زیر و بم اکران موفق «ایساتیس»/ بین دولت، متولیان مستند و مستندسازان وفاق ایجاد کنیم

علیرضا دهقان تهیه کننده و کارگردان مستند، درباره سینمای مستند گفت: چندین سال است که در سینمای مستند معضل‌های بزرگی داریم و آن هم بحث عدم تطابق برآورد‌ها و هزینه تمام شده فیلم و عدم برنامه مدون و مشخص در عرضه و پخش آثار مستند است که روز به روز هم بحرانی‌تر می‌شود. واقعیت این است که عدم هماهنگی و تطبیق نسبت درست هزینه‌ها با برآورد‌های دولتی باعث شده تا تولید برخی از آثار خوب و ارتباط مستندسازانی که در طول سال‌ها کار‌های بسیار خوبی تولید کرده‌اند، با سیستم‌های دولتی و مراکزی که تولید آثار مستند انجام می‌دهند، قطع شود و مستندسازانی که با این شرایط هم کار می‌کنند به سمت آثار کم هزینه روی می‌آورند و سعی می‌کنند بیشتر به سمت پروژه‌های سبک بروند و ساخت فیلم را در حد برآورد‌های پایین تطبیق دهند که این به دلیل عدم زمان کافی برای تولید درست و اصولی یک کار غیر اصولی است.

وی ادامه داد: تورم حاکم بر جامعه هم بر سینمای مستند و دستمزد عوامل تأثیر گذاشته است. برآورد‌ها با میزان رشد تورم هماهنگی نداشته و عومل فنی تا حدودی دستمزدهایشان را به روز کرده‌اند، اما تهیه‌کننده و کارگردان‌ها خیر و باعث شده بیشترین ضربه را صاحبان آثار مستند متحمل شوند. متاسفانه در سال‌های اخیر حمایت‌های دولتی اصلا در حد ظرفیت سینمای مستند ما نبوده و بسیاری از مستندسازان خلاق سال هاست که تولیدی را انجام نداده‌اند.

چالش عرضه و پخش آثار مستند

کارگردان مستند «ایساتیس» در بخش دیگری از صحبت‌های خود به چالش دوم سینمای مستند اشاره و توضیح داد: چالش دوم سینمای مستند بحث عرضه و پخش است و علیرغم داشتن مستند‌های پیشرو و درخشانی که داریم متاسفانه به طور مشخص محل عرضه، ارائه و تبادل نظر در سطح حرفه‌ای چه در سطح ملی و چه برای عرضه در سطح بین المللی نداریم. اساسا تناسب اصولی بین تولید و پخش کار‌های مستند وجود ندارد.

وی ادامه داد: در سطح ملی بخشی از تولیدات ما از تلویزیون پخش می‌شوند و یا اگر بتوانند جزو آثار محدودی خواهند بود که به «سینماحقیقت» راه پیدا می‌کنند، در غیر این صورت فیلم‌ها جایی برای پخش ندارند و بعد از صرف وقت و هزینه بسیار به آرشیو سپرده می‌شوند یا در مجامع هنری محدود اکران می‌شوند. در طول سال هم چند مستند در «هنروتجربه» اکران می‌شود که آن هم اکران‌های محدود در سالن‌ها و زمان‌های محدود است و این چرخه اکران خیلی کمک کننده به اقتصاد سینمای مستند نیست. چنین روندی شاید در بحث معرفی سینمای مستند به جامعه کارآمد باشد ولی در بحث اکران و چرخه اقتصادی آن خیلی مناسب نیست. در اکران‌های سینمایی هم زمان‌های طلایی به سینمای مستند اختصاص پیدا نمی‌کند و به جز چند سالن که «هنروتجربه» با آن‌ها قرارداد دارد، سالن‌های اصلی و پرفروش سینمای ایران و پخش کننده‌های حرفه‌ای از پذیرش فیلم‌های مستند و کار‌های «هنروتجربه» معذور هستند با این توضیح که برای آن‌ها صرفه اقتصادی ندارد که می‌شود در این زمینه از تجربیات دیگر کشور‌های موفق در این رشته استفاده کرد.

دهقان گفت: بازگشت سرمایه تولید یکی دیگر از چالش‌های موجود است که تلویزیون، وی او دی‌ها و خود سازمان سینمایی باید حمایت بیشتری از مستندسازان داشته باشند. به نظر من وجود بنیادی ملی برای سینمای مستند ایران با اهداف و برنامه‌ها و سیاستگذاری اصولی در عرصه تولید، عرضه و اکران مستند لازم است که به طور تخصصی کار‌های شاخص و خوب انجام بدهد و بتواند با هم گرایی و هم افزایی برای کلیه جامعه مستندسازان خدماتی را ارائه دهد نه صرفا یک گروه با نگرش‌های خاص.

تغییر شیوه برگزاری«جشن مستقل سینمای مستند ایران»؛ یک نقطه عطف

این تهیه کننده و کارگردان سینمای مستند درباره نقطه عطف سینمای مستند در سالی که گذشت، مطرح کرد: یکی از نقاط عطف امسال این بود که جشن مستقل سینمای مستند ایران از حالت داوری به حالت آکادمی تبدیل شد و یک طیف بیش از ۳۰۰ نفر به نوعی با سینمای مستند درگیر شدند، تمام آثار چند سال اخیر را دیدند و بحث کردند و خود را در داوری آثار مستند سینمای ایران سهیم دیدند. از اینکه سال‌های پیش فیلم‌ها توسط چند داور محدود مورد قضاوت قرار می‌گرفتند و در جمع محدود خانه سینما اکران می‌شد به چنین حالتی تبدیل شد که یکی از بهترین اتفاقات سینمای مستند در سالی که گذشت، بود.

علیرضا دهقان درباره آثار خوبی که به تماشا نشسته است، گفت: امسال حدود ۱۰ فیلم خوب دیدم که دو سه تای آنها بسیار خوب بودند و نشان می‌دهد سینمای مستند ما علیرغم اینکه بودجه بسیار محدودی دارد، حیات آن فقط به عشق و علاقه و ممارست خود مستندسازان برقرار است، همچنان به مراتب پیشروتر از سینمای داستانی است و همچنان سینمای مورد رجوع و ایده گرفتن است. در طی این سال‌ها حضور‌های بین المللی خوبی در سینمای مستند داشتیم و نشان می‌دهد که سیر رشد سریع و مسیر رو به قله‌ای که سینمای مستند ما در یکی دو دهه اخیر آغاز کرده و پیش می‌رود، به قوت خود باقی است. ما برای ادامه حیات و انگیزه مستندسازان برای تولید آثار ارزشمند باید بتوانیم مستند‌ها را با برآورد‌های واقعی تولید کنیم و متولیان دولتی هم اصلاح اساسی در برآورد فیلم‌ها داشته باشند و همچنان بتوانیم تولیدات درجه یک با مستندسازان درجه یک داشته باشیم. متاسفانه معیشت مستندسازان بعد از کرونا بسیار ضعیف شده و باید توجه بیشتری به این موضوع شود. در سال‌های اخیر عملا ارتباط تعدادی از مستندسازان خبره حرفه‌ای با مراکز دولتی و حمایتی کاملا قطع شده و این عدم وحدت برای آینده سینمای مستند ایران خوب نیست.

«ایساتیس» نمونه‌ای موفق برای اکران مستند

کارگردان مستند «ایساتیس» درباره موفقیت این مستند توضیح داد: موفقیت مستند «ایساتیس» نقطه عطفی در اکران سینمای مستند در ایران بود. در سالیان اخیر متاسفانه شاهد این بودیم که برخی می‌گفتند مستند برای اکران مناسب نیست و هیچ فیلم مستندی در اکران نمی‌تواند موفق باشد و تماشاگر را به سینما بکشاند و حرف‌های این چنینی ولی اکران «ایساتیس» پروژه بسیار سخت و طاقت فرسایی برای من بود و با چالش‌های اساسی رو‌به‌رو بودیم. با اکران در «هنروتجربه» و همراهی برخی مراکز و دوستان کار را پیش بردیم. هرچند معتقدم تا حدودی اکران می‌توانست هرچند محدودتر ولی همچنان ادامه داشته باشد، چون همچنان مخاطب استقبال می‌کرد ولی تصمیم و صلاح‌دید مدیران بر این بود که فیلم بیش از این در اکران باقی نماند و جا دارد اکنون از دوستانم در گروه «هنروتجربه» و تمام کسانی که در تهران و یزد و دیگر شهرستان‌ها در اکران این فیلم بنده را همراهی کردند، سپاسگزاری کنم.

وی ادامه داد: برای اکران این مستند با پیگیری‌هایی که انجام دادیم، توانستیم بیش از پنجاه شب در برخی از سینما‌ها به طور پیوسته و سینماسیار فیلم را به نمایش درآورده و با این اتفاق پتانسیل مستند «ایساتیس» را به سینمای ایران شناساندیم که نشانگر آن است که اگر مستند‌ها سالن خوب داشته باشند و پخش کننده‌های خوب پای کار بیایند و فیلم هم پتانسیل داشته باشد، می‌توانند فروش بالایی داشته باشند. به نظرم فروش یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومانی «ایساتیس» رکورد و افتخاری برای سینمای مستند ایران است. درگیر کردن اکران با مراکز مختلف هنری و آموزشی و گروه‌های تخصصی ازجمله برنامه ریزی‌هایی بود که برای اکران فیلم داشتیم و خدارا شاکر هستم که توانستیم یادگار خوبی برای سینمای مستند برجای بگذاریم. با مسیری که طی کردیم نشان دادیم که مستند با حمایت و برنامه ریزی درست می‌تواند در اکران موفق باشد و اگر علاقه‌مندان و مخاطبان درست هدف گذاری شوند، می‌توان سانس‌های پرمخاطبی داشت.

علیرضا دهقان در پایان گفت: امیدوارم وفاقی که شعار دولت است بین دولت و متولیان سینمای مستند و مستندسازان هم باشد. چیزی که در این یکی دو سال اخیر نبوده و این تعامل با هم افزایی بیشتر می‌تواند اتفاق بیفتد و به رشد و شکوفایی هر چه بیشتر سینمای مستند کمک کند.