مبارزه روشمند امام حسن عسکری (ع) با خلفای جور

خبرگزاری آنا- علی رحمانی: با راه یافتن ضعف و سستی در امپراطوری پهناور خلفای عباسی پس از به قدرت رسیدن المعتصم بالله و نفوذ روزافزون غلامان ترک در دستگاه خلافت عباسیان، شاهد ایجاد نوعی خفقان سنگین سیاسی-اجتماعی برضد امامان شیعه (علیهم السلام) همراه با انتقال پایتخت سرزمین‌های اسلامی به شهر‌های نظامی همچون سامرا هستیم. اما در این میان آنچه جلب توجه می‌کند اهتمام خلفای عشرت‌طلب و ظالم عباسی به محدود سازی بیش از پیش امامان شیعه (علیهم السلام) است؛ روندی که با گذر زمان و نزدیک‌تر شدن تحقق وعده پیامبر اکرم (ص) مبنی بر تولد موعودی مبارک از ذریه پاک امام حسین (علیه السلام) بیش از پیش شدت می‌یابد؛ لکن امام حسن عسکری (علیه السلام) به عنوان پدر موعود آخرالزمان با درک شرایط ویژه حاکم بر عصر خویش به تعبیر رهبر انقلاب مبارزه‌ای روشمند و کاملاً مخفیانه را برای تحقق اهداف والای مکتب حقه جعفری آغاز می‌کنند. 

برای درک بهتر و بیشتر شرایط فوق‌الذکر و اقدامات متفابل امام حسن عسکری (علیه السلام)، گفت و گویی داشتیم با حجت الاسلام والمسلمین «محمدرضا منصوری» معاون تبلیغ و ارتباطات مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم.

آنا: لطفاً به ترسیم فضای سیاسی-اجتماعی عصر امام حسن عسکری (علیه السلام) بپردازید؟‌

می‌دانید که در زمان امام هادی و امام‌حسن عسکری (علیهم السلام) حاکمان عباسی برای این که نظارت خود را نسبت به امامان شیعه (علیهم السلام) بیشتر کنند و ارتباط شیعیان را با آن بزرگوان محدودتر نمایند و همچنین شیعیانی را که با امام (ع) ارتباط دارند شناسایی کنند. امام هادی و امام حسن عسکری (علیهم السلام) را از مدینه به سامرا آورده و در آنجا مستقر کردند به نحوی که بعد از امام‌هادی (علیه السلام) امام‌حسن عسکری (علیه السلام) در همان جا بودند و هیچ وقت تا پایان عمر مبارکشان نتوانستند از سامرا خارج شوند؛ لذا سیاست عباسیان در این دوره شامل نظارت و محدود کردن عملکرد امامین عسکرین (علیهم السلام) بود؛ که البته هر چقدر به دوران تولد امام زمان (عج) نزدیک‌تر می‌شدند این محدودیت بیشتر بود به نحوی که امام (ع) را مجبور کرده بودند تا دوشنبه‌ها و پنجشنبه‌ها از منزلشان تا دارالخلافه بیایند و اعلام حضور کنند طوری شده بود که وقتی در این مسیر کسانی ارادت خود را به امام عسکری (علیه السلام) نشان می‌دادند دستگیر و بازخواست می‌شدند و مورد شکنجه قرار می‌گرفتند تا اقرار کنند که چه ارتباطی با امام (ع) داشته‌اند.

آنا: نقش امام عسکری (علیه السلام) در تبیین مفهوم امامت و ولایت در دوره خود و پس از خودشان چگونه بود؟

امام عسکری (علیه السلام) اصلاً یک روش متضاد در این زمینه داشتند، زیرا که از یک طرف باید به مؤمنین، دوستان و یاران خود می‌گفتند فرزند دارند و از طرف دیگر باید به دشمنان خود می‌گفتند: فرزندی ندارم که مبادا نسبت به ایشان حساس شوند، چون دشمنان به دنبال این بودند که با فرزند ایشان به عنوان حجت، ولی خدا، و کسی که ظلم را از بین می‌برد مقابله کنند؛ لذا این محدودیت‌ها را نسبت به ایشان اعمال می‌کردند. امام (علیه السلام) هم در مقابل برای این که شیعیان را برای ورود به دوران غیبت آماده کنند دستور داده بودند احادیثی که در مورد غیبت، فلسفه غیبت، اهمیت غیبت و وظایف دوران غیبت وجود دارد را جمع کنند. یکی از کسانی که از جانب امام (علیه السلام) مأموریت یافت تا این کار را بکند مرحوم ابن‌مهزیار اهوازی است که الان قبر وی در اهواز است. ایشان وکیل امام عسکری (علیه السلام) و پس از ایشان وکیل نائب امام جناب عثمان ابن سعید (اولین وکیل و نایب امام زمان (عج)) بود و کتاب «ملاحم‌القائم» را به رشته تحریر درمی‌آورد که الان متأسفانه به خاطر عدم دقت لازم این کتاب از بین رفته و وجود خارجی ندارد، اما چون برخی از علما بعد‌ها از این کتاب استفاده کرده‌اند معلوم است که این اثر وجود داشته است. در این دوران امام عسکری (علیه السلام) رابطه خودشان را با شیعیان کم کرده و بعضی اوقات در پس پرده سخن می‌گفتند تا مردم با مقوله غیبت آشنا شوند. آن حضرت همچنین سازمان وکالت را توسعه داده بود و جایگاه ویژه‌ای برای این سازمان تدارک دیده بود. البته همه اینها با روش تقیه صورت می‌گرفت. تقیه هم به معنی بیکاری نیست بلکه به معنی پنهان‌کاری است. یعنی امام (ع) عملاً تلاش و کوشش خود را برای حفظ شیعه انجام می‌داد و باید رابطه ایشان با شیعیان حفظ می‌شد بنابراین امام (علیه السلام) تلاش می‌کرد که با این حالت برنامه‌های خودش را دنبال بکند.

آنا: نگاه مقام معظم رهبری (دام ظله) به نقش سیاسی-اجتماعی امام عسکری (علیه السلام) در جامعه پیشا غیبت چگونه است؟‌

می‌دانید که مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در کتاب انسان ۲۵۰ ساله (که عنوان آن اشاره به دوران ۲۵۰ ساله امامان شهید از زمان امام علی (علیه السلام) تا پایان دوران امامت امام عسکری (علیه السلام) دارد.) می‌فرمایند: «در این دوران ۲۵۰ ساله انسان کامل هدایت مردم را برعهده داشت.» لذا ایشان تعبیر انسان ۲۵۰ ساله را برای این دوره زمانی به کار می‌برند و نگاه ایشان به دوران امام عسکری (علیه السلام) این است که آن امام بزرگوار با همه محدودیت‌ها و فشار‌هایی که از طرف خلفای عباسی به ایشان وارد می‌شده سعی می‌نمود با روشمندی برنامه‌های امامت را دنبال کند تا غیبت به بحرانی برای شیعیان تبدیل نشود؛ بنابراین از قبل تمهیداتی را در این زمینه اتخاذ نمودند به عنوان مثال امام حسن عسکری (علیه السلام) ویژگی‌های علمای شیعه در عصر غیبت را بیان فرموده‌اند. مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «این نقش بی‌بدیلی بود که امام عسکری (علیه السلام) داشت و با توجه به نفوذی که در بین خواص و حتی حاکمان و اٌمرای جامعه داشت توانست این حرکت را به نحو احسن دنبال بکند.»

آنا: اقدامات امام عسکری (علیه السلام) چه اثراتی در دستگاه خلافت عباسی داشت؟

 همان‌طور که عرض کردم یکی از اقدامات آن امام بزرگوار تقویت سازمان وکالت بود و یکی هم تبیین موضوع غیبت و آماده‌سازی جامعه شیعه برای دوران غیبت همه اینها با روش تقیه انجام می‌شد. به علاوه کادرسازی، شبکه‌سازی، پاسخ به سؤالات و برگزاری مناظرات و گفت‌و‌گو‌ها از جمله اقدامات دیگری بود که توسط امام عسکری (علیه السلام) به نحو احسن انجام شد. در هر صورت وقتی خلفای عباسی از بغداد به سامرا می‌آیند درست است که محدودیتی برای امامان ما (علیهم السلام) ایجاد می‌شود ولی واقعاً در آن دوران نظارت و کنترل خلفای جور امام (علیه السلام) طرح‌ریزی صیانت از تفکر شیعه را به نحو احسن انجام داد و حتی کتاب‌هایی هم که در این زمینه تدوین شده که مهمترین آنها تفسیر قرآن منسوب به امام حسن عسکری (علیه السلام) است علم و دانایی را به معرفت تبدیل کردند؛ و شیعیان خاموش را به شیعه عملیاتی بدل نمودند و به نوعی به جبهه شیعیان قدرت بخشیدند. براساس سفارشی که در وصیت‌نامه ایشان موجود است «چراغ راه دوران تاریک غیبت را به دست مردم داده‌اند.» این نامه نقشه راه سعادت هر انسانی است برای شباهت به کاملترین انسان عالم یعنی امام (علیه السلام) است. آئین نامه‌ای که جهت سرعت دادن به حرکت انسان‌ها در مسیر طاعت و بندگی خدا طراحی شده است؛ لذا از امام (علیه السلام) سفارشی در خصوص چگونگی مواجهه با دشمنان و پیروان دیگر مذاهب بر جای مانده است. تا شیعیان بتوانند مرز روابط خود را با دیگران حفظ کنند. به طور خلاصه می‌توان گفت امام حسن عسکری (علیه السلام) تلاش داشتند تا جبهه‌ای قوی، قدرتمند و متحد را برای سپاه آخرالزمانی به وجود آورد. به همین دلیل روی قدرت همدلی، اتحاد، تقوا و محبت تأکید می‌کردند. فضای سیاسی-اجتماعی پس از دوران امام عسکری (علیه السلام) به نحوی بود که همه خواصی که دور امام حسن عسکری (ع) از امام زمان (عج) و نائبین خاص ایشان تبعیت کردند. به خصوص وقتی شما به جریانات انحرافی پس از دوران امام حسن عسکری (علیه السلام) نگاه می‌کنید می‌بینید خدمات ایشان به جامعه شیعه آن قدر خودش را نشان داد که ما دیگر تا پایان دوران موسوم به غیبت صغری جریان انحرافی فعالی در جامعه شیعی نمی‌بینیم.