بند ناف، دفتر خاطراتی از آینده

چاقی و بیماری‌های متابولیکی دیگر سال‌هاست به کودکان رسیده‌اند؛ اما شاید راه مهارشان از همان روز تولد آغاز شود. یافته‌های تازه نشان می‌دهند که بررسی اپی‌ژنتیک (Epigenetics) خون بند ناف می‌تواند به شناسایی زودهنگام کودکان در معرض خطر کمک کند. تغییرات در متیلاسیون DNA در خون بند ناف نوزادان، می‌تواند مانند نقشه‌ای زیستی، خطر بروز بیماری‌های مزمن در آینده را نشان دهد. مطالعه‌ای جدید در کنفرانس هفته بیماری‌های گوارشی سال ۲۰۲۵، ابعاد تازه‌ای از این رابطه را روشن کرده است. یافته‌های جدید نشان می‌دهد که تغییرات اپی‌ژنتیک در DNA نوزادان می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام خطر ابتلا به بیماری‌های متابولیکی ایفا کند؛ پیش از آن‌که حتی اولین نشانه‌ها ظاهر شوند.

نقشه‌برداری از آینده سلامتی؛ اهمیت مداخلات زودهنگام

در عصر پزشکی پیشگیرانه، تمرکز بر شناسایی زودهنگام عوامل خطر بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. شیوع روزافزون بیماری‌های متابولیکی مانند چاقی، دیابت نوع ۲، بیماری کبد چرب و مشکلات قلبی در کودکان و نوجوانان، پزشکان و دانشمندان را به سوی روش‌های نوینی برای پیش‌بینی و پیشگیری سوق داده است. یکی از این راه‌ها، تحلیل اپی‌ژنتیکی در نخستین لحظات زندگی در بند ناف است.

اپی‌ژنتیک؛ کد‌های خاموش، اما قدرتمند

برخلاف ژنتیک، که به توالی تغییرناپذیر DNA می‌پردازد، اپی‌ژنتیک بررسی نحوه روشن یا خاموش شدن ژن‌هاست؛ تغییراتی که می‌توانند تحت تأثیر عوامل محیطی مانند تغذیه، استرس و سبک زندگی در دوران بارداری ایجاد شوند. یکی از مهم‌ترین مکانیسم‌های اپی‌ژنتیکی، متیلاسیون DNA است، اضافه شدن گروه‌های متیل به نواحی خاصی از ژن‌ها که می‌تواند فعالیت ژن را کاهش یا تغییر دهد.

مطالعه‌ای کوچک با پیامد‌هایی بزرگ

در جریان پروژه بلندمدت «اپی‌ژنتیک نوزادان» در ایالت کارولینای شمالی، پژوهشگران دانشگاه دوک در مطالعه‌ای کوچک، اما دقیق، خون بند ناف ۳۸ نوزاد را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. این کودکان بعد‌ها در سنین ۷ تا ۱۲ سالگی از نظر سلامت متابولیکی مورد ارزیابی قرار گرفتند.
در این مطالعه که در مجله مدیکال اکسپرس منتشر شده است، شاخص‌هایی مانند شاخص توده بدنی (BMI)، سطح چربی کبد، آنزیم ALT، تری‌گلیسرید، فشار خون و نسبت دور کمر به دور باسن با الگو‌های متیلاسیون DNA هنگام تولد مقایسه شده‌است.

ژن‌هایی که خبر از آینده می‌دهند

این مطالعه به شناسایی نواحی خاصی از DNA منجر شد که متیلاسیون آنها با مشکلات متابولیکی در کودکی ارتباط داشت؛ برای مثال «ژن TNS۳» تغییرات متیلاسیون را با افزایش چربی کبد، آنزیم ALT و نسبت دور کمر به باسن در کودکان همبستگی نشان داد. این موضوع احتمالاً نقش آن را در ایجاد بیماری‌های کبدی در کودکی تقویت می‌کند. همین‌طور «ژن‌های CSMD۱ و GNAS» که با افزایش فشار خون، بالا رفتن آنزیم ALT و نسبت کمر به باسن مرتبط بودند. به گفته محققان، این ژن‌ها می‌توانند در تنظیم فشار خون و سلامت کبد نقش مؤثری داشته باشند. جالب آن‌که بسیاری از این تغییرات در نواحی تنظیم‌کننده DNA قرار داشتند که می‌توانند اثرات بلندمدت در بیان ژن‌ها داشته باشند.

تأثیرات دوران جنینی و نقش سبک زندگی مادر

سینتیا موایلان، از اعضای تیم تحقیق، در گفت‌وگویی در کنفرانس "هفته بیماری‌های گوارشی ۲۰۲۵" اظهار داشته‌است: «این سیگنال‌ها در دوران رشد جنینی شکل می‌گیرند و احتمالاً تحت تأثیر وضعیت سلامت، تغذیه و شرایط زندگی مادر در دوران بارداری قرار دارند.» 
این بدان معناست که مراقبت از سلامت مادر در دوران بارداری نه تنها بر وضعیت نوزاد هنگام تولد، بلکه بر آینده‌ی سلامت او در سال‌های بعدی زندگی نیز اثرگذار است.

هشدار یا حکم قطعی؟ مرز مهم در تفسیر داده‌ها

با اینکه یافته‌ها نویدبخش‌اند، اما پژوهشگران به درستی تأکید می‌کنند که این تغییرات اپی‌ژنتیکی صرفاً نشانگر‌های احتمالی هستند و نه پیش‌بینی‌های قطعی.
اشلی جوول، یکی دیگر از محققان پروژه، گفته‌اس: «وجود این نشانگر‌ها لزوماً به این معنا نیست که کودک به بیماری دچار خواهد شد. اما آگاهی از این موضوع می‌تواند فرصت‌هایی برای اقدام زودهنگام و پیشگیری فراهم کند.»

چشم‌انداز آینده، از آزمایش تولد تا برنامه‌ریزی درمانی

پژوهش‌های حاضر، هرچند با نمونه‌ای کوچک انجام شده‌اند، اما زمینه‌ای برای توسعه غربالگری‌های اپی‌ژنتیکی در بدو تولد ایجاد می‌کند. این امر می‌تواند باعث شود کودکان در معرض خطر از ابتدای زندگی تحت نظارت، مداخلات تغذیه‌ای، ورزشی یا حتی دارویی مناسب قرار گیرند.
محققان اعلام کرده‌اند که پروژه گسترده‌تری با حجم نمونه‌ی بیشتر در دست اجراست تا یافته‌های فعلی را در جمعیت‌های متنوع‌تر مورد بررسی قرار دهند.