شانس داشتن فرزند دختر یا پسر همیشه برابر نیست

برای بیشتر مردم، تصور این است که جنسیت نوزاد مثل پرتاب یک سکه است. ۵۰ درصد احتمال دختر، ۵۰ درصد احتمال پسر. اما تحقیق جدیدی که توسط پژوهشگران «دانشکده سلامت عمومی دانشگاه هاروارد» (Harvard School of Public Health) انجام شده است، نشان می‌دهد این احتمال دقیقاً برابر نیست. شواهد واضحی وجود دارد که برخی خانواده‌ها تمایل بیشتری برای داشتن فرزندان هم‌جنس دارند.

این تحقیق که در مجله علمی «نیچر» (nature) منتشر شده است؛ در داده‌های بیش از ۱۴۶٬۰۰۰ بارداری را از حدود ۵۸٬۰۰۰ زن پرستار آمریکایی در دوره بین سال‌های ۱۹۵۶ تا ۲۰۱۵ تحلیل کرده است. نتایج نشان داده اگر خانواده‌ای سه دختر یا سه پسر داشته باشد، احتمال اینکه فرزند بعدی همان جنس قبلی باشد افزایش می‌یابد. برای مثال، اگر سه پسر داشته باشید، احتمال پسر بودن فرزند چهارم حدود ۶۱٪ است؛ و اگر سه دختر داشته باشید، احتمال دختر بودن فرزند بعدی حدود ۵۸٪ است. این اختلاف کوچک، اما معنادار از نگاه آماری و ژنتیکی نشان می‌دهد که مدل «تصادفی مطلق» جنسیت جنین به اندازه‌ی آنچه تصور می‌کردیم دقیق نیست.

نقش سن مادر و ژن‌ها

در این مطالعه، سن مادر در اولین بارداری نقش کلیدی داشته است. زنانی که پس از سن ۲۸ سالگی فرزندی به دنیا آورده‌اند، احتمال بیشتری داشته‌اند که تمام فرزندانشان از یک جنس باشد؛ یعنی همه دختر یا همه پسر باشند. پژوهشگران احتمال می‌دهند این موضوع به تغییراتی در «محیط رحم» (Uterine Environment) مرتبط است که رشد اسپرم‌ها یا لقاح را به شکلی نامتقارن تحت تأثیر قرار می‌دهد. علاوه بر این، دو ژن شناسایی شده‌اند که ارتباط آماری قوی‌تری با تولد فرزند هم‌جنس دارند، اما هنوز عملکرد دقیق آنها مشخص نشده است و نیاز به تحقیقات بیشتر دارد.

تاریخچه پژوهش درباره نسبت جنسیت نوزاد

مطالعه نسبت جنسیت نوزاد (Sex Ratio) سابقه دیرینه‌ای دارد. نخستین ارزیابی‌های آماری به قرن هفدهم برمی‌گردد. «جان گرنت» (John Graunt) نخستین کسی است که داده‌های تولد و تعداد پسر‌ها در مقابل دختر‌ها را ثبت و شرح داد که تولد پسران بیشتر است. «جان آربوت‌نات» (John Arbuthnot) نیز نشان داد که این برتری پسران نسبت به دختران از نظر آماری معنی‌دار است، نه تصادفی مطلق و آن را نشانه‌ای از نظم الهی دانست. در قرون بعد، دانشمندان مدل‌های آماری پیچیده‌ای ساختند که تأثیر طبیعی و محیطی را در نسبت جنسیت توضیح می‌دادند.

در دوران معاصر نیز پژوهش‌های جمعیتی گسترده‌ای انجام شده‌اند؛ از جمله تحقیقی که پیش‌تر در سایت «ساینس دایرکت» (ScienceDirect) که نشان داده نسبت جنسیت نوزاد در جمعیت عمومی غالباً بین ۱۰۴ تا ۱۰۷ پسر در مقابل هر ۱۰۰ دختر است؛ اما در سطوح خانوادگی ممکن است الگو‌های متفاوتی دیده شود.

تفاوت «نسبت جنسیت» جمعیتی و خانوادگی

در این حوزه درک دو مفهوم اهمیت دارد؛ نسبت جنسیت اولیه (Primary Sex Ratio) در زمان لقاح و نسبت جنسیت ثانویه (Secondary Sex Ratio) در زمان تولد واقعی. جمعیت‌شناسان به این تقسیم‌بندی علاقه‌مند هستند، چون عوامل محیطی، فرهنگی و زایشی می‌توانند هر یک از این مراحل را تحت تأثیر قرار دهند، بدون اینکه به مدل ساده گلوله تصادفی بی‌طرف وفادار باشد.

کاربرد در پزشکی، ژنتیک و سیاست‌گذاری

درک دقیق‌تر از اینکه چه عواملی تعیین‌کننده جنسیت نوزاد هستند، فراتر از کنجکاوی خانوادگی است. از لحاظ پزشکی باروری و نظریه‌های تکاملی، دانستن اینکه چه خانواده‌هایی احتمال بالاتری برای تولد پسر یا دختر دارند می‌تواند به بهبود برنامه‌ریزی درمانی، تحقیقات در زمینه ژنتیک و حتی سیاست‌های جمعیتی کمک کند.

به سراغ چه جمعیتی رفتند؟

مهم است بدانیم این تحقیق فقط شامل زنان پرستار آمریکایی سفیدپوست بوده که شرکت‌کننده در مطالعه بودند. به همین دلیل، نتیجه‌گیری درباره جمعیت‌های دیگر مانند گروه‌های قومی متفاوت یا جوامع دیگر ممکن است قابل تعمیم نباشد. نکته دیگر اینکه، بررسی فقط نقش مادر را در نظر گرفته و نقش پدر ژنتیکی یا محیطی به‌طور مستقیم بررسی نشده است؛ بنابراین این پژوهش هنوز جای تکمیل دارد.

سکه بی‌طرف نیست 

اگر شما خانواده‌ای دارید که سه فرزند از یک جنسیت دارند و منتظر فرزند چهارم هستید، احتمال تکرار جنسیت قبلی بیشتر از ۵۰٪ است. حال این بدان معنی نیست که بطور قطعی همان جنس را خواهید داشت، اما شانس کمی به سمت آن متمایل است. این یافته‌ها کاربرد عملی برای پیش‌بینی یا انتخاب جنسیت ندارند، اما برای شناخت بهتر بیولوژی انسانی و عوامل تأثیرگذار در تولد جنس، گام بزرگی هستند.

تحقیق اخیر دانشگاه هاروارد، ثابت کرده است که شانس جنسیت نوزاد برای هر خانواده ممکن است متفاوت از مفهوم ساده‌ی ۵۰ / ۵۰ باشد. عواملی مثل سن مادر، ژنتیک خانواده و الگوی جنسیت فرزندان قبلی می‌تواند احتمال تولد دختر یا پسر بعدی را کمی غربال کند. این موضوع نه‌تنها دیدگاه عمومی نسبت به طبیعت را دگرگون می‌کند، بلکه دعوت می‌کند به ادامه کنجکاوی علمی درباره تعیین جنسیت، با رویکردی دقیق‌تر و داده‌محور.