دانشگاه بدون دیوار؛ درس‌هایی که حتی موشک هم متوقفشان نمی‌کند
بحران‌های جهانی از جنگ اوکراین تا همه‌گیری کرونا نشان داده‌اند که دانشگاه‌ها اگر از امروز برای روز مبادا آماده نباشند، در نخستین شوک زیرساختی، چرخه آموزش متوقف می‌شود. قطع برق و اینترنت، حملات سایبری و محدودیت دسترسی به سرویس‌های خارجی، می‌توانند در عرض چند ساعت کلاس‌های آنلاین را به سکوت ببرند. مجید خلخالی معتقد است راه نجات در «آفلاین‌اول»، پلتفرم‌های مقاوم و سرورهای توزیع‌شده است؛ رویکردی که می‌تواند حتی در تاریک‌ترین روز‌های جنگ، چراغ یادگیری و هویت فرهنگی دانشگاه‌ها را روشن نگه دارد.
ظرفیت و اتکاپذیری زیرساخت‌ها
مجید خلخالی، کارشناس ارشد هوش‌مصنوعی با اشاره به تجربه‌های جهانی از اوکراین تا سوریه و دوران کرونا تصریح کرد: موفقیت آموزش مجازی در بحران، وابسته به دو عامل اصلی است: یک، زیرساخت ارتباطی پایدار شامل اینترنت امن و باکیفیت، پهنای باند کافی و برق مطمئن؛ دو، پلتفرم‌های آموزشی مقاوم و انعطاف‌پذیر که حتی با قطعی اینترنت بین‌الملل یا حملات سایبری فعال بمانند.
به‌گفته او در ایران، سامانه‌های LMS و سامانه‌های اختصاصی دانشگاه‌ها فعال‌اند و در کرونا نیز کار کردند، اما چالش‌هایی مثل کیفیت پایین اینترنت در برخی مناطق، وابستگی به سرورهای متمرکز یا سرویس‌های خارجی و نبود نسخه‌های آفلاین برای دانشجویان بدون دسترسی دائمی، همچنان پابرجاست. او راهکار را، سرمایه‌گذاری روی نسخه‌های کم‌حجم و آفلاین کلاس‌ها، سرورهای توزیع‌شده در چند نقطه کشور و آموزش اساتید برای تولید محتوای خودآموز عنوان کرد.
نقش هوش مصنوعی در تداوم آموزش
در تبیین ظرفیت‌های AI، این کارشناس گفت: نمونه‌های موفق جهانی وجود دارد؛ از Sana Labs که در جنگ اوکراین آموزش پزشکان داوطلب را با تولید سریع دوره‌های دیجیتال پیش برد، تا Coursera که در بحران‌های سیاسی دوره‌های رایگان مهارت‌های بحرانی و بقا ارائه کرد.
به‌گفته او، در ایران نیز می‌توان: جزوه‌ها و ویدئو‌های ضبط شده را به دوره‌های تعاملی با تمرین و آزمون تبدیل کرد (کلاس‌های خودکار)، با سامانه‌های هوشمند، مسیر یادگیری را متناسب با سطح هر دانشجو تنظیم کرد (Adaptive Learning) و با مربی‌های دیجیتال ۲۴ ساعته، پاسخ‌گویی، حل تمرین و پایش پیشرفت را استمرار داد.
جایگزینی انسان با AI؛ مزایا و معایب
مجید خلخالی تأکید کرد: جایگزینی کامل انسان با AI در آموزش، فقط به‌صورت موقت و محدود قابل‌دفاع است. از نظر او، مزایای این رویکرد تداوم بدون وقفه حتی در نبود استاد، شخصی‌سازی محتوا براساس نیاز هر دانشجو و سرعت در تولید منابع آموزشی جدید است، اما کاهش تعامل انسانی و مهارت‌های نرم دانشجویان، ریسک خطای محتوایی و تولید اطلاعات نادرست، وابستگی به پلتفرم‌هایی که ممکن است در تحریم یا جنگ از دسترس خارج شوند از معایب آن به‌شمار می‌رود. مدل ترکیبی بهترین است؛ AI نه به عنوان جانشین بلکه به عنوان دستیار آموزشی کنار استاد است.
روایتگری دیجیتال بحران؛ مهارتی حیاتی
کارشناس ارشد هوش‌مصنوعی با تأکید بر ضرورت ورود «روایتگری دیجیتال بحران» به برنامه‌های درسی گفت: روایتگری دیجیتال بحران یعنی استفاده از رسانه و داده برای ثبت و انتقال رویدادها به صورت دقیق، این مهارت در جنگ و بحران حیاتی است؛ دانشجویان باید تحلیل و اعتبارسنجی اخبار و داده‌ها را بیاموزند، محتوای چندرسانه‌ای (متن، تصویر، ویدئو، اینفوگرافیک) را با کمک AI تولید کنند و وقایع را به زبان‌های مختلف مستند سازی کنند. این مهارت هم به حفظ هویت فرهنگی کمک می‌کند و هم در جنگ روایت‌ها کارساز است.
حفظ هویت فرهنگی و آزادی آکادمیک با فناوری
او سه محور را برای روز‌های جنگ برشمرد: آرشیو دیجیتال امن و غیرقابل سانسور با بهره‌گیری از فناوری‌های توزیع‌شده مانند IPFS یا بلاک‌چین، پلتفرم‌های ارتباطی رمزگذاری‌شده برای گفت‌وگوی علمی ایمن بدون خطرشنود یا سانسور، تولید محتوای چندزبانه با کمک AI تا صدای دانشگاه به مخاطبان جهانی برسد. این اقدامات باعث می‌شود حتی اگر دانشگاه‌ها فیزیکی تعطیل شوند، حیات علمی و فرهنگی آنها ادامه پیدا کند.
این کارشناس در پایان تأکید کرد: برای مقاوم‌سازی آموزش به اندازه ساخت ساختمان دانشگاه سرمایه‌گذاری کنید. او سه اقدام فوری را چنین برشمرد: هر درس باید نسخه پشتیبان آفلاین داشته باشد؛ اساتید باید بیاموزند با کمک AI، محتوای خود را سریع به دوره‌های خودآموز تبدیل کنند. پلتفرم‌ها باید روی سرورهای توزیع‌شده داخلی استقرار یابند. ایران هم می‌تواند با دانشگاه‌های دوست، کلاس‌های مشترک یا میزبانی مجازی ایجاد کند تا در بحران آموزش قطع نشود.
انتهای پیام/
