تار مو، آرشیوی از استرس مزمن در کودکان بیمار
یک کودک بیمار در سکوت کلاس درس نشسته است؛ از ظاهر شاید شبیه دیگران باشد، اما پشت چهره‌اش باری سنگین نهفته‌است. دارو‌های روزانه، غیبت‌های مکرر از مدرسه و محدودیت در بازی با دوستان. این فشار روانی در نگاه اول دیده نمی‌شود، اما جایی غیرمنتظره نشانه‌هایش باقی می‌ماند؛ در تارهای مو.
پژوهشی تازه نشان می‌دهد مو‌ها می‌توانند مانند آرشیوی زنده، سطح «کورتیزول» (Cortisol)، هورمون اصلی استرس را ذخیره کنند. زمانی که این هورمون برای مدت طولانی بالا بماند، می‌تواند آینده‌ای پر از «افسردگی»، «اضطراب» و مشکلات رفتاری را هشدار دهد.
پژوهشی از کانادا
دانشگاه «واترلو» (University of Waterloo) با همکاری دانشگاه «مک‌مستر» (McMaster University) مطالعه‌ای بلندمدت انجام داد تا نقش کورتیزول مو را در سلامت روان کودکان بررسی کند. نتیجه روشن بود؛ کودکانی که سطح بالای کورتیزول در موهایشان باقی می‌ماند، در آینده بیشتر با مشکلات روانی مواجه می‌شوند. در مقابل، کودکانی که سطح کورتیزول‌شان کاهش می‌یافت، علائم روانی کمتری نشان دادند. این یافته می‌تواند به ابزاری تازه برای پزشکان بدل شود. یک آزمایش ساده و غیرتهاجمی که آینده روانی کودکان را پیش‌بینی کند.
استرس مزمن در کودکان بیمار
طبق برآوردها، حدود ۴۰ درصد از کودکان کانادایی با «بیماری‌های جسمی مزمن» (Chronic Physical Illnesses – CPI) زندگی می‌کنند. این گروه نه‌تنها از چالش‌های جسمی رنج می‌برند، بلکه در مقایسه با همسالان سالم بیشتر در معرض مشکلات روانی هستند. کیفیت زندگی پایین‌تر، اضطراب و افسردگی مداوم، افکار خودکشی، نیاز بیشتر به خدمات درمانی.
«اما لیتلر» (Emma Littler)، پژوهشگر دکترای علوم بهداشت عمومی و نویسنده اصلی مقاله، می‌گوید: «زندگی با بیماری مزمن یعنی روزانه با دارو، غیبت‌های مدرسه و محدودیت در فعالیت‌ها کنار آمدن؛ همه اینها فشار روانی سنگینی روی کودکان می‌گذارد.»
چگونه مو‌ها استرس را ذخیره می‌کنند؟
برخلاف آزمایش خون یا بزاق که فقط وضعیت استرس لحظه‌ای را نشان می‌دهند، مو‌ها مانند بایگانی عمل می‌کنند. هر سانتی‌متر مو تقریباً یک ماه از تاریخچه هورمون‌های بدن را در خود نگه می‌دارد. به همین دلیل است که بررسی چند تار مو می‌تواند تصویری از چند ماه گذشته زندگی کودک ارائه دهد.
هورمون کورتیزول زمانی افزایش می‌یابد که بدن در معرض فشار مزمن باشد. این هورمون در مو‌ها انباشته می‌شود و با آزمایش‌های دقیق قابل اندازه‌گیری است.
مطالعه چهار ساله روی ۲۴۴ کودک
به گزارش سایت «ساینس دیلی» (science daily)، در این پژوهش، ۲۴۴ کودک مبتلا به بیماری‌های جسمی مزمن طی چهار سال تحت نظر بودند. از هر کودک در فواصل زمانی مختلف نمونه مو گرفته شد. نتایج نشان داد که بیش از دو سوم کودکان سطح بالای کورتیزول داشتند و این گروه بیشتر دچار افسردگی، اضطراب و مشکلات رفتاری شدند. کودکانی که سطح کورتیزول‌شان در طول زمان کاهش یافت، مشکلات روانی کمتری داشتند. این الگو‌ها نشان می‌دهد که کورتیزول مو می‌تواند مانند یک «شاخص هشدار اولیه» عمل کند.
راهی برای غربالگری غیرتهاجمی
«مارک فِرو» (Mark Ferro)، استاد علوم بهداشت عمومی و نویسنده همکار تحقیق، تأکید می‌کند: «شناسایی زودهنگام این عوامل خطر می‌تواند به خانواده‌ها و پزشکان فرصت دهد قبل از آنکه مشکلات رفتاری و هیجانی تثبیت شوند، مداخله کنند.»
او می‌افزاید: «کورتیزول مو یک نشانگر زیستی ساده و بدون درد است که می‌تواند برای غربالگری استفاده شود و همچنین به ما نشان دهد که آیا درمان‌ها یا حمایت‌های روانی–اجتماعی واقعاً در کاهش استرس مؤثر هستند یا نه.»
نشانه‌های خون و سلامت روان
تیم واترلو و مک‌مستر در مطالعه‌ای دیگر به سراغ «نشانگر‌های التهابی» (Inflammatory Biomarkers) در خون رفتند. آنها دریافتند که برخی سیگنال‌های خونی می‌توانند پیش‌بینی کنند کدام کودکان با گذر زمان درگیر مشکلات روانی بیشتری خواهند شد و کدام گروه بهبود می‌یابند. این یافته‌ها نشان می‌دهد ترکیب آزمایش‌های خونی و بررسی‌های روانی می‌تواند تصویر دقیق‌تری از سلامت روان کودکان ارائه دهد.
اهمیت کشف تازه
این دستاورد‌ها بخشی از حرکت جهانی به سمت «پزشکی شخصی» (Personalized Medicine) هستند؛ پزشکی‌ای که بر اساس ویژگی‌های فردی هر کودک از جمله نشانگر‌های زیستی در مو و خون تصمیم می‌گیرد چه درمان یا حمایتی لازم است.
به جای اینکه منتظر بمانیم علائم افسردگی یا اضطراب ظاهر شود، می‌توان از این نشانگر‌ها برای پیش‌بینی و پیشگیری استفاده کرد.
چشم‌انداز آینده
اگر یافته‌های این پژوهش در مطالعات بزرگ‌تر هم تأیید شود، پزشکان شاید روزی بتوانند تنها با یک نمونه‌گیری ساده از مو، کودکانی را شناسایی کنند که بیشتر در معرض خطر روانی‌اند. این یعنی کاهش هزینه‌های درمان، کاهش بار روانی بر خانواده‌ها، و فرصت برای ساختن آینده‌ای سالم‌تر برای کودکانی که با بیماری‌های مزمن زندگی می‌کنند.
انتهای پیام/
