«گنجینه محرم» در ملک؛ روایت عاشورا از دل نسخه‌ها و نقاشی‌ها/ از طوفان البکاء تا پرده قیام مختار
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، کتابخانه و موزه ملی ملک، یکی از موقوفات فرهنگی شاخص آستان قدس رضوی و ثمره نیک‌اندیشی حاج حسین آقا ملک، همواره گنجینه‌ای ارزشمند از هنر و فرهنگ ایرانی را در خود جای داده است. به مناسبت فرارسیدن ایام سوگواری امام حسین (ع)، این نهاد فرهنگی بخشی از آثار نفیس خود با محوریت محرم و عاشورا را معرفی کرده که هر یک، به‌تنهایی دریچه‌ای است به تاریخ، ادب، ایمان و هنر شیعی.
کتابخانه و موزه ملی ملک به مناسبت ایام شهادت سید و سالار شهیدان امام حسین (ع)، منتخبی از مجموعه نفایس این موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی را در تهران معرفی کرد.
گزیده‌ای از آثار این موقوفه را با محوریت موضوعی ماه محرم به‌ویژه عاشورای حسینی، مرور می‌کنیم.
تابلو‌های نقاشی و خوشنویسی
وقتی اشیای گنجینه ملک با موضوع محرم را بررسی می‌کنیم، اثر نفیسی با عنوان «پرده واقعه عاشورا» جلب نظر می‌کند. این تابلو، اثر تاریخی حسین قوللر آقاسی، از بنیانگذاران نامدار نقاشی قهوه‌خانه‌ای است که با تکنیک رنگ روغن روی بوم در ابعاد ۱۸۸ در ۱۴۸ سانتی‌متر، کشیده شده است. این اثر نفیس به همت خانواده مرحوم ماشاءالله بای قزوینی (فروتن)، به کتابخانه و موزه ملی ملک، اهدا شده است.
همچنین این موزه دارای قطعات خوشنویسی است که اهل هنر و معرفت را به دشت کربلا می‌برد. از جمله این آثار می‌توان به قطعه نستعلیق عالی به قلم کتیبه و مشقی اثر احمد موسوی صنیع التولیه، کتیبه‌نویس آستان قدس در سال ۱۳۳۶ قمری، اشاره کرد که یکی از آثار مجموعه اهدایی بانو عزت‌ملک ملک، دختر بزرگ حاج حسین آقا ملک، به شمار می‌آید.
این قطعه نفیس با مرکب مشکی بر روی مقوای فرنگی نخودی کتابت شده و در بین خطوط آن، گردش‌های اسلیمی با نقوش ختایی و در حاشیه آن نیز تسمه‌اندازی منقش به نقوش اسلیمی سفیدآبی بر زمینه مشکی، به چشم می‌خورد.
از پرده قلمکار تا تمبر‌های یادبود
پرده قلمکار با نقش «قیام مختار» نیز از جمله نفایس محرمی این موزه در حوزه منسوجات است که وقایع پس از قیام کربلا را تداعی می‌کند. این اثر در ابعاد ۳۵۰ در ۲۰۰ سانتی‌متر در دوره قاجار تهیه شده که به کتیبه شعری از ترجیع‌بند محتشم کاشانی به‌خط نستعلیق «سیدعلی» نیز مزین است.
در بین مجموعه تمبر‌های موزه ملی ملک نیز تمبر‌های یادبودی با نقوشی مرتبط با روز عاشورا وجود دارد چنان‌که می‌توان از تمبر ۴۰۰ ریالی وقفی حاج حسین آقا ملک که به مناسبت بزرگداشت سال عزت و افتخار حسینی در سال ۱۳۸۱ منتشر شده است، نام برد. بر روی این تمبر پستی، تصویری از تابلوی معروف و اثرگذار واقعه عاشورای استاد محمود فرشچیان، نگارگر برجسته کشور، نقش بسته است.
نسخه‌های خطی
کتابخانه ملی ملک، یکی از ۶ کتابخانه مهم کشور در حوزه نسخه‌های خطی به شمار می‌آید که در بین نزدیک به ۲۰ هزار عنوان اثر خطی آن، آثار ارزشمندی با محوریت واقعه کربلا، امام حسین (ع)، عاشورا، شبیه‌نامه، روضه، زیارت‌نامه و مقتل، قابل بررسی است.
این رساله‌ها به خط‌های نستعلیق، نسخ و شکسته نستعلیق در دوره‌های مختلف تاریخی؛ از سده ۱۰ تا ۱۴ هجری قمری بر روی کاغذ‌های ترمه، فرنگی، فستقی و آهارمهره فرنگی کتابت و با جلد‌هایی از جنس میشن، کاغذ ابری فرنگی، روغنی گل و بوته و... مجلد شده است. برخی از این نسخه‌ها مذهب و طلااندازی نیز شده است.
نسخه خطی «روضه شهداء» تألیف کمال الدین حسین واعظ کاشانی سبزواری نیز، از قدیمی‌ترین آثار خطی این کتابخانه با موضوع واقعه و شهدای کربلا است. این اثر در سال ۹۱۷ قمری، به‌خط نستعلیق بر روی کاغذ ترمه، نگاشته شده و با جلدی از میشن قهوه‌ای، مجلد شده است.
همچنین به این مناسبت، می‌توان به نسخه‌های خطی با عناوین «سرالحقیقه فی وقعه الطف یا اسرار الشهاده»، «مقتل الحسین (ع)»، «الملهوف علی قتلی الطفوف»، «انیس العارفین»، «محرق القلوب» و...، اشاره کرد.
کتاب‌های چاپ سنگی
این موقوفه علاوه بر نسخه‌های خطی، دارای افزون بر چهار هزار و ۵۰۰ جلد کتاب چاپ سنگی نیز است که برخی از آنها در موضوعاتی همچون کربلا، عاشورا، مراثی امام حسین (ع)، در چاپخانه‌هایی در تهران، تبریز و بمبئی، به زیور چاپ آراسته شده است.
از جمله این آثار چاپ سنگی کتابخانه و موزه ملی ملک با موضوع واقعه کربلا و حسین بن علی (ع) می‌توان از «طوفان البکاء»، اثر محمد ابراهیم بن محمد باقر جوهری، نام برد.
مجلدی از این کتاب شعر مذهبی فارسی با ۱۱ مجلس تصویر که به‌خط نسخ در ۲۲۳ صفحه در سال ۱۳۴۶ هجری قمری در قطع رحلی در چاپخانه نهضت شرق تهران منتشر شده، در سال ۱۳۷۸ شمسی به این موقوفه، اهدا شده است. تصویر‌هایی با محوریت شهادت حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت علی اکبر (ع) و حر بن یزید ریاحی و جنگ مسلم بن عقیل به رقم محسن تاج بخش در این اثر، قابل مشاهده است.
مجلد دیگری از کتاب چاپ سنگی طوفان البکاء نیز در کتابخانه و موزه ملی ملک وجود دارد که دارای ۹ مجلس تصویر به رقم حسین قراگوزلو، است. این اثر به‌خط نسخ در ۲۹۳ صفحه در سال ۱۳۵۵ هجری قمری در تهران چاپ شده و توسط مرحوم حسین حسینی زاهد در
سال ۱۳۸۹ شمسی به این موقوفه فرهنگی، تقدیم شده است.
دراین‌میان، «تحفه الذاکرین» از دیگر عناوین کتاب‌های چاپ سنگی نفیس و مصور این مجموعه با محوریت سرگذشت‌نامه و شعر مذهبی در موضوع واقعه کربلا به شمار می‌آید. این کتاب، اثر محمد بن علی محمد بیدل کرمانشاهی است که در سال ۱۲۸۰ هجری قمری در تهران، منتشر شده است.
همچنین می‌توان از «اربعین الحسینیه (چهل حدیث)»، «شفاء الصدور فی شرح زیاره العاشور (شرح زیارت عاشورا)»، «حزن المؤمنین»، «مثیر الاخزان» و...، به‌عنوان دیگر کتاب‌های چاپ سنگی عاشورایی گنجینه ملک، نام برد.
انتهای پیام/
