جنگ روایت‌ها؛ رسانه‌های معاند چگونه ذهن جامعه را هدف می‌گیرند؟
علیرضا چمکوری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر در گفتوگو با خبرنگار آنا درباره اثرات روانی، فرهنگی و سیاسی رسانه‌های معاند فارسی‌زبان بر جامعه ایرانی اظهار کرد: در دهه‌های اخیر، رسانه‌ها به‌عنوان ابزار‌های تأثیرگذار در شکل‌دهی افکار عمومی و جهت‌دهی به باورهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جوامع شناخته شده‌اند که این تأثیرگذاری بر جامعه ایرانی با ظهور رسانه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان مستقر در خارج از کشور، ابعاد تازه‌تری یافته است.
وی با بیان اینکه شبکه «ایران اینترنشنال» به‌عنوان یکی از فعال‌ترین و جنجالی‌ترین رسانه‌های معاند نظام جمهوری اسلامی ایران، نقش برجسته‌ای در شکل‌دهی به فضای رسانه‌ای مخالف در میان بخشی از مخاطبان فارسی‌زبان ایفا کرده است، توضیح داد: این شبکه با تکیه بر منابع مالی خارجی و پشتوانه سیاسی دولت‌های منطقه‌ای، مأموریت مشخصی در راستای تخریب بنیان‌های فکری و روانی جامعه ایرانی دارد. مأموریتی که اغلب در قالب گزارش‌های خبری، برنامه‌های گفت‌وگومحور، مستند‌های جهت‌دار و پوشش گزینشی رویداد‌ها دنبال می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر اضافه کرد: تأثیرات این شبکه، اگرچه ممکن است در نگاه اول به‌عنوان رسانه آزاد و مدافع حقوق شهروندی جلوه کند؛ اما در باطن با تحلیل محتوای آن به‌وضوح می‌توان دریافت که اغلب تولیدات آن بر پایه تکنیک‌های عملیات روانی، بحران‌سازی رسانه‌ای و سیاه‌نمایی متمرکز است.
چمکوری عنوان کرد: تمرکز مکرر بر موضوعاتی مانند سرکوب، اعدام، ناکارآمدی مدیریتی، فساد اداری، بحران‌های اقتصادی و... به‌گونه‌ای صورت می‌گیرد که مخاطب را در معرض بمباران اطلاعاتی منفی قرار داده و ذهن او را به سمت یأس، بی‌اعتمادی، نافرمانی مدنی و حتی نفرت سوق می‌دهد. نکته نگران‌کننده این است که این رسانه‌ها به مرور زمان با ایجاد عادت رسانه‌ای در مخاطب به مرجع اصلی دریافت اخبار تبدیل می‌شوند و نقش رسانه‌های داخلی را در اطلاع‌رسانی کمرنگ می‌کنند.
وی با بیان اینکه در بررسی جامعه‌شناختی آثار شبکه‌های معاند به‌ویژه ایران اینترنشنال، چند سطح اثرگذاری قابل تشخیص است، تشریح کرد: نخست، تأثیرات روانی بوده که خود را در افزایش اضطراب، احساس ناتوانی، بی‌اعتمادی به ساختار‌ها و نهاد‌های رسمی و رشد خشم پنهان در میان اقشار مختلف جامعه به‌ویژه نسل جوان نشان می‌دهد.
رسانه‌های داخلی باید با درک نیاز‌های واقعی مخاطب، بازنگری در شیوه تولید محتوا، بهبود کیفیت برنامه‌سازی، پاسخ‌گویی شفاف و بهره‌گیری از زبان و ابزار‌های روز، جایگاه خود را در میان افکار عمومی بازیابند
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر ادامه داد: جوانانی که روزانه ساعات زیادی را در فضای مجازی و رسانه‌ای سپری می‌کنند، بدون آنکه فرصت یا توان تحلیل محتوای دریافتی را داشته باشند، تحت تأثیر ادبیاتی قرار می‌گیرند که در آن، هویت ملی و مذهبی به چالش کشیده می‌شود و هیچ روزنه‌ای از امید به آینده مشاهده نمی‌شود. این پدیده به تدریج می‌تواند موجب گسترش پوپولیسم، افراط‌گرایی و بروز نافرمانی مدنی شود.
این استاد دانشگاه گفت: در بُعد فرهنگی، شبکه‌هایی نظیر اینترنشنال با ترویج الگو‌های سبک زندگی غربی، عادی‌سازی رفتار‌های متضاد با هنجار‌های بومی و نادیده گرفتن بنیان‌های سنتی خانواده ایرانی، نقش مهمی در شکل‌دهی به گسست فرهنگی و شکاف نسل‌ها دارند.
چمکوری اضافه کرد: بسیاری از برنامه‌های این شبکه با ظاهری سرگرم‌کننده یا اجتماعی در عمل پیامی ایدئولوژیک را منتقل می‌کند که در آن ارزش‌های بومی بی‌اهمیت و حتی منفی جلوه داده می‌شوند. این مسئله در بلندمدت منجر به نوعی بحران هویت در میان مخاطبان می‌شود که نتایج آن در تغییر نگرش‌ها، سست‌شدن باورهای دینی و ناتوانی در پذیرش چارچوب‌های اجتماعی قابل مشاهده است.
این پژوهشگر با تأکید بر اینکه در کنار این موارد، نباید از پیامد‌های سیاسی مشاهده مستمر این شبکه‌ها نیز غافل شد، مطرح کرد: تحلیل محتوای تولیدی این رسانه نشان می‌دهد که سیاست آن، تلاش مستمر برای تضعیف مشروعیت نهاد‌های رسمی، تحریک اقلیت‌های قومی و مذهبی، برجسته‌سازی تنش‌های داخلی و حتی تشویق به نافرمانی مدنی است. از سوی دیگر این شبکه‌ها با نادیده گرفتن تحولات مثبت و صرفاً تمرکز بر ابعاد منفی کشور، تصویر یک جامعه فروپاشیده را در ذهن مخاطب تثبیت می‌کنند. این امر در برخی از اقشار جامعه منجر به مهاجرت ذهنی، بی‌تفاوتی سیاسی و یا پیوستن به گفتمان‌های اپوزیسیون می‌شود که خود می‌تواند خطرات امنیتی قابل توجهی در آینده به دنبال داشته باشد.
چمکوری با تأکید بر اینکه نباید فراموش کرد که فعالیت‌های این رسانه‌ها بخشی از پروژه کلان«جنگ شناختی» علیه جمهوری اسلامی ایران است، توضیح داد: جنگی که در آن، ابزار اصلی نه سلاح، بلکه روایت، تفسیر و تصویرسازی است. در این میدان نبرد، شبکه‌هایی مانند اینترنشنال از تکنیک‌های خبری حرفه‌ای، طراحی گرافیکی جذاب، مجریان کاریزماتیک و سوژه‌سازی هوشمندانه بهره می‌برند تا مخاطب را جذب کرده و ذهن او را تسخیر کنند. این نبرد روانی، اگرچه بی‌صدا و تدریجی بوده؛ اما عمق و دامنه تأثیر آن گاهی بیش از تهدیدات سخت نظامی و اقتصادی است.
وی درباره مقابله با چنین تهدیداتی گفت: راهکار مقابله، صرفاً فیلترینگ یا حذف نیست؛ چراکه در عصر ارتباطات، راه‌های دسترسی به اطلاعات متنوع و گسترده‌اند. آنچه می‌تواند مردم را در برابر این سیل رسانه‌ای مصون سازد، تقویت «سواد رسانه‌ای» در سطوح مختلف جامعه بوده؛ سواد رسانه‌ای به معنای توانایی درک، تحلیل و ارزیابی محتوای رسانه‌ای، شناخت منابع خبری موثق، و درک اهداف پشت پرده تولیدات رسانه‌ای است. آموزش این سواد باید از سطوح پایه آغاز شود و در دانشگاه‌ها، مدارس، رسانه‌های ملی و شبکه‌های اجتماعی گسترش یابد.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر نقش رسانه‌های داخلی را مهم و برجسته برشمرد و با تأکید بر اینکه ایجاد اعتماد، مهم‌ترین مؤلفه در رقابت رسانه‌ای است، تشریح کرد: رسانه‌های داخلی باید با درک نیاز‌های واقعی مخاطب، بازنگری در شیوه تولید محتوا، بهبود کیفیت برنامه‌سازی، پاسخ‌گویی شفاف و بهره‌گیری از زبان و ابزار‌های روز، جایگاه خود را در میان افکار عمومی بازیابند. رسانه‌ای که اعتماد مردم را جلب کند، دیگر نیازی به سانسور یا حذف رقبا ندارد. مخاطب آگاه، خود می‌تواند میان حقیقت و دروغ، انتخاب درستی داشته باشد.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه در جمع‌بندی نهایی بیان کرد: رسانه‌هایی مانند اینترنشنال نه تنها به دنبال اطلاع‌رسانی آزاد و مستقل نیستند؛ بلکه بخشی از پروژه طراحی‌شده برای برهم‌زدن تعادل روانی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی در ایران هستند. شناخت این واقعیت و اتخاذ رویکرد‌های هوشمندانه برای مواجهه با آن، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حاکمیت، نهاد‌های فرهنگی و تک‌تک شهروندان است. در عصر جنگ روایت‌ها، تنها جوامعی می‌توانند سربلند باقی بمانند که مردم آن اهل تحلیل، تفکر و انتخاب آگاهانه باشند.
گفتوگو: داود نصیری
انتهای پیام/
