ضرورت یکپارچگی سیاستگذاری علم با ادغام فرهنگستان‌ها
به گزارش خبرگزاری آنا، علی اکبر موسوی موحدی در پاسخ به اولین پرسش درباره جایگاه فرهنگستان علوم در اکوسیستم علمی کشور، آن را مغز متفکر و موتور محرکه توسعه علمی توصیف کرد و گفت: فرهنگستان‌ها در سطح جهانی، به عنوان اتاق‌های فکر راهبردی عمل می‌کنند که با بهره‌گیری از خرد جمعی نخبگان، نقشه راه ملی، منطقه‌ای و حتی جهانی برای پیشرفت علم را ترسیم می‌کنند.
وی افزود: وظیفه اصلی فرهنگستان، سیاستگذاری کلان، راهبری علمی کشور و ترسیم افق‌های آینده است، نه صرفاً انجام فعالیت‌های جزئی و تک‌رشته‌ای.
فرهنگستان ایران در چه مسیری حرکت می‌کند؟
در پاسخ به این پرسش که آیا فرهنگستان ایران از الگو‌های بین‌المللی پیروی می‌کند، موسوی موحدی توضیح داد که دو الگوی عمده در جهان وجود دارد: یکی فرهنگستان‌هایی که نقش سیاستگذاری و نظارتی دارند، و دیگری آنهایی که علاوه بر سیاستگذاری، نقش اجرایی و عملیاتی نیز ایفا می‌کنند.
وی تأکید کرد: فرهنگستان‌های ایران بیشتر در گروه اول قرار دارند؛ یعنی سیاستگذاری می‌کنیم، اما در اجرا حضور مؤثری نداریم. این یک ضعف بزرگ است و باید به سمت ایفای نقش اجرایی نیز حرکت کنیم.
هفت چالش کلیدی پیش روی فرهنگستان و علم ایران
موسوی موحدی هفت چالش اساسی را پیش روی فرهنگستان و نظام علمی کشور ارزیابی کرد و با اشاره به ساختار غیریکپارچه فرهنگستان‌ها گفت: وجود چهار فرهنگستان مجزا (علوم، علوم پزشکی، هنر و زبان و ادب فارسی) مانع هم‌افزایی و ایجاد یک صدای واحد در سیاستگذاری علمی است. وی پیشنهاد داد که تمامی فرهنگستان‌ها در قالب یک فرهنگستان علوم، ضمن حفظ تخصص‌های شاخه‌ای، یکپارچه شوند.
وی با اشاره به عدم وجود دیدگاه یکپارچه برای پیشرفت علم بیان کرد: پراکندگی نگرش‌ها و رویکرد‌ها منجر به هدررفت منابع و دوباره‌کاری می‌شود. وی خواستار تدوین یک سند راهبردی جامع و ملی توسط فرهنگستان علوم شد که شامل اهداف کلان، راهبرد‌ها و شاخص‌های ارزیابی باشد.
عضو فرهنگستان علوم با اشاره به کمبود سرمایه‌گذاری عنوان کرد: سرمایه‌گذاری دولت در علم و فناوری ناکافی است و بخش خصوصی و مردمی نیز کمتر مشارکت دارند. وی پیشنهاد کرد با ایجاد معافیت‌های مالیاتی و تشکیل صندوق‌های وقفی علمی، مشارکت‌های غیردولتی تقویت شود.
موسوی موحد با اشاره به نادیده گرفتن علوم بین‌رشته‌ای گفت: بسیاری از چالش‌های امروز، از جمله تغییرات اقلیمی، ماهیتی بین‌رشته‌ای دارند. فرهنگستان باید با حمایت از پروژه‌های مشترک و برگزاری کارگاه‌های بین‌رشته‌ای، این حوزه را تقویت کند.
وی درباره ضعف در دیپلماسی علمی ادامه داد: حضور محدود در مجامع بین‌المللی، تبادل کم دانشجو و پژوهشگر و نبود ارتباطات قوی با مراکز علمی معتبر، مانع انتقال فناوری و دانش پیشرفته است.
وی ضعف بعدی را نبود ضمانت اجرایی برای مصوبات بیان کرد و گفت: مصوبات فرهنگستان اغلب در حد مصوبه باقی می‌ماند و اجرا نمی‌شود. وی پیشنهاد کرد بندی به اساسنامه فرهنگستان اضافه شود که مصوبات آن برای دولت و نهاد‌های اجرایی الزام‌آور باشد، همان‌طور که در فرهنگستان علوم آمریکا عمل می‌شود.
موسوی درباره کمرنگ بودن نقش علم در جامعه اضافه کرد: فرهنگستان باید با راه‌اندازی رسانه‌های تخصصی (رادیو و تلویزیون اینترنتی علم)، انتشار مجلات عمومی و برگزاری برنامه‌های ترویجی، علم را از انحصار نخبگان خارج کند و سواد علمی جامعه را ارتقا دهد.
تحولات مثبت با حضور مخبردزفولی؛ اما نیاز به راهبرد کلان
موسوی موحدی با اشاره به تغییرات اخیر در فرهنگستان علوم، به ویژه با انتصاب مخبردزفولی به عنوان رئیس، تحولاتی مثبت را گزارش داد. وی گفت: با ورود جناب آقای مخبردزفولی، شاهد تغییرات مثبتی در رویکرد‌ها و فعالیت‌های فرهنگستان بوده‌ایم. ایشان نخستین رئیس فرهنگستان علوم هستند که از حوزه علوم تجربی منصوب شده‌اند. این نگاه تخصصی، موجب شکل‌گیری برنامه‌های جدید و گسترش فعالیت‌ها شده است.
با این حال، وی تأکید کرد که گسترش فعالیت‌ها به تنهایی کافی نیست: این تحولات هنوز در ابتدای راه است. بیشتر فعالیت‌ها به موضوعات جزئی می‌پردازند و یک محور راهبردی و کلان مشخص نیست.
موسوی موحدی مثال زد: فرهنگستان باید بتواند به‌صورت صریح اعلام کند که کشور نیاز به ایجاد آزمایشگاه‌های ملی دارد، همان‌طور که آمریکا ۱۷ آزمایشگاه ملی با مأموریت استراتژیک دارد.
وی افزود: وجود شخصیت‌های علمی برجسته مانند محمدجواد عارف، عضو فرهنگستان و معاون اول ریاست جمهوری، می‌تواند فرصتی ارزشمند برای پیگیری برنامه‌های فرهنگستان در سطح کلان کشور باشد. اما صرف برگزاری نشست‌ها کافی نیست؛ نیاز به یک برنامه راهبردی مدون با اهداف مشخص و قابل ارزیابی داریم.
ترور دانشمندان؛ ضایعه‌ای جبران‌ناپذیر
موسوی موحدی در واکنش به ترور تلخ دانشمندان، آن را ضایعه‌ای جبران‌ناپذیر خواند و گفت: از دست دادن یک دانشمند، از دست دادن یک منبع غیرقابل جایگزین است. این اقدامات باعث ایجاد ترس، ناامیدی و مهاجرت نخبگان می‌شود.
وی بر لزوم تضمین امنیت جانی و روانی دانشمندان تأکید کرد و گفت: باید فضایی ایجاد کنیم که دانشمندان با آسودگی خاطر پژوهش کنند.
همچنین، وی با استناد به احادیث اهل بیت (ع)، بر نقش ایمان و تاب‌آوری در ادامه راه علم تأکید کرد: ما باید مثل پروانه نباشیم که با هر نسیمی منحرف شود. با ایمان و استقامت، باید نشان دهیم که اقدامات تروریستی نمی‌تواند مانع پیشرفت علمی ایران شود.
دیپلماسی علمی: پلی برای ارتباط با جهان
در خصوص دیپلماسی علمی، وی گفت: این ابزار، کلیدی برای انتقال دانش، تقویت روابط و معرفی دستاورد ایران است. فرهنگستان باید با ایجاد واحد تخصصی، عضویت فعال در مجامع جهانی و برگزاری همایش‌های مشترک، نقش محوری ایفا کند.
وی به ظرفیت منحصر‌به‌فرد زبان و ادب فارسی در دیپلماسی علمی اشاره کرد و گفت: زبان سعدی و حافظ، زبانی است که دل‌ها را تسخیر می‌کند. باید از این ظرفیت برای ایجاد تفاهم و همدلی میان ملت‌ها استفاده کنیم.
چرا دانشمندان سکوت می‌کنند؟
در پاسخ به این پرسش که چرا دانشمندان کمتر در فضای عمومی حضور دارند، وی گفت: سکوت بخشی از ماهیت علم است. دانشمند اهل هیاهو نیست. اما بسیاری از آنان به دلیل نداشتن بستر مناسب و اعتماد به رسانه‌ها، سکوت می‌کنند. وقتی شرایط فراهم نباشد، به آموزه‌های دینی مبنی بر سکوت استناد می‌کنند.
نقش فرهنگستان در ایجاد هم‌افزایی و تحقق مرجعیت علمی
در پایان، موسوی موحدی تأکید کرد که فرهنگستان علوم و فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید در یک حرکت هماهنگ، ظرفیت‌های علمی و ادبی کشور را به کار گیرند. وی افزود: کشور ما از سرمایه‌های عمیق علمی و ادبی برخوردار است. مسئله اصلی، تصمیم‌گیری جدی و اراده برای اجرای آن است. با هم‌افزایی و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توانیم به مرجعیت علمی در منطقه و جهان دست یابیم.
انتهای پیام/
