زیر آفتاب داغ تهران؛ از ناامیدی تا همبستگی/ سفری در قلب بحران کم آبی

به گزارش خبرگزاری آنا، آخرین روز‌های تیر و اولین روز‌های مرداد ۱۴۰۴، تهران را در آغوش آتشین خود فشرده‌اند. در کنار این گرمای طاقت‌فرسا، کمبود آب، باری مضاعف بر دوش شهروندان نهاده است. سد‌ها و رودخانه‌ها، آن شریان‌های حیاتی گذشته، اکنون جز آب سطحی کمی و در گوشه و کنار آن جز مشتی سنگ و ریگ خشک، چیزی در خود ندارند و صدای شرشر آب، خاطره‌ای دور است.

مردم در خانه‌ها، با چشمانی نگران به شیر‌های آب نگاه می‌کنند. حیاط‌های سابق، که روزگاری با عطر گل‌ها و خنکای آب آمیخته بود، اینک ترک خورده و خشک شده‌اند. هر قطره آب، گویی طلا شده است و خانواده‌ها در تلاشند تا با هر تدبیری، این مایه حیات را مدیریت کنند. تصور شستن لباس یا حتی پخت و پز، با این محدودیت‌ها، خود داستانی پر از اضطراب است.

در خیابان‌ها، خودرو‌ها و تاکسی‌ها با شیشه‌های دودی، همچون پناهگاه‌هایی موقت در برابر آفتاب سوزان عمل می‌کنند. شهروندان در اوج گرما و شستن دست و صورت خود به صورت مداوم، روز را شب می‌کنند. این تشنگی، تنها عطش جسم نیست، بلکه عطش امید به آینده‌ای است که در آن، آب، ارزان‌ترین و در دسترس‌ترین نعمت باشد.

چهره شهر، چهره مردم

قدم زدن در کوچه پس کوچه‌های تهران، حکایت از درک عمیق بیشتر مردم از بحران آب دارد. در هر خانه و در هر خانواده، صرفه‌جویی باید به یک فرهنگ تبدیل شود. از بستن شیر آب هنگام مسواک زدن و ظرف شستن و امثالهم و زود حمام کردن تا استفاده مجدد از آب شستشوی سبزیجات برای آبیاری گلدان‌ها و عدم شستن حیاط و کوچه یا ماشین با استفاده از آب شرب، همه و همه باید در زندگی‌ها نهادینه شود.

خانم اکبری، بک خانم خانه‌دار از محله سعادت‌آباد تهران می‌گوید: قبلاً فکرش را هم نمی‌کردم که روزی برسد آب اینقدر مهم شود. الان هر قطره آب برایم طلا است. در خانه به بچه‌ها یاد می‌دهیم که قدر آب را بدانند. سختی هست، اما داریم یاد می‌گیریم با شرایط جدید زندگی کنیم و خلاق باشیم. امیدواریم مسئولان هم تدبیری برای آینده بیندازند.

آقای رستمی، راننده تاکسی‌ای در منطقه شرق تهران می‌گوید: گرما واقعاً کلافه‌کننده است، مخصوصاً با این محدودیت‌ها. اما مردم با هم کنار می‌آیند. همسایه‌ها گاهی آبشان را با هم تقسیم می‌کنند. شاید از نظر امکانات کمبود داریم، اما همدلی و مهربانی بین مردم بیشتر شده. همین که می‌بینیم همه در این شرایط کنار هم هستیم، خودش امیدبخش است.

جوان دانشجویی که از وضعیت گرما و کمبود آب کامل اطلاع دارد، می‌گوید: واقعاً ناامیدکننده است وقتی می‌بینیم چقدر آب در جا‌هایی هدر می‌رود. اما همین باعث شده ما جوان‌تر‌ها بیشتر به فکر باشیم. من خودم در دانشگاه مقالاتی در مورد روش‌های نوین آبیاری و بازچرخانی آب می‌خوانم. فکر می‌کنم باید خیلی از روش‌های مدیریت آب در کشور که البته زمان بر است، تغییر کند.

رحیم صفایی که کشاورزی در حومه تهران است، بیان می‌کند که: بله، زمین تشنه است و محصولات ما تغییر کرده و خب ضرر‌های زیادی نصیب ما شده است. اما ما کشاورزان همیشه با طبیعت دست و پنجه نرم کرده‌ایم. داریم یاد می‌گیریم چگونه با آب کمتر، محصولات بهتری برداشت کنیم. شاید این بحران، ما را به سمت کشاورزی پایدارتر و دانش‌بنیان‌تر سوق دهد و امیدوارم مسئولان به این سمت حرکت کنند.

عملکرد مسئولین؛ برنامه‌ها و چالش‌ها

شرکت آبفای تهران در اطلاعیه‌ای بر لزوم صرفه‌جویی دستکم ۲۰ درصدی در مصارف آب و پرهیز از مصارف غیرضروری در شرایط سخت کم‌آبی موجود تاکید و استفاده از لوازم کاهنده مصرف بر روی شیرآلات با قابلیت صرفه‌جویی ۳۰ درصدی مصرف آب توصیه کرده است.

همچنین آبفای تهران اعلام کرد: خشکسالی‌های پنج سال اخیر و کاهش بارش‌های استان تهران در سال آبی جاری که در ۶۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است، به شدت منابع آبی تهران را تحت تاثیر قرار داده به‌گونه‌ای که هم‌اکنون ذخایر موجود در سد‌های تامین‌کننده آب تهران در پایین‌ترین وضعیت خود در یک قرن اخیر قرار دارد.

به گفته مسئولین آب و فاضلاب استان تهران، با وجود این چالش‌ها، تلاش گسترده‌ای برای مدیریت بهینه منابع موجود و کاهش هدررفت آب در شبکه توزیع در حال انجام است. اجرای طرح‌های هوشمندسازی کنتورها، شناسایی و اصلاح فوری انشعابات غیرمجاز و نشت‌یابی فعال در نقاط مختلف شهر، از جمله اولویت‌های ماست. همچنین، مذاکراتی با استان‌های بالادست برای مدیریت هرچه بهتر منابع در حال پیگیری است.

در همین حال، امید باقری، یکی از کارشناسان انرژی نیز بر لزوم رویکرد چندوجهی برای حل بحران آب تاکید کرد: صرفه‌جویی از سوی مردم بسیار ارزشمند است، اما کافی نیست. لازم است سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه بازچرخانی فاضلاب، توسعه تصفیه‌خانه‌ها و استفاده از آب‌های نامتعارف برای مصارف غیرشرب صورت گیرد. این پروژه‌ها زمان‌بر هستند، اما تضمین‌کننده امنیت آبی در بلندمدت خواهند بود.

این کارشناس همچنین به اهمیت تغییر الگوی کشت در کشاورزی حومه تهران اشاره کرد و گفت: تلاش می‌کنیم با ارائه مشوق‌ها و دانش فنی، کشاورزان را به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر و استفاده از روش‌های نوین آبیاری سوق دهیم. این کار نه تنها به حفظ منابع آب کمک می‌کند، بلکه بهره‌وری اقتصادی را نیز افزایش خواهد داد.

ریشه‌های بحران و راه‌های برون‌رفت

بحران آب تهران، نتیجه مجموعه‌ای از عوامل است: تغییرات اقلیمی جهانی که منجر به خشکسالی‌های طولانی‌مدت شده، افزایش جمعیت و توسعه شهری بدون توجه کافی به منابع آبی، فرسودگی زیرساخت‌های توزیع آب، و گاهی عدم مدیریت بهینه منابع موجود. اما این چالش، فرصتی نیز برای بازنگری اساسی در رویکرد‌ها است. راه‌حل‌های زیر مجموعه از راهکار‌های کارشناسی است که توسط دانشجویان و کارشناسان این حوزه ارائه شده است و در شرایط فعلی تهران و کشور نیاز به بازخوانی آنان هست.

امید در راه‌حل‌ها

امروز، تهران بیش از هر زمان دیگری به رویکرد‌هایی نیاز دارد که هم بر مدیریت تقاضا و هم بر افزایش و حفظ منابع آب متمرکز باشند.

هوشمندسازی شبکه‌های توزیع

استفاده از سنسور‌ها و سیستم‌های هوشمند برای شناسایی و رفع سریع نشت آب در شبکه‌های توزیع، که می‌تواند بخش قابل توجهی از هدررفت آب را کاهش دهد.

بازچرخانی فاضلاب

سرمایه‌گذاری جدی بر روی تصفیه و بازچرخانی فاضلاب شهری برای مصارف غیرشرب مانند کشاورزی، صنعت و فضای سبز، که می‌تواند فشار را از روی منابع آب شرب بردارد.

مدیریت تقاضا با ابزار‌های نوین

استفاده از تعرفه‌گذاری هوشمند، اطلاع‌رسانی مستمر و آموزش شهروندان از طریق پلتفرم‌های دیجیتال برای ترویج فرهنگ صرفه‌جویی.

کشاورزی پایدار و تکنیک‌های کم‌آب‌بر

تشویق کشاورزان به سمت کشت محصولات با نیاز آبی کمتر و بازدهی بالاتر، با حمایت‌های دولتی و ارائه آموزش‌های تخصصی. ترویج و حمایت از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی که به طور چشمگیری مصرف آب را در بخش کشاورزی کاهش می‌دهند.

حفظ و احیای منابع طبیعی

اجرای طرح‌های آبخیزداری برای جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطحی به سفره‌های زیرزمینی، که می‌تواند در بلندمدت به تقویت منابع آبی کمک کند. حفاظت از جنگل‌ها و مراتع نیز امری مهم است؛ این پوشش‌های گیاهی نقش حیاتی در حفظ منابع آب و جلوگیری از فرسایش خاک دارند.

شفافیت و مشارکت مردمی

ارائه آمار دقیق از وضعیت منابع آبی و مصرف به مردم، به افزایش حس اعتماد و مشارکت آنها کمک می‌کند. همچنین دخیل کردن مردم، کارشناسان و سازمان‌های مردم‌نهاد در فرآیند‌های تصمیم‌گیری و نظارت بر اجرای طرح‌های مدیریت آب می‌تواند نقش عمده در حل ریشه‌ای بحران کمبود آب داشته باشد.

بحران آب در تهران، آزمونی برای صبر، همبستگی و هوشمندی ماست. وقتی به چهره‌های نگران مردم نگاه می‌کنیم، نه تنها دشواری‌ها، بلکه اراده‌ای برای عبور از مشکلات را نیز می‌بینیم. با اتکا به دانش، فناوری، همکاری جمعی و رویکرد‌های پایدار، می‌توانیم از این بحران عبور کرده و تهران را به شهری تاب‌آورتر و با مدیریت هوشمندانه‌تر در حوزه آب تبدیل کنیم. آینده آب، در گرو اقدامات امروز ماست.