راه حل طبیعت برای نجات حیوانات ساکن در مناطق مستعد آتش سوزی

پژوهشگران استرالیایی دریافته‌اند که مارمولک‌های خواب‌آلود (Tiliqua rugosa) که در فارسی به آنها سقنقور دم‌کوتاه زبان‌آبی گفته می‌شود، می‌توانند بوی دود را به عنوان نشانه‌ای از نزدیک شدن آتش تشخیص دهند و برای فرار اقدام کنند؛ اما به صدای آتش واکنش نشان نمی‌دهند. 

 این پژوهش که در مجله «نامه‌های زیست‌شناسی» (Biology Letters) منتشر شده است، نخستین آزمون تجربی یک داستان سرگرم کننده است. زمانی که نگهبانان باغ‌وحشی در آمریکا ناهار خود را سوزاندند، متوجه شدند تنها کسانی نبودند که بوی دود تند و ناخوشایند سوختن را حس کردند. مارمولک‌های خواب‌آلود در اسارت از بویی که در ساختمان پیچیده بود، بی‌قرار شدند، در حالی که سایر خزندگان آرام بودند. با وجود آن‌که بیشتر این مارمولک‌ها در اسارت پرورش یافته بودند، با تکان دادن زبان، قدم زدن و تلاش برای فرار واکنش نشان دادند؛ یعنی رفتاری که پژوهشگران اکنون اثبات می‌کنند ذاتی است و نه اکتسابی.

واکنش ذاتی 

دکتر «کریس جولی» (Chris Jolly) از دانشگاه مک‌کواری و نویسنده اصلی پژوهش، می‌گوید: «بسیاری از حیواناتی که در مناطق مستعد آتش سوزی مانند استرالیا زندگی می‌کنند، به نظر می‌رسد این توانایی شگفت‌انگیز را دارند که از سوختن خانه‌هایشان جان سالم به در برند. پژوهش ما نشان می‌دهد که برخی مارمولک‌ها به‌طور ذاتی دود را به‌عنوان نشانه‌ای از نزدیک شدن آتش تشخیص می‌دهند و با فرار به آن واکنش نشان می‌دهند».

اهمیت شناخت رفتار حیوانات در برابر آتش

با شدت گرفتن آتش‌سوزی جنگل‌ها در اثر تغییرات اقلیمی، درک اینکه حیوانات چگونه از آتش جان سالم به در می‌برند حیاتی است. در حالی که اغلب تصور می‌شود حیات‌وحش گرفتار در آتش شانس کمی برای بقا دارند، پژوهش‌ها نشان می‌دهد بسیاری از گونه‌ها راهبرد‌هایی تکاملی برای شناسایی و فرار از آتش یافته‌اند.

این پژوهش بر این باور است که محیط‌های مستعد آتش سوزی سامانه‌های حسی و رفتار حیواناتی مانند مارمولک‌های خواب‌آلود را شکل داده و به آنها امکان داده است دود را به‌عنوان هشدار زودهنگام تشخیص دهند.

آسیب‌پذیری گونه‌ها در برابر آتش سوزی‌های جدید

دکتر جولی هشدار می‌دهد: «با افزایش فراوانی، شدت و غیرقابل پیش‌بینی شدن آتش سوزی‌ها، از جمله در زیستگاه‌هایی که در گذشته به ندرت می‌سوختند، مانند جنگل‌های بارانی باید بدانیم کدام گونه‌ها می‌توانند به نشانه‌های آتش سوزی واکنش نشان دهند و کدام گونه‌ها آسیب‌پذیرترند». 

آزمایش دود و صدا

پژوهشگران مارمولک‌های خواب‌آلود را در معرض دود و صدای آتش، قرار دادند. آنها در این آزمایش گروه‌های کنترل مناسب نیز طراحی کردند. مارمولک‌ها از دود گریختند؛ اما به صدا واکنشی نشان ندادند که این امر نشان می‌دهد آنها فقط به نشانه‌های بویایی واکنش نشان می‌دهند. این یافته‌ها از این ایده پشتیبانی می‌کند که گونه‌های مناطق مستعد آتش‌سوزی، سازگاری‌های رفتاری را برای زنده ماندن در آتش‌سوزی‌ها در جنگل تکامل داده‌اند.

ضرورت مطالعه راهبرد‌های بقا

این پژوهش بر نیاز فوری به درک راهبرد‌های بقا در حیوانات در شرایط اقلیمی به سرعت در حال تغییر تاکید می‌کند. آتش سوزی‌ها در سراسر جهان ویرانگرتر می‌شوند و با ظهور الگو‌های جدید آتش‌سوزی، از دست رفتن تنوع زیستی شتاب می‌گیرد.

سقنقور دم‌کوتاه زبان‌آبی

«سقنقور»ها، تیره‌ای از راسته مارمولک‌ها هستند. سقنقور دم‌کوتاه زبان‌آبی نام یک گونه از سرده سقنقور‌های زبان آبی است. این گونه به خاطر رفتار آرام و حرکت کُند خود در استرالیا با نام مارمولک خواب آلود شناخته می‌شود.

این گزارش با استفاده از مطلب منتشر شده در وبسایت «فیز دات ارگ» (Phys.Org) تهیه شده است.