ریزش رتبه ۹ دانشگاه و ارتقای رتبه یک واحد دانشگاه آزاد در رتبه بندی بین‌المللی سایمگو

به گزارش خبرنگار آنا، دانشگاه گرانادا در اسپانیا، با همت خود، نظام رتبه‌بندی سایمگو را به عنوان ترازویی دقیق برای سنجش دستاورد‌های پژوهشی دانشگاه‌ها معرفی کرده است. این نظام، با تکیه بر مقالات علمی موجود در پایگاه اسکوپوس، معیاری جامع برای ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها در عرصه علم و دانش ارائه می‌دهد.  

سایمگو، با افزودن دو شاخص کلیدی «نمایه تخصصی» و «میزان تعالی» تصویری روشن از جایگاه علمی دانشگاه‌ها ترسیم می‌کند. نمایه تخصصی نشان‌دهنده تبحر و تمرکز دانشگاه در حوزه‌های علمی گوناگون است، در حالی که میزان تعالی بر کیفیت و اثرگذاری پژوهش‌های انجام شده در آن دانشگاه تأکید دارد.  

این رتبه بندی دارای ویژگی‌های برجسته است که مورد اول فراگیری جهانی نام دارد؛ بر این اساس با آغوش باز برای استقبال از تمام سازمان‌های پژوهشی جهان، این نظام را به معیاری بین‌المللی و معتبر تبدیل کرده است؛ دومین مورد هم مشتری‌مداری ذکر شده که با امکان طراحی رتبه‌بندی‌های سفارشی، به دانشگاه‌ها این فرصت را می‌دهد تا ارزیابی دقیق‌تری از عملکرد خود داشته باشند. سومین مسئله جامعیت اطلاعات هم مورد دیگر است که با استفاده از داده‌های اسکوپوس، دقت و صحت اطلاعات مورد استفاده در رتبه‌بندی را تضمین می‌کند.

نظام سایمگو، علاوه بر رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، به ارزیابی مجلات علمی نیز می‌پردازد. شاخص SJR، که با الهام از الگوریتم رتبه‌بندی صفحات وب طراحی شده است، نفوذ علمی مجلات را بر اساس استناد‌های دریافتی و اعتبار مجلات استنادکننده می‌سنجد. این شاخص، همچون قطب‌نمایی برای پژوهشگران، آنها را در انتخاب مجلات معتبر و تأثیرگذار راهنمایی می‌کند. معیار‌های ارزیابی مجلات در شاخص SJR شامل SJR (میانگین استناد‌های وزن‌دار)، H-Index (تعداد مقالات با حداقل h استناد)، Total Docs (تعداد کل مدارک)، Total Cites (تعداد استنادها)، Cites / Doc (میانگین استناد‌ها به هر مدرک)، Total Refs (تعداد کل منابع) و Ref / Doc (میانگین منابع به ازای هر مدرک) است.

شاخص SJR با بهره‌گیری از یک الگوریتم پیچیده، به توزیع ارزش و اعتبار علمی میان مجلات می‌پردازد و از این طریق به راه‌حلی پایدار و منسجم در ارزیابی میزان نفوذ علمی نشریات دست می‌یابد. این رویکرد مبتنی بر تحلیل‌های دقیق و وزن‌دار استنادها، موجب شده است که نظام رتبه‌بندی سایمگو به ابزاری معتبر، کاربردی و قابل اعتماد برای سنجش و مقایسه عملکرد پژوهشی مجلات در سطح جهانی تبدیل شود.

نظام رتبه‌بندی Scimago به‌عنوان یکی از معتبرترین و پرارجاع‌ترین سامانه‌های ارزیابی مؤسسات علمی در سطح بین‌المللی، شاخص‌های سنجش خود را با هدف تحلیل جامع عملکرد دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی معرفی کرده است. این شاخص‌ها سه حوزه اصلی پژوهش، نوآوری و تأثیر اجتماعی را پوشش می‌دهند و تلاش دارند تا با نگاهی چندبُعدی، جایگاه علمی، فناورانه و اجتماعی هر نهاد علمی را به‌طور دقیق و منسجم مورد ارزیابی قرار دهند. در این چارچوب، داده‌های کمی و کیفی همچون تولیدات علمی، استنادها، همکاری‌های بین‌المللی، پتنت‌ها، تعاملات صنعتی، و حضور در فضای وب، مبنای رتبه‌بندی قرار می‌گیرند تا تصویری جامع از اثربخشی و نقش‌آفرینی مراکز علمی در سطح ملی و جهانی ارائه شود.

تأثیرگذاری پژوهش؛ قلب تپنده رتبه‌بندی Scimago

در نظام رتبه‌بندی Scimago حوزه پژوهش به‌عنوان مهم‌ترین محور ارزیابی، سهمی معادل ۵۰ درصد از امتیاز نهایی هر مؤسسه را به خود اختصاص می‌دهد. در این بخش، تمرکز اصلی بر کیفیت، اثربخشی و دستاورد‌های پژوهشی مؤسسات علمی است، نه صرفاً بر کمیت تولیدات علمی. شاخص‌هایی نظیر "تأثیر نرمال‌شده" مقالات (Normalized Impact)، که میزان استناد به مقالات یک مؤسسه را نسبت به میانگین جهانی در همان حوزه علمی می‌سنجد، و "برتری همراه با رهبری" (Excellence with Leadership)، که به سهم مقالات علمی برجسته با نویسندگی مؤثر مؤسسه از کل تولیدات علمی آن می‌پردازد، در این بخش نقش کلیدی دارند.

علاوه بر این، شاخص‌هایی همچون خروجی پژوهش (Research Output) که نشان‌دهنده تعداد کل مقالات منتشرشده است و همکاری بین‌المللی (International Collaboration) که سطح تعامل علمی یک مؤسسه با پژوهشگران و نهاد‌های بین‌المللی را ارزیابی می‌کند، در تحلیل عملکرد پژوهشی لحاظ می‌شوند.

Scimago همچنین به تعداد مقالات منتشرشده در مجلات معتبر بین‌المللی توجه ویژه‌ای دارد و مالکیت مؤسسه بر مجلات علمی را نیز به‌عنوان نشانه‌ای از نقش‌آفرینی در فضای نشر علمی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در کنار اینها، شاخص‌هایی مانند دسترسی آزاد (Open Access) که به میزان در دسترس بودن مقالات بدون محدودیت اشاره دارد، و ذخیره استعداد‌های علمی" (Scientific Talent Pool) که بیانگر توان جذب و نگه‌داشت نخبگان علمی است، به‌عنوان عوامل مؤثر در سنجش کیفیت پژوهش‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند. این رویکرد چندسویه، تصویری جامع و دقیق از جایگاه پژوهشی مؤسسات علمی در مقیاس جهانی ارائه می‌دهد.

نوآوری و تبدیل دانش به فناوری

حوزه نوآوری با ۳۰% از امتیاز، به سنجش خروجی‌های فناورانه و میزان تبدیل دانش به نوآوری می‌پردازد. «دانش نوآورانه»، که با شمارش مقالات استناد شده در اختراعات اندازه‌گیری می‌شود، «تأثیر فناورانه»، که نشان‌دهنده درصد مقالات علمی در حوزه‌های فنی و پزشکی است که در اختراعات به آنها استناد شده است، و «پروانه ثبت اختراع»، که تعداد درخواست‌های ثبت اختراع را نشان می‌دهد، شاخص‌های اصلی در این حوزه هستند.

مسئولیت اجتماعی و تاثیرگذاری در جامعه

حوزه اجتماعی با ۲۰% از امتیاز، به سنجش تأثیرگذاری پژوهش‌ها در جامعه و میزان توجه عمومی به آنها می‌پردازد. آلتمتریکس (Altimetric)، که فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و میزان خوانندگان مقالات را اندازه‌گیری می‌کند، حجم وب که نشان‌دهنده گستردگی حضور آنلاین مؤسسه است، نمره اعتبار سه‌گانه، که اعتبار سئوی وب‌سایت مؤسسه را ارزیابی می‌کند، اهداف توسعه پایدار، که نشان‌دهنده تعداد مقالات مرتبط با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل است، ذخیره استعداد‌های علمی زن، که تعداد پژوهشگران زن در تولیدات علمی را نشان می‌دهد، و تأثیر بر سیاست عمومی، که به شمارش مقالات استناد شده در اسناد سیاستی می‌پردازد، شاخص‌های مهم این حوزه هستند.

به گفته کارشناسان، استفاده از این شاخص‌ها می‌تواند به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کمک کند تا نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده و برنامه‌ریزی‌های هدفمندتری برای ارتقای سطح علمی خود ارائه دهند. همچنین، این نظام رتبه‌بندی می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های بین‌المللی گسترده‌تر و تولید دانش با کیفیت بالاتر شود. با توجه به اهمیت روزافزون علم و فناوری در توسعه کشورها، بهره‌گیری از چنین سیستم‌های ارزیابی دقیق و علمی، نقشی کلیدی در پیشرفت علمی و تحقیقاتی ایفا خواهد کرد.

بررسی رتبه‌بندی Scimago نسبت به همسایگان منطقه

در گزارش حاضر، به بررسی وضعیت کشور‌های ایران، ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر در نظام رتبه‌بندی Scimago در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی پرداخته شده است. هدف اصلی این تحلیل، شناسایی نقاط قوت و ضعف هر یک از این کشور‌ها در حوزه‌های مذکور و نیز ارائه تصویری کلی و مقایسه‌ای از جایگاه علمی آنان در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است. این ارزیابی می‌تواند مبنایی برای سیاست‌گذاری‌های علمی، تعیین اولویت‌های پژوهشی، و ارتقای نقش‌آفرینی مؤثرتر کشور‌ها در تولید علم در عرصه علوم انسانی و اجتماعی باشد

.

علوم انسانی: نزول ایران، صعود همسایگان

در حوزه علوم انسانی، ایران طی سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ عملکردی نسبتاً مطلوب از خود نشان داده، اما در سال ۲۰۲۴ با کاهش رتبه مواجه شده است. پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از آن است که این روند نزولی ممکن است در سال ۲۰۲۵ ادامه یابد. این افت می‌تواند ناشی از عواملی نظیر کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه علوم انسانی، مهاجرت پژوهشگران، یا ضعف در سیاست‌های حمایتی پژوهش‌های بنیادین باشد. در مقابل، کشور‌های ترکیه و عربستان سعودی در این حوزه پیشرفت قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند، که می‌توان آن را حاصل افزایش بودجه‌های پژوهشی، جذب اعضای هیئت علمی برجسته، و توسعه برنامه‌های آموزشی نوین و رقابتی دانست.  

علوم اجتماعی ایران در اوج

در حوزه علوم اجتماعی، ایران با روندی صعودی و قابل‌توجه توانسته است جایگاه علمی خود را بهبود بخشد. این ارتقا نشان‌دهنده افزایش کیفیت تولیدات علمی در این حوزه و فعالیت گسترده‌تر پژوهشگران ایرانی در عرصه‌های بین‌المللی است. با این حال، کشور‌های ترکیه و عربستان سعودی نیز هم‌زمان با ایران در مسیر رشد علمی در علوم اجتماعی گام برداشته‌اند، که بیانگر رقابت فزاینده علمی در منطقه و تغییر توازن قدرت علمی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی میان کشور‌های منطقه است.  

تنفس مصنوعی ایران در حسابداری علمی

در حوزه کسب‌وکار، مدیریت و حسابداری، ایران طی سال‌های اخیر عملکردی نسبتاً باثبات داشته است؛ هرچند این ثبات با رشد و پیشرفت قابل‌توجه ترکیه و عربستان سعودی در این حوزه همراه بوده است. این شکاف در رشد نشان‌دهنده ضرورت سرمایه‌گذاری هدفمندتر و بازنگری در برنامه‌های آموزشی و پژوهشی مرتبط با کسب‌وکار در ایران است. به‌روزرسانی محتوای درسی، ارتقای مهارت‌های بین‌رشته‌ای، و تعامل بیشتر با فضای واقعی بازار از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود جایگاه ایران در این حوزه کمک کند.  

تغییر موازنه علمی در خاورمیانه؛ ترکیه، پیشتاز در سایمگو

در بخش رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر اساس معیار‌های نظام Scimago کشور‌های ترکیه و عربستان سعودی در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری در حوزه‌های علوم انسانی، علوم اجتماعی و کسب‌وکار داشته‌اند و موفق شده‌اند موقعیت خود را در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی به‌طور ملموسی ارتقا دهند. در مقابل، ایران نیز، به‌ویژه در حوزه علوم اجتماعی، روندی صعودی و امیدبخش را تجربه کرده است، اما برای حفظ و تقویت این روند، لازم است سرمایه‌گذاری‌های پژوهشی افزایش یابد، نوآوری تقویت شود، و برنامه‌های آموزشی به‌روزرسانی شوند تا با تحولات علمی و مهارتی روز هم‌راستا باشند.
 
 تصویر نمودار‌ها و جداولی فوق نشان می‌دهد که وضعیت جایگاه کشور‌های ایران، ترکیه، عربستان سعودی، امارات و قطر را در نظام رتبه‌بندی Scimago در سه حوزه علوم انسانی، کسب‌وکار و مدیریت و حسابداری، و علوم اجتماعی از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ به تصویر می‌کشد. تحلیل جامع این داده‌ها حاکی از آن است که در حوزه علوم انسانی و هنر، ترکیه با روندی کاملاً صعودی از جایگاه حدود ۳۸ کشور در سال ۲۰۲۱ به رتبه ۶۸ در سال ۲۰۲۵ رسیده است که نشان‌دهنده پیشرفت قابل توجه و تثبیت جایگاه این کشور در این حوزه است. در مقابل، ایران پس از شروع در جایگاه حدود ۳۰ کشور، روندی نزولی داشته و از سال ۲۰۲۲ به بعد در حدود ۱۷ تا ۱۹ کشور باقی مانده است که کاهش نفوذ و رتبه در علوم انسانی را به‌روشنی نمایان می‌سازد. عربستان و امارات وضعیت نسبتاً ثابتی با افزایش اندکی را تجربه کرده‌اند و قطر جایگاهی پایدار ولی پایین‌تر از سایر کشور‌ها داشته است.

در حوزه کسب‌وکار، مدیریت و حسابداری، ترکیه بار دیگر روندی قوی و صعودی را از خود نشان داده و جایگاه خود را از رتبه ۴۵ در سال ۲۰۲۱ به ۹۱ کشور در سال ۲۰۲۵ ارتقاء داده است که نشانگر پیشرفت چشمگیر در این حوزه است. ایران در این حوزه وضعیتی نسبتا ثابت و محدود بین رتبه‌های ۴۴ تا ۴۷ را حفظ کرده است که نمایانگر ثبات نسبی بدون پیشرفت محسوس می‌باشد. عربستان سعودی و امارات نیز جایگاهی تقریباً ثابت دارند و قطر در این حوزه همچنان در جایگاهی پایین و پایدار قرار گرفته است.

در حوزه علوم اجتماعی، ترکیه با روند صعودی چشمگیری از رتبه ۸۷ در سال ۲۰۲۱ به رتبه ۱۱۹ در سال ۲۰۲۵ دست یافته است، در حالی که ایران نیز با بهبود قابل توجهی از جایگاه حدود ۵۳ کشور در سال ۲۰۲۱ به رتبه ۸۰ در سال ۲۰۲۵ ارتقا یافته است. عربستان سعودی و امارات رشد تدریجی و پایداری در این حوزه داشته‌اند، اما قطر همچنان در پایین‌ترین جایگاه‌ها قرار دارد.

تحلیل جداول رتبه بهترین دانشگاه‌ها در این سه حوزه نیز نکات قابل توجهی دارد. در علوم انسانی و هنر، ایران از رتبه ۱۱۷ در سال ۲۰۲۱ به رتبه ۷۱۵ در سال ۲۰۲۵ نزول کرده است، در حالی که ترکیه و عربستان سعودی به‌طور چشمگیری رتبه‌های خود را بهبود داده‌اند. امارات و قطر نیز نوساناتی در جایگاه خود نشان داده‌اند. در حوزه کسب‌وکار، مدیریت و حسابداری، رتبه بهترین دانشگاه ایران از ۴۷ در سال ۲۰۲۱ به ۵۳ در سال ۲۰۲۵ تغییر یافته که نشان‌دهنده ثبات نسبی است، اما ترکیه و عربستان پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند و امارات و قطر در جایگاه پایین‌تر همراه با نوسانات قرار گرفته‌اند. در علوم اجتماعی، ایران عملکرد بهتری نسبت به دو حوزه دیگر نشان داده و رتبه خود را از ۳۴۵ در سال ۲۰۲۱ به ۳۰۳ در سال ۲۰۲۵ بهبود بخشیده است؛ ترکیه و عربستان سعودی نیز در این حوزه به رتبه‌های بهتری دست یافته‌اند و امارات و قطر همچنان در رتبه‌های پایین‌تر باقی مانده‌اند.

سقوط ایران در علوم انسانی

نتیجه‌گیری کلی حاکی از آن است که ترکیه در تمام حوزه‌های مورد بررسی روندی قوی و صعودی را تجربه کرده و پیشرفت قابل توجهی در جایگاه منطقه‌ای خود به نمایش گذاشته است. عربستان سعودی به‌ویژه در حوزه علوم انسانی و کسب‌وکار جایگاه خود را بهبود داده است. ایران در علوم اجتماعی پیشرفت چشمگیری داشته، اما در علوم انسانی کاهش جایگاه داشته و در حوزه کسب‌وکار و مدیریت وضعیتی نسبتا پایدار را حفظ کرده است. امارات و قطر در رتبه‌های پایین‌تر و با ثبات کمتر قرار دارند، به ویژه قطر که در تمامی حوزه‌ها جایگاهی پایین دارد. این داده‌ها به وضوح نشان می‌دهد که کشور‌های منطقه در رقابت جدی برای ارتقای جایگاه علمی خود در نظام‌های جهانی رتبه‌بندی قرار دارند و هر کشور بر اساس حوزه‌های تخصصی عملکرد متفاوتی از خود ارائه کرده است.

دانشگاه‌هایی که در رتبه‌بندی Scimago Institutions Rankings (SIR) قرار می‌گیرند، عمدتاً دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی برجسته‌ای هستند که در فعالیت‌های علمی و پژوهشی در سطح جهانی شناخته شده‌اند. این رتبه‌بندی شامل دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، بیمارستان‌ها و مؤسسات علمی در سراسر جهان است که عملکرد پژوهشی و نوآوری آنها در حوزه‌های مختلف ارزیابی می‌شود.

معیار‌های پذیرش و ارزیابی در رتبه‌بندی Scimago بر اساس سه شاخص اصلی انجام می‌شود که هر کدام سهم مشخصی در امتیاز کل دارند که شامل شاخص تحقیق (Research) است و این شاخص شامل تعداد و کیفیت مقالات منتشر شده توسط دانشگاه یا مؤسسه است. همچنین تأثیر علمی این مقالات از طریق تعداد استنادات (citation) به آنها مورد سنجش قرار می‌گیرد. استفاده از داده‌های پایگاه Scopus برای ارزیابی کمّی و کیفی فعالیت پژوهشی اهمیت دارد. دومین شاخص شامل  نوآوری (Innovation) است که این بخش، فعالیت‌های مرتبط با ثبت اختراع (patents) و همکاری با صنایع را مورد بررسی قرار می‌دهد. میزان ثبت اختراعات، تعداد پتنت‌های انتقال یافته به بازار و ارتباط دانشگاه با بخش خصوصی در این شاخص موثر است. سومین شاخص تأثیر اجتماعی (Societal Impact) است و این معیار با استفاده از داده‌های جستجوی اینترنتی (Google Trends) سنجیده می‌شود و میزان تأثیرگذاری دانشگاه یا مؤسسه را در فضای عمومی و جامعه بررسی می‌کند. این شاخص نشان‌دهنده شهرت، نفوذ و حضور مؤسسه در فضای عمومی و دیجیتال است.

معیار‌های کلی پذیرفته شدن دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی Scimago عبارتند از داشتن حداقل فعالیت پژوهشی قابل ارزیابی در پایگاه داده Scopus، انتشار مقالات علمی و ثبت اختراعات مرتبط با فعالیت‌های تحقیقاتی، تعامل و همکاری با صنایع و نهاد‌های پژوهشی دیگر، توانایی تأثیرگذاری اجتماعی و حضور مؤثر در فضای عمومی و پوشش حوزه‌های علمی متنوع با حجم قابل توجهی از خروجی پژوهشی. به طور خلاصه، دانشگاه‌ها و مؤسساتی در رتبه‌بندی Scimago حضور دارند که علاوه بر تولید علمی و تحقیقاتی با کیفیت، در حوزه نوآوری و تأثیر اجتماعی نیز فعال و موثر باشند.

درخشش دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران در سایمگو

دانشگاه‌های ایران در سال ۲۰۲۵ شاهد افت قابل توجهی در رتبه‌بندی SCImago بوده‌اند که این موضوع نشان‌دهنده کاستی‌هایی در نظام آموزش عالی کشور است. روند نزولی مستمر در رتبه دانشگاه‌های ایرانی، به ویژه سقوط‌های چندصد پله‌ای برخی مؤسسات شاخص، نمایانگر ضعف‌های ساختاری و عملکردی موجود است. به عنوان نمونه، دانشگاه تهران از رتبه ۷۳۵ در سال ۲۰۲۲ به ۱۰۳۰ در سال ۲۰۲۵ سقوط کرده است و دانشگاه‌های تربیت مدرس، شریف، امیرکبیر و علم و صنعت ایران نیز با کاهش رتبه رو‌به‌رو شده‌اند. در این میان، تنها دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران توانسته است به صورت اندکی جایگاه خود را ارتقا دهد.

از جمله دلایل احتمالی این افت می‌توان به خروج نخبگان، کاهش بودجه‌های پژوهشی، ضعف در تعاملات بین‌المللی و سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد اشاره کرد که هر کدام به نحوی روند رشد علمی کشور را مختل کرده‌اند. رتبه‌بندی SCImago که به عنوان یکی از معتبرترین نظام‌های ارزیابی جهانی شناخته می‌شود، عملکرد دانشگاه‌ها را در سه حوزه کلیدی پژوهش، نوآوری و ارتباطات بین‌المللی می‌سنجد و مبتنی بر شاخص‌هایی مانند تعداد مقالات، استنادات علمی و همکاری‌های پژوهشی بین‌المللی است؛ بنابراین افت جایگاه دانشگاه‌ها در این نظام به معنای کاهش کیفی و کمی اثرگذاری علمی است.

در راستای رفع این کاستی‌ها، پیشنهاد می‌شود که با انجام بررسی‌های دقیق و علمی به ریشه‌یابی عوامل افت پرداخته شود، بودجه‌های پژوهشی به صورت هدفمند و قابل توجه افزایش یابد، همکاری‌های بین‌المللی تقویت شود و بازنگری اساسی در سیاست‌گذاری‌های آموزشی و پژوهشی انجام پذیرد تا بتوان زمینه‌های رشد علمی و بهبود جایگاه دانشگاه‌های ایران را فراهم آورد. این اقدامات به طور قطع برای ارتقای رقابت‌پذیری نظام آموزش عالی کشور در عرصه جهانی ضروری هستند.