای مجازی و نوع مراودات جوانان با این عرصه (که طبیعی است و نمی‌توان آن را منع کرد و‌ مطابق فناوری است) باید به همان میزان به دغدغه‌ها اهمیت داد.

 

غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سخنانی با بیان اینکه فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران که گاهی فرهنگستان سوم نامیده می‌شود، سی‌ و پنج‌ساله شده است، عنوان کرد: سی‌ و پنج‌سالگی برای یک مؤسسه علمی، هرچند عمر کمی نیست، چندان زیاد هم نیست. ترکهٔ نازکی که سی‌ و پنج سال پیش در شورای عالی انقلاب فرهنگی به همت رئیس جمهور وقت و رهبر معظم کنونی جمهوری اسلامی ایران کاشته شد و اکنون به نهال برومند و بالابلندی مبدل شده و دیری نخواهد گذشت که درختی بسیار شاخ شود و سایه و ثمرش از خانهٔ ما فراتر رود و به همسایگان دور و نزدیک نیز بهره رساند.

حداد عادل با با بیان اینکه زبان فارسی که تباری چندهزارساله دارد، همواره رشتهٔ پیوند همه مردم ایران و مدار و محور وحدت ملت ایران و از ارکان اصلی هویت ملی ایرانیان به شمار رفته، توضیح داد: این زبان بیش از هزار سال پیش به همت نویسندگان و شاعران بزرگی چون رودکی به درجه‌ای از کمال و پختگی رسیده بوده که به فردوسی بزرگ این توانایی را بخشیده که شاهنامه را با آن همه اسطوره و افسانه و حماسه و حکایت و حکمت بسراید و با فراهم آوردن دیوانی افزون‌تر از ۵۰ هزار بیت کاخی بلند و باشکوه از نظم پی افکند که باد و باران بدان گزندی نرساند. ایرانیان که در جای‌جای ایران‌زمین به زبان‌ها و گویش‌های گوناگون سخن می‌گفتند، از دیرباز فارسی را به عنوان زبان مشترک میان خود انتخاب کرده‌اند و به مدد این زبان بر اختلاف زبان‌ها غلبه کرده و ناهمزبانی را به همزبانی و همدلی بدل کرده‌اند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تأکید کرد: فارسی نه‌تنها در حلقهٔ بستهٔ ایرانیان، که زبان مشترک بسیاری از مردمان سرزمین‌های دور و نزدیک در شبه‌قارهٔ هند و آسیای میانه و آسیای صغیر و آناتولی و غرب آسیا نیز بوده است. بی‌سبب نیست که از روزگاران کهن تا امروز هر بیگانه‌ای که چشم طمع به ایران دوخته بوده و عظمت ایران و عزت ایرانی را برنمی‌تابیده انگیزهٔ شوم خود را به صورت تعریض و تعرض به زبان فارسی بیان می‌کرده تا آنجا که حتی با نام تاریخی چندهزارسالهٔ خلیج فارس هم دشمنی می‌ورزیده است. زبان فارسی با وسعت واژگانی و نیرومندی دستور زبان خود قابلیت رشد و توسعهٔ خود را در طول تاریخ به اثبات رسانده و توانسته است هم زبان بیان احساسات و عواطف و اعتقادات و اخلاق و هم زبان علم و حکمت شود. گواه ما بر اینکه زبان فارسی می‌تواند زبان علم شود وجود کتاب‌هایی نظیر ترجمهٔ قرآن معروف به قرآن طبری است که دست کم یکصد سال قبل از سروده شدن شاهنامه پدید آمده است.

وی با اشاره به اینکه فرهنگستان با تکیه بر چنین پشتوانه‌ای توانسته است در ۳۰ سال گذشته برای لغات و اصطلاحات علمی و فنی بیگانه نزدیک به ۷۰ هزار معادل فارسی تصویب کند و آن مجموعه را در قالب فرهنگ لغتی مفصل در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران منتشر کند، گفت: انتشار ۳۷ فرهنگ تخصصی موسوم به «هزارواژه» در رشته‌های علمی و فنی که دربردارندهٔ مصوبات فرهنگستان است گواه دیگری بر این سخن است که زبان فارسی می‌تواند زبان علم شود.

علاوه بر این فرهنگستان طرح ملی بزرگ دیگری را نیز در دست اجرا دارد که تألیف «فرهنگ جامع زبان فارسی» است. در این طرح مقرر است که فرهنگی در ۳۵ مجلد منتشر شود تا این زبان را با همهٔ تحول و دگرگونی‌های تاریخی و زبانی آن یک‌جا جمع و با تکیه بر شواهد منظوم و منثور تعریف کند. از این مجموعه، تاکنون سه مجلد به چاپ رسیده و در کنار این کوشش‌های زبانی فرهنگستان، توانسته است با تألیف دایرةالمعارفی به نام «دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی» مرجع قابل اطمینان و سودمندی در اختیار استادان زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگران و دانشجویان این رشته قرار دهد و آنان را از مراجعه به منابع دور از دسترس بی‌نیاز کند. چاپ سوم این دانشنامه با تألیف یک ذیل هزار صفحه‌ای به ۱۴ مجلد بالغ شده است.

حداد عادل تاکید کرد: فرهنگستان زبان و ادب فارسی زبان‌های باستانی و نیز زبان‌های محلی و مادری و گویش‌های گوناگون را در سراسر ایران نه تنها یک واقعیت بلکه یک فرصت و یک نعمت و برکت می‌داند و حفظ آن زبان‌ها و گویش‌ها را نیز وظیفه خود می‌شناسد. گواه این سخن پژوهش سی و چندساله در این زبان‌ها و گویش‌ها و تألیف ده‌ها کتاب حامی گویش‌های محلی در سراسر ایران در فرهنگستان است.

وی گفت: امروزه زبان فارسی به درجه‌ای از قوت رسیده که می‌تواند هم در عرصهٔ شعر و ادب آثاری بدیع و دلنشین و هم در حوزهٔ علم و فن کتاب‌های روزانه و کارآمد پدید آورد. رشد چشمگیر شعر فارسی و گسترش ادبیات داستانی و ترجمه‌های فراوان داستان‌های بلند و کوتاه از زبان‌های دیگر به زبان فارسی و ترجمهٔ آثار فلسفی فیلسوفان بزرگ به این زبان واقعیتی انکارناپذیر است. معانی عمیق و لطیف الهی و عرفانی موجود در متون نظم و نثر کهن، فارسی را به حق شایستهٔ عنوان زبان دوم جهان اسلام کرده و نیاز سایر کشورها به زبان فارسی برای گسترش روابط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی باعث شده تا کرسی‌های آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های کشورهای خارج برقرار شود. بنیاد سعدی که عمر آن به ۱۵ سال نزدیک می‌شود در کنار فرهنگستان امر مهم آموزش و گسترش زبان فارسی را در جهان برعهده گرفته و بر پایهٔ اصول علمی حاکم بر آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان و استفاده از انواع امکانات در این راه تلاش می‌کند.

او ادامه داد: فرهنگستان نمی‌خواهد جانشین دانشکده‌های ادبیات و حتی مؤسسات پژوهشی این حوزه شود بلکه راهبرد اصلی آن است که زیرساخت‌های لازم را برای انواع پژوهش‌ها و فعالیت‌های زبانی ایجاد کند و در اختیار مؤسسات‌ علمی و پژوهشگران و نویسندگان و ادیبان و مترجمان قرار دهد. برپایهٔ چنین رویکردی فرهنگستان درهای خود را به روی استادان و دانشجویان و معلمان مدارس و حتی دانش‌آموزان گشوده و امکان استفاده از کتابخانهٔ غنی و ارزشمند خود را برای محققان فراهم کرده است.

گفتنی است، نخستین دوره «آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی» سال ۱۳۹۷ به پیشنهاد فرهنگستان زبان و ادب فارسی و امسال ششمین دوره آن برگزار شد. ۲۵ اردیبهشت از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در تقویم رسمی کشور به نام روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی نامگذاری شده است.