چالش‌های صنعت کاغذ در ایران/ وابستگی به واردات و نیاز به خودکفایی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، بازار کاغذ در ایران، به عنوان یکی از صنایع کلیدی وابسته به واردات مواد اولیه (مانند پالپ چوب و خمیر کاغذ)، در سال‌های اخیر تحت تأثیر عوامل اقتصادی مانند نوسانات نرخ ارز، تحریم‌ها، تورم جهانی و تغییرات سیاست‌های ارزی قرار گرفته است.

سال ۱۴۰۳ با چالش‌های متعددی مانند افزایش نرخ دلار، بی‌ثباتی اقتصادی و وابستگی ۷۵-۸۰ درصدی به واردات همراه بود، که منجر به آشفتگی بازار و افزایش قیمت‌ها شد. در مقابل، سال ۱۴۰۴ با روندهای نوسانی‌تری روبرو بوده؛ از افزایش شدید قیمت در فروردین به دلیل تعطیلات عید و تغییر نرخ ارز محاسباتی گمرک (از ۲۸,۵۰۰ به ۷۰,۰۰۰ تومان)، تا کاهش‌های موقت در اردیبهشت و رکود در تابستان. در ادامه، به بررسی وضعیت هر سال، روند قیمت‌ها، واردات/صادرات و پیش‌بینی‌ها می‌پردازیم.

این گزارش بر اساس داده‌های آماری و تحلیلی از منابع معتبر مانند انجمن صنفی صنعت چاپ، اتحادیه کاغذ و مقوا، و گزارش‌های اقتصادی تهیه شده است.

وضعیت بازار در سال ۱۴۰۳

سال ۱۴۰۳ برای بازار کاغذ ایران، سالی پرتلاطم بود. افزایش نرخ ارز نیمایی (از بهمن ۱۴۰۲ آغاز شد و به آرامی صعودی ادامه یافت) و بی‌ثباتی اقتصادی، منجر به رشد تدریجی قیمت‌ها شد. به عنوان مثال، در هفته‌های پایانی سال، قیمت کاغذ تحریر حدود ۳ درصد افزایش یافت، اما در کل سال، قیمت‌ها تا ۲۰-۳۰ درصد (و در برخی موارد ۴۰ درصد) رشد کرد. این افزایش عمدتاً به دلیل وابستگی به واردات و تأثیر نرخ دلار بود، که کاغذ را "قربانی دلار" کرد. 

واردات و صادرات:

واردات کاغذ چاپ و تحریر: بیش از ۲۳۰ هزار تن تا پایان سال، عمدتاً از اندونزی، روسیه و چین.

واردات محصولات چاپی: ۴۶ هزار تن.

صادرات محصولات کاغذی: حدود ۴۲ میلیون دلار، که نشان‌دهنده رشد نسبی در بخش بسته‌بندی و چاپ است، اما همچنان وابستگی به واردات بالا (۷۵-۸۰ درصد نیاز کشور) چالش اصلی بود.

علی‌رغم وعده‌ها، خودکفایی در کاغذ نشر به سال ۱۴۰۴ موکول شد و ناشران همچنان با کمبود کاغذ مرغوب و گران مواجه بودند.

روند قیمت‌ها در ۱۴۰۳ (نمونه‌ای از کاغذ تحریر و روزنامه، بر اساس گزارش‌های هفتگی):

در اواخر سال (اسفند ۱۴۰۳)، بند کاغذ ۷۰×۱۰۰ حدود ۱.۱ تا ۱.۳ میلیون تومان بود، که ثبات نسبی را نشان می‌دهد، اما حذف تدریجی ارز نیمایی فشار را افزایش داد.

چالش‌ها

رکود اقتصادی، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل جهانی (به دلیل افت قیمت نفت) و عدم تخصیص ارز مناسب به تجار، منجر به تعطیلی برخی چاپخانه‌ها و افزایش ۳۵ درصدی قیمت کتاب‌ها شد. ناشران برای جبران، صفحات کتاب را کاهش دادند.

وضعیت بازار در سال ۱۴۰۴ (تا اوایل مرداد)

سال ۱۴۰۴ با رکود و نوسانات شدید آغاز شد. فروردین با افزایش ۲۵ درصدی قیمت کاغذ روبرو بود، عمدتاً به دلیل جهش دلار در تعطیلات عید و تغییر نرخ گمرکی. با این حال، در اردیبهشت، قیمت‌ها روند نزولی گرفتند (مثلاً بند تحریر ۷۰×۱۰۰ حدود ۱.۶ میلیون تومان، با کاهش ۵۰ هزار تومانی در یک هفته). تابستان (تا مرداد) با رکود شدید همراه بود؛ تقاضا کم شد و بازار در "کمترین حالت مصرف" قرار گرفت.

در تیرماه، قیمت کاغذ تحریر به ۱.۶ میلیون تومان رسید، که نشان‌دهنده ۵۰ هزار تومان افزایش هفتگی است. در کل، قیمت‌ها در پنج سال (از ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۴) پنج برابر شده، و در ۱۴۰۴ شیب افزایشی نسبت به ۱۴۰۳ تندتر بوده (حدود دو برابر در سه سال اخیر).

واردات و صادرات (تا نیمه سال ۱۴۰۴):

واردات همچنان غالب است، با تمرکز بر کاغذ فلوتینگ، تست لاینر و لاینر (تحت تأثیر نوسانات ارزی و تقاضای خاورمیانه).

صادرات: رشد در محصولات بسته‌بندی، اما چالش‌های امنیتی و ثبات بازار مانع پیشرفت است.

تولید داخلی: تلاش برای خودکفایی ادامه دارد، اما وابستگی به واردات پالپ همچنان بالا است.

روند قیمت‌ها در ۱۴۰۴ (نمونه بر اساس گزارش‌های به‌روز):

در هفته اول اردیبهشت، کاهش قیمت کاغذ مشاهده شد، اما نرخ ملزومات چاپ (مانند مرکب و زینک) افزایش یافت. رکود تابستانی تقاضا را پایین نگه داشته، اما دلالان و رانت بازار را پیچیده‌تر کرده‌اند.

مقایسه سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴

قیمت‌ها: در ۱۴۰۳، افزایش تدریجی (۲۰-۳۰%) به دلیل نرخ ارز نیمایی؛ در ۱۴۰۴، جهش اولیه (۲۵% در فروردین) و سپس رکود با نوسانات (دو برابر شدن در سه سال). شیب افزایش در ۱۴۰۴ تندتر است.

هر دو سال (1403 و 1404)با بی‌ثباتی ارزی و وابستگی واردات روبرو بودند، اما ۱۴۰۳ بیشتر بر چالش‌های تولیدی (سقوط تولید) تمرکز داشت، در حالی که ۱۴۰۴ رکود تقاضا (به ویژه تابستان) و مسائل دلالی برجسته‌تر است.

در هر دو سال، ناشران و چاپخانه‌ها آسیب دیدند؛ قیمت کتاب‌ها ۳۵% افزایش یافت و صفحات کاهش یافت. اما در ۱۴۰۴، فرصت‌های صادراتی به خاورمیانه بیشتر پیش‌بینی می‌شود.

قیمت کاغذ در سال 1403

کاغذ تحریر:

1. کاغذ تحریر 100*70 گرم 70: 1,250,000 تومان / بند
2. کاغذ تحریر 90*60 گرم 70: 930,000 تومان / بند
3. کاغذ تحریر 100*70 گرم 80: 1,350,000 تومان / بند
4. کاغذ تحریر 90*60 گرم 80: 1,080,000 تومان / بند
5. کاغذ تحریر 100*70 گرم 100: 1,800,000 تومان / بند
6. کاغذ تحریر 90*60 گرم 100: 1,400,000 تومان / بند

کاغذ گلاسه:

1. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 90: 900,000 تومان / کیلوگرم
2. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 128: 890,000 تومان / کیلوگرم
3. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 250: 890,000 تومان / کیلوگرم
4. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 300: 890,000 تومان / کیلوگرم
5. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 200: 890,000 تومان / کیلوگرم

قیمت کاغذ در سال 1404

کاغذ تحریر:

1. کاغذ تحریر 100*70 گرم 70: 17,000,000 تومان / بند
2. کاغذ تحریر 90*60 گرم 70: 13,000,000 تومان / بند
3. کاغذ تحریر 100*70 گرم 80: 20,500,000 تومان / بند
4. کاغذ تحریر 90*60 گرم 80: 15,300,000 تومان / بند
5. کاغذ تحریر 100*70 گرم 100: 33,000,000 تومان / بند
6. کاغذ تحریر 90*60 گرم 100: 28,000,000 تومان / بند

کاغذ گلاسه:

1. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 90: 900,000 تومان / کیلوگرم
2. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 128: 890,000 تومان / کیلوگرم
3. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 250: 890,000 تومان / کیلوگرم
4. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 300: 890,000 تومان / کیلوگرم
5. کاغذ گلاسه 100*70 گرم 200: 890,000 تومان / کیلوگرم

مقایسه قیمت‌ها

کاغذ تحریر:

افزایش قیمت:

کاغذ تحریر 100*70 گرم 70 از 1,250,000 تومان در 1403 به 17,000,000 تومان در 1404 افزایش یافته است.

کاغذ تحریر 90*60 گرم 70 از 930,000 تومان به 13,000,000 تومان.

کاغذ تحریر 100*70 گرم 80 از 1,350,000 تومان به 20,500,000 تومان.

کاغذ تحریر 90*60 گرم 80 از 1,080,000 تومان به 15,300,000 تومان.

کاغذ تحریر 100*70 گرم 100 از 1,800,000 تومان به 33,000,000 تومان.

کاغذ تحریر 90*60 گرم 100 از 1,400,000 تومان به 28,000,000 تومان.

کاغذ گلاسه:

قیمت کاغذ گلاسه در سال‌های 1403 و 1404 تقریباً ثابت مانده است و در حدود 890,000 تا 900,000 تومان برای هر کیلوگرم است 

در سال 1404، قیمت کاغذ تحریر به طور قابل توجهی افزایش یافته است که نشان‌دهنده تأثیرات اقتصادی، نوسانات ارزی و دیگر عوامل مؤثر بر بازار است.

قیمت‌ها در این بخش نسبتاً ثابت باقی مانده‌اند، که ممکن است به دلیل ثبات در عرضه و تقاضا یا کنترل قیمت‌ها باشد.

پیش‌بینی برای بقیه سال ۱۴۰۴ و سال‌های آتی

با توجه به روند فعلی، بازار کاغذ در نیمه دوم ۱۴۰۴ همچنان رکودی خواهد بود، اما با احتمال افزایش قیمت به دلیل نوسانات ارزی و جهانی (مانند هزینه‌های حمل). کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که اگر نرخ دلار تثبیت نشود، قیمت‌ها ۲۰-۳۰% دیگر رشد کند، اما رکود مصرف (به دلیل شرایط اقتصادی) می‌تواند تعدیل‌کننده باشد. فرصت‌ها شامل رشد صادرات به خاورمیانه و تمرکز بر تولید داخلی (خودکفایی در کاغذ نشر) است، اما چالش‌هایی مانند تحریم‌ها ادامه خواهد داشت. برای ثبات، نیاز به سیاست‌های ارزی پایدار و حمایت از تولیدکنندگان داخلی ضروری است. 

کاهش قیمت کاغذ و تقویت تولید داخلی نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه است. در زیر به برخی از راهکارهای ممکن اشاره می‌شود:

1. سرمایه‌گذاری در صنایع داخلی

ارائه مشوق‌های مالی و اعتباری به سرمایه‌گذاران برای راه‌اندازی کارخانه‌های تولید کاغذ و ایجاد تسهیلات ویژه بانکی برای پروژه‌های تولید کاغذ از جمله راهکارهاست.

2. استفاده از مواد اولیه داخلی

تشویق کشاورزان به کشت گیاهان الیافی مانند بامبو و کُنجد که می‌توانند به عنوان منابع اولیه کاغذ استفاده شوند. به کارگیری فناوری‌های نوین برای به حداکثر رساندن بهره‌وری از مواد اولیه موجود دیگر راهکار است.

3. افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها

استفاده از فناوری‌های نوین می تواند در دستور کار باشد یعنی سرمایه‌گذاری در فناوری‌های روز برای کاهش هزینه‌های تولید و افزایش کیفیت کاغذ و مدیریت بهینه زنجیره تأمین یعنی کاهش هزینه‌های حمل و نقل و انبارداری از طریق بهینه‌سازی زنجیره تأمین.

4. آموزش و توانمندسازی نیروی کار

برگزاری دوره‌های آموزشی یکی از امور است باید نیروی کار در زمینه‌های تولید، مدیریت و بازاریابی کاغذ آموزش ببینند. همکاری با دانشگاه‌ها رهکار مطلوب دیگر است در واقع برقراری ارتباط میان صنایع و دانشگاه‌ها برای تحقیق و توسعه در زمینه فناوری‌های جدید راهگشاست.

5. تقویت بازار داخلی

ایجاد کمپین‌های تبلیغاتی برای تشویق مردم به خرید کاغذهای تولید داخل و وضع تعرفه‌های مناسب برای واردات کاغذ به منظور حمایت از تولیدکنندگان داخلی از جمله سیاست‌های حمایتی می تواند باشد.

6. حمایت از صنایع وابسته

توسعه صنایع مرتبط از امور حمایتی دیگر است، حمایت از صنایع تولیدکننده مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز کارخانه‌های کاغذسازی و تشکیل خوشه‌های صنعتی برای همکاری بین شرکت‌های مختلف در زمینه تولید کاغذ میتواند مسیر را باز کند؛ از این روزبا اجرای این راهکارها می‌توان به تولید پایدار و کاهش قیمت کاغذ در بازار داخلی کمک کرد. این اقدامات نیازمند همکاری دولت، بخش خصوصی و جامعه است تا به نتایج مطلوب برسد.