تأثیر تجاوز و جنگ بر حق کودکان با نیازهای ویژه
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان در ارتباط با موضوع «تأثیر تجاوز و جنگ بر حق کودکان با نیازهای ویژه» یادداشتی اختصاصی بدین شرح در اختیار آنا قرار داد:
در چشم‌انداز بین‌المللی حقوق بشر، کودکان با نیازهای ویژه (اعم از کودکان دارای معلولیت جسمی، ذهنی، حسی یا کودکان مبتلا به بیماری‌های خاص) جزو آسیب‌پذیرترین گروه‌های اجتماعی به‌شمار می‌روند. کنوانسیون حقوق کودک در ماده ۲۳ به‌طور خاص، حقوق این گروه از کودکان را برای برخورداری از زندگی کامل و شرافتمندانه به رسمیت شناخته است.
اما در شرایط جنگ و مخاصمات مسلحانه، این کودکان نه‌تنها حقوق اساسی خود را از دست می‌دهند، بلکه با تبعیض مضاعف و غفلت ساختاری مواجه می‌شوند. تجاوز نظامی اسرائیل به ایران، این واقعیت تلخ را دوباره یادآور شد؛ واقعیتی که در آن، صدای کودکان با نیازهای ویژه در همهمه آژیر‌ها و انفجارها، خاموش می‌شود و جای خود را به رنج‌های پنهان می‌دهد. بر اساس ماده‌ی ۲۳ کنوانسیون حقوق کودک، دولت‌ها موظف‌اند تدابیر لازم برای تضمین دسترسی کودکان با نیازهای ویژه به خدمات حمایتی، آموزشی و درمانی را فراهم آورند. همچنین طبق ماده‌ی ۱۱ کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، کشور‌ها متعهد به حمایت و ایمنی افراد دارای معلولیت، به‌ویژه در شرایط خطر و درگیری‌های مسلحانه هستند.
حمله به زیرساخت‌های درمانی و آموزشی، اختلال در ارائه دارو، نبود امکانات حمل‌ونقل ایمن و عدم آماده‌سازی مناسب پناهگاه‌ها، حقوق این کودکان را بیش از دیگران نقض می‌کند. آنان به‌دلیل نیازهای خاص، حتی در زمان عادی نیز با موانع متعددی مواجه‌اند و در شرایط جنگی، این موانع به سدی بلند و غیرقابل‌عبور تبدیل می‌شود.
کودکان با نیازهای ویژه معمولاً به روتین‌های ثابت و محیط‌های آشنا وابسته‌اند. تغییر ناگهانی محیط، صدای انفجار، قطع ارتباط با مربیان یا مراقبان، و فقدان خدمات درمانی یا توان‌بخشی، به‌شدت سلامت روان آنان را تهدید می‌کند. بر اساس پژوهش‌های روان‌شناسی تحولی، کودکان دارای اختلالات رشدی یا طیف اوتیسم، در مواجهه با محیط‌های استرس‌زا دچار تشدید رفتار‌های تکراری، انزوا، اضطراب و حملات پانیک می‌شوند. همچنین کودکان مبتلا به بیماری‌های خاص (مانند دیابت، صرع، بیماری‌های قلبی) در نبود دارو و مراقبت مستمر، با خطر جدی مرگ یا آسیب‌های جبران‌ناپذیر مواجه خواهند شد.
جنگ برای تمامی کودکان بحران‌زاست، اما برای کودکان با نیازهای ویژه، این بحران مضاعف و عمیق‌تر است. نبود دسترسی به دارو، خدمات درمانی، تجهیزات کمکی (ویلچر، واکر، سمعک، دستگاه‌های تنفسی)، حمل و نقل ایمن و پناهگاه‌های مناسب، سطح تبعیض را افزایش می‌دهد و آنان را به «قربانیان خاموش» بدل می‌کند. این تبعیض نه‌تنها ناشی از جنگ، بلکه نتیجه سال‌ها نابرابری ساختاری، فقدان سیاست‌های حمایتی جامع، و نبود آموزش‌های پیشگیرانه است. غفلت از پیش‌بینی نیازهای خاص این کودکان، آنان را از حقوق بنیادین خود، از جمله حق حیات، بقا، سلامت و آموزش، محروم می‌سازد.
دولت‌ها و نهاد‌های مرتبط باید پیش از وقوع بحران، طرح جامع حمایت از کودکان با نیازهای ویژه را تدوین کنند. این تدابیر باید شامل:
۱. طراحی پناهگاه‌ها و مراکز ایمن با دسترسی فیزیکی و امکانات ویژه؛
۲. ذخیره‌سازی دارو و تجهیزات پزشکی حیاتی؛
۳. آموزش والدین و مراقبان در زمینه اقدامات فوری در شرایط بحران؛
۴. آموزش معلمان، پرستاران و امدادگران برای تعامل تخصصی با این کودکان؛
۵. راه‌اندازی سامانه‌های اورژانسی اختصاصی برای ارائه خدمات روانی و درمانی.
عدم اتخاذ این اقدامات، مصداق نقض تعهدات بین‌المللی و اخلاقی دولت‌هاست و پیامد‌های جبران‌ناپذیری بر سلامت جسمی و روانی کودکان به‌جا می‌گذارد.
راهکار‌ها و توصیه‌ها به والدین
۱. برنامه‌ریزی فردی: فهرست داروها، تجهیزات ضروری، شماره‌های تماس اضطراری و مسیر‌های امن را از پیش آماده کنید؛
۲. آموزش تدریجی: با زبان ساده، کودک را با شرایط اضطراری، مکان‌های امن و رفتار‌های محافظتی آشنا کنید.
۳. ثبات محیطی تا حد امکان: در بحران، سعی کنید روتین‌های روزمره را حتی به شکل ساده حفظ کنید تا کودک احساس ثبات و امنیت کند؛
۴. اطمینان از دسترسی تجهیزات: همیشه تجهیزات پزشکی و کمک‌زیستی ضروری (مانند دستگاه تنفسی، انسولین، یا مکمل‌های تغذیه‌ای) را به‌صورت آماده نگه دارید؛
۵. حمایت روانی: کودک را در ابراز احساسات آزاد بگذارید، از او حمایت عاطفی کنید و هرگونه ترس یا نگرانی او را به رسمیت بشناسید.
جنگ، کودکان را از حقوق بنیادین خود محروم می‌کند، اما کودکان با نیازهای ویژه در این میان، قربانیان چندلایه و بی‌دفاع‌ترند. تبعیض مضاعف این کودکان، نشان‌دهنده خلأ‌های عمیق در سیاست‌گذاری‌های پیشگیرانه و حمایتی کشورهاست. امروز، توجه به این گروه، نه‌تنها یک مسئولیت قانونی و بین‌المللی، بلکه یک تکلیف اخلاقی و انسانی است. تدوین برنامه‌های جامع، آموزش والدین و آماده‌سازی زیرساخت‌های حمایتی، اقدامی فوری و اجتناب‌ناپذیر برای حفاظت از این کودکان در بحران‌هاست.
اگر جنگ را نمی‌توان متوقف کرد، لااقل می‌توان کودکان را برای بقا و حفظ کرامت انسانی آماده کرد. حمایت از کودکان با نیازهای ویژه، آزمون واقعی تعهد ما به عدالت، برابری و حقوق بشر است.
انتهای پیام/
