دانشگاهها باید محور اقتدار علمی باشند

در جهانی که نبردها دیگر تنها در میدان جنگ اتفاق نمیافتد و دانش به ابزاری استراتژیک در مقابله با دشمن تبدیل شده، نقش دانشگاهها، نخبگان، و اساتید بیش از پیش اهمیت یافته است. در روزگاری که رقابت علمی و فناوری به محور قدرت نرم و اقتدار ملی تبدیل شده، دانشگاههای کشور نقشی بیبدیل در تعیین سرنوشت آینده ایفا میکنند. دکتر محمدرضا جلیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه ملی مهارت و عضو میز سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی در این گفتوگوی تفصیلی، با نگاهی تمدنی به مسائل، از الزامات تربیت نیروی انسانی تا پیشرفتهای فناوری دفاعی و نقش فرهنگ در خودباوری جوان ایرانی سخن گفته است.
نقش نخبگان علمی در شتابدهی به توسعه فناوری و اقتصاد دانشبنیان در کشور تا چه حد جدی گرفته میشود؟
قطعاً جایگاه نخبگان و دانشگاهیان در مسیر توسعه علمی و فناوری کشور غیرقابل انکار است. بیانات مقام معظم رهبری همواره همراستا با دغدغههای نخبگان و دانشجویان بوده و به عنوان چراغ راه، مسیر آینده را روشن کرده است. اکنون که جنگها از عرصه نظامی به جنگ اقتصادی، فناورانه و شناختی رسیدهاند، اقتدار علمی میتواند بازدارندهای قدرتمند در برابر تهدیدات خارجی باشد؛ به باور دلسوزان عرصه علم و فناوری، ما در چهلسالگی دوم انقلاب نیازمند رستاخیزی علمی هستیم؛ حرکتی شتابان بهسوی قلههای دانایی و استقلال فناورانه، دانشگاهها در حوزههایی، چون علوم هستهای، فناوری موشکی، پهپادی، سلولهای بنیادی، و ماهوارهای پیشرفت چشمگیری داشتهاند و این پیشرفتها نمادی از توان داخلی و خودباوری ملی است.
جمهوری اسلامی ایران نشان داده میتواند در تولید علم مستقل عمل کند و حتی آن را به جبهه مقاومت صادر نماید. این مسیر باید با قدرت و حمایت همهجانبه ادامه پیدا کند، چرا که دشمن از همین استقلال علمی هراس دارد.
به نظر شما اساتید دانشگاه چه نقشی در ارتقای شعور اجتماعی، اتحاد ملی و تربیت نسل متعهد دارند؟
اساتید دانشگاه، علاوهبر وظیفه آموزشی، مسئولیت سنگینی در تربیت فرهنگی و اجتماعی دانشجویان دارند. آنها بهعنوان نخبگان مرجع، میتوانند در کاهش آسیبهای اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی، و تقویت وحدت ملی نقشآفرینی کنند.
در شرایطی که دشمن با جنگ رسانهای در پی تضعیف هویت ملی و دینی است، استاد دانشگاه باید صدای خودباوری، مقاومت و عزت باشد. استادان میتوانند با تبیین درست تحولات و بحرانها، ذهن جوانان را از هجمههای بیگانگان مصون بدارند و زمینهساز انسجام ملی شوند. همچنین حضور فعال استادان در فضای مجازی و مجامع علمی جهانی ضروری است. باید از تریبونهای علمی برای پاسخگویی به شبهات، دفاع از استقلال علمی کشور، و مقابله با القائات غلط تمدن غرب استفاده کرد.
ایران امروز به الگویی برای منطقه تبدیل شده و استادان دانشگاه وظیفه دارند از این جایگاه صیانت کنند. ما نیاز به دانشگاهی داریم که نهتنها محل آموزش، بلکه میدان خودسازی، تفکر انتقادی، و تربیت نسل مقاوم و کارآمد باشد.
نقش نخبگان علمی در شتابدهی به توسعه فناوری و اقتصاد دانشبنیان چقدر جدی گرفته میشود؟
معمولاً صحبتهای مقام معظم رهبری متناسب با مباحث روز و دغدغههای دانشجویان ما است. یعنی ایشان نقش راهبری دارند و حتی میتوانند به دانشگاهها و نخبگان جهت بدهند، که بسیار ارزشمند است. امروز، جنگها فقط اقتصادی نیست؛ جنگ فناورانه و علمی هم مطرح است. دانشگاهها در سالهای اخیر در مسیر اقتدار علمی حرکت کردهاند. همانطور که حضرت آقا فرمودند، علم، اقتدار میآورد.
کشوری که به این سمت برود، هم بازدارندگی دارد و هم توان دفاعی، در چهلسال دوم انقلاب، محور پیشرفت، علم و فناوری است. ما باید به سمت یک رستاخیز علمی برویم. شهیدان هستهای ما الگویی شدند برای نسل جدید، خوشبختانه دانشمندان جوان ما با تلاش و سختکوشی توانستند در عرصههایی مانند علوم هستهای، سلولهای بنیادی، ماهواره، نظامی، موشکی و پهپادی جایگاه خوبی پیدا کنند. این موضوع ایران را به الگو در منطقه و جبهه مقاومت تبدیل کرده است.
اساتید دانشگاه چه نقشی در ارتقای شعور اجتماعی، اتحاد ملی و تربیت نسل متعهد دارند؟
یکی از رسالتهای اصلی استادان، نقش تربیتی و فرهنگی آنهاست. استاد میتواند مرجعیت فکری جامعه باشد، در کاهش آسیبهای اجتماعی نقش داشته باشد و سرمایه اجتماعی را افزایش دهد. دشمن در جنگ رسانهای به دنبال تضعیف هویت ایرانی و اسلامی است، اما اساتید میتوانند این خودباوری و انسجام ملی را تقویت کنند.
در وقایع اخیر نیز شاهد ایستادگی ملت در حمایت از دانشمندان و نیروهای مسلح بودیم. دشمنان میخواهند ایران را تسلیم کنند، اما ملت ما ثابت کرده که تسلیم نخواهد شد. اساتید نیز باید در فضای مجازی و رسانهای فعال باشند و با تمدن غرب مقابله کنند.
برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان و نقشآفرینی آنها در داخل کشور چه برنامههایی وجود دارد یا باید ایجاد شود؟
باید شبکهسازی کرد و مراکز پژوهشی باید استعدادها را شناسایی کنند. بنیاد نخبگان در این مسیر فعال شده و بسیج علمی نیز پیشگام است. دانشگاه باید به سمت اقتدار علمی حرکت کند و از پژوهشهای بنیادین حمایت کند. ارتباط صنعت و دانشگاه باید تقویت شود. شرکتهای دانشبنیان و پارکهای علم و فناوری میتوانند بستر شکوفایی نخبگان باشند.
ما باید چشمانداز ۱۴۰۴ را تحقق ببخشیم و در بسیاری از حوزهها به مقام اول منطقه برسیم. در حوزههایی مانند رادیودارو، کشاورزی، انرژی، پزشکی و دفاعی، ایران ظرفیتهای درخشانی دارد.
آیا نسل جوان امروز همان شور و شوق انقلابی گذشته را دارد؟ مسئولیت دانشگاه در تقویت این ویژگیها چیست؟
بخش زیادی از این مسئولیت بر عهده آموزش و پرورش و رسانهها است. کتابهای درسی باید خودباوری، اقتدار ملی و فداکاری دانشمندان را به نسل جوان منتقل کنند. رسانهها نیز نقش کلیدی دارند.
در جنگ ۱۲ روزه اخیر، جوانان دهه ۸۰ و ۹۰ با افتخار از نیروهای نظامی حمایت کردند. مکتب عاشورا، امام حسین (ع)، سردار سلیمانی و انقلاب اسلامی همچنان زنده است. جوانان امروز نیز نشان دادند که آماده دفاع از ارزشها هستند. بسیج دانشآموزی و دانشجویی از ظرفیتهای بزرگ انقلاب هستند که باید تقویت شوند.
نقش نخبگان علمی در شتابدهی به توسعه فناوری و اقتصاد دانشبنیان کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
صحبتهای مقام معظم رهبری همیشه متناسب با نیازهای روز و دغدغههای جوانان و دانشجویان است و جهتدهی بسیار مهمی به نخبگان و دانشگاهها دارد. امروز در کنار جنگ اقتصادی، با جنگ فناورانه نیز مواجهیم. دانشگاهها باید محور اقتدار علمی باشند، چرا که همانطور که رهبر معظم انقلاب فرمودند، علم اقتدار میآورد.
شهیدان هستهای ما، نمونههایی از این مسیر پرهزینه ولی پرافتخار هستند. خوشبختانه دانشمندان جوان در حوزههای مختلفی، چون هستهای، سلولهای بنیادی، فناوری موشکی و پهپادی توانستهاند به رتبههای بالایی برسند. این تلاشها باعث شده ایران نه تنها به استقلال علمی برسد، بلکه این دانش را به جبهه مقاومت نیز منتقل کند.
اساتید دانشگاه چه وظیفهای در تقویت شعور اجتماعی و اتحاد ملی دارند؟
استادان دانشگاه صرفاً مسئول آموزش علمی نیستند، بلکه رسالتی فرهنگی و اجتماعی دارند. استاد، مرجع فکری است که میتواند سرمایه اجتماعی تولید کند. در شرایطی که دشمن با جنگ رسانهای و تخریب هویت ایرانی اسلامی ما به میدان آمده، استادان باید در خط مقدم مقابله باشند.
در وقایع اخیر هم دیدیم که ملت ایران، وقتی هویت و امنیت ملیاش را در خطر دید، پشت نیروهای مسلح ایستاد. این حمایت، نتیجه همان خودباوری و انسجامی است که باید از دانشگاهها نشأت بگیرد. اساتید باید در فضای مجازی، رسانه و کلاسهای درس نقشآفرینی جدی داشته باشند.
برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان چه تدابیری باید اتخاذ شود؟
ما باید شبکهسازی علمی کنیم. بنیاد نخبگان، مراکز پژوهشی، بسیج علمی و پارکهای علم و فناوری میتوانند بستر جذب و شکوفایی نخبگان باشند. دانشگاهها باید از پژوهشهای بنیادی حمایت کنند و تحقیقات باید در راستای حل مشکلات کشور هدایت شود. ارتباط دانشگاه با صنعت و سیاستگذاری علمی باید تقویت شود.
ما ظرفیتهای بالایی در حوزههای پزشکی، رادیودارو، مکانیزاسیون کشاورزی، انرژی و فناوریهای نو داریم که اگر درست از آنها استفاده شود، نهتنها نخبگان ماندگار میشوند بلکه تبدیل به مولد قدرت ملی خواهند شد.
آیا نسل جدید همچنان شور و شوق انقلابی دارد؟ نقش دانشگاهها در تقویت این روحیه چیست؟
روحیه انقلابی در جوانان زنده است. ما دیدیم که در جنگ ۱۲ روزه اخیر، جوانان دهه ۸۰ و ۹۰ با غرور و غیرت از نیروهای نظامی کشور حمایت کردند. اما این روحیه نیاز به تقویت دارد. آموزش و پرورش باید مفاهیم خودباوری، فداکاری، هویت ملی و قدرت علمی را در کتابهای درسی نهادینه کند.
رسانهها نیز باید در تبیین الگوهای مقاومت مانند سردار سلیمانی، مکتب عاشورا و مفاهیم تمدنساز انقلاب اسلامی نقشآفرینی جدی داشته باشند. بسیج دانشآموزی، دانشجویی و سایر اقشار بسیج، پشتوانههای اجتماعی بزرگی برای نظام هستند که باید حفظ و تقویت شوند.
در مسیر تقویت بنیان خانواده و مقابله با تهاجم فرهنگی غرب، چه مسئولیتهایی بر دوش نخبگان و مسئولان فرهنگی است؟
ما باید خانوادهها را توانمند کنیم. مادران انقلابی امروز در میدان هستند و نقش زینبی خود را ایفا میکنند. دشمنشناسی یکی از ضروریترین آموزشهاست. باید بدانیم که سبک زندگی غربی که توسط رسانههای فارسیزبان تبلیغ میشود، با ارزشهای ما در تضاد است.
وظیفه ما است که سبک زندگی اسلامی-ایرانی را ترویج کنیم. این موضوع باید به صورت ساختاری در قالب برنامه جامع سبک زندگی تدوین و نهادینه شود. رسانهها، سریالها، فیلمها و آموزشهای عمومی باید الگوهای فرهنگی و تمدنی ما را بازنمایی کنند.
ما کشوری با حدود ۳۶ تا ۳۸ میلیون جوان هستیم. این سرمایه انسانی عظیم باید در مسیر افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران و مقابله با هجمه فرهنگی دشمن به کار گرفته شود. دشمن بیش از ۲۰ سال است در تهاجم فرهنگی فعال است و باید محصول این تلاشهای مخرب را خنثی کنیم. ما با پشتوانه علمی، فرهنگی و ایمانی که در اختیار داریم، نه تنها توانایی دفاع از کشور را داریم، بلکه میتوانیم تمدن نوین اسلامی را پایهریزی کنیم و زمینهساز ظهور باشیم.
آقای دکتر جلیلی، با توجه به شرایط فعلی کشور، جایگاه نخبگان علمی را در شکلگیری اقتدار ملی چگونه ارزیابی میکنید؟
امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آن هستیم که به گفته رهبر معظم انقلاب، علم را مبنای اقتدار قرار دهیم. وقتی درباره شهیدان هستهای سخن میگوییم، از نمادهای عزت ملی و مرزهای دانش دفاع میکنیم. خوشبختانه دانشگاهها، شرکتهای دانشبنیان، و نخبگان ما در حوزههایی مانند فناوری موشکی، پهپادی، سلولهای بنیادی و انرژی هستهای، توانستهاند جایگاه ایران را در جهان ارتقا دهند.
این اقتدار علمی فقط برای کشور ما نیست؛ بلکه به جبهه مقاومت نیز منتقل شده و الگویی برای کشورهای منطقه شدهایم. امروز دانشگاه، میدان جهاد علمی است و اساتید و دانشجویان، رزمندگان این میدان هستند.
اساتید دانشگاهها چه وظیفهای در تبیین هویت ملی و مقابله با تهاجم فرهنگی دارند؟
اساتید دانشگاه باید پرچمداران خودباوری، اخلاق و بصیرت باشند. آنها فقط معلم درس نیستند، بلکه راهبران فکری نسل جواناند. در دورانی که دشمن با ابزار رسانه، سبک زندگی ما را هدف گرفته، استادان باید با تولید محتوا، مشارکت در فضای مجازی، و تربیت نسلی مؤمن و آگاه، در خط مقدم باشند.
اساتید نباید دانشجویان را به مهاجرت ترغیب کنند، بلکه باید با ایجاد امید، راه خدمت و نقشآفرینی در کشور را نشان دهند. دانشگاه نباید صرفاً تکرار کننده علوم غربی باشد؛ بلکه باید خالق علوم انسانی اسلامی مانند روانشناسی اسلامی، جامعهشناسی اسلامی و مدیریت اسلامی باشد.
برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان و حمایت از آنها چه راهکارهایی وجود دارد؟
باید زیرساختهای پژوهشی، ارتباط صنعت و دانشگاه، حمایت از پارکهای علم و فناوری، و توسعه شرکتهای دانشبنیان تقویت شود. بنیاد ملی نخبگان، بسیج علمی و مراکز تحقیقاتی باید حلقههای میانی شبکهسازی علمی باشند.
دانشگاه باید جلودار پیشرفت علمی باشد، نه دنبالهرو غرب. ما نباید واگن خود را به لوکوموتیو غرب ببندیم. آیندهپژوهی علمی، توسعه رشتههای مورد نیاز جامعه، و مهارتآموزی نسل جوان برای اشتغال و استقلال اقتصادی ضروری است. همچنین اردوهای جهادی و جهاد علمی در مناطق محروم میتواند زمینهساز رشد متوازن باشد.
شما از نقش جوانان در تحولات علمی و فرهنگی سخن گفتید. آیا این نسل هنوز روحیه انقلابی دارد؟
بله، جوان امروز همچنان دارای روحیهای انقلابی، مؤمن و آماده میدان است. در وقایع اخیر و حتی جنگ ۱۲ روزه اخیر در غزه، دیدیم که چگونه جوانان ایرانی در کنار آرمانهای ملی و مقاومت ایستادند. این روحیه نیاز به تقویت دارد.
نقش آموزش و پرورش در تزریق خودباوری، ایثار و غرور ملی به کتابهای درسی بسیار مهم است. رسانه ملی و فضای مجازی باید الگوهایی چون شهید سلیمانی، مکتب عاشورا و انقلاب اسلامی را با زبان جذاب به جوان منتقل کنند. بسیج دانشآموزی، دانشجویی و اقشار مختلف بسیج، همگی بازوان فرهنگی و اجتماعی کشور هستند.
دشمن در میدان نبرد فرهنگی از چه ابزارهایی استفاده میکند و چه پاسخی باید داد؟
دشمن با جنگ ترکیبی، جنگ شناختی و رسانهای ذهن جوانان ما را هدف گرفته است. ابزار ماهواره، شبکههای فارسیزبان و فضای مجازی پلتفرمی برای ترویج سبک زندگی غربی و سیاهنمایی از کشور ما است. ما نیاز داریم در کنار تولید فناوریهای دفاعی، در زمینه قدرت نرم و روایتسازی فرهنگی هم قوی شویم.
به عنوان مثال، راهیان نور و راهیان پیشرفت فقط بازدید نیست؛ یک صنعت تربیتی و افتخارآفرین است. جوانان وقتی اقتدار موشکی، فناوری فضایی و پیشرفتهای دفاعی کشور را از نزدیک میبینند، خودباوریشان دوچندان میشود. اساتید، دانشجویان، و دانشآموزان باید این عظمت را لمس کنند تا روحیه ایستادگی در آنها تقویت شود.
چه انتظاراتی از نظام آموزش عالی و دانشگاهها برای تحقق جهش علمی کشور دارید؟
نظام حکمرانی آموزش عالی باید داناییمحور شود. تربیت رشتههای مورد نیاز کشور، آیندهپژوهی علمی، توسعه علوم مهارتی، و اصلاح محتوای درسی علوم انسانی باید در اولویت باشد. دانشگاه اسلامی فقط معنوی نیست، بلکه به معنای ایجاد علوم بومی و رفع نیازهای کشور است.
باید دانشگاهها مأموریتمحور شوند. حلقههای علمی باید به شناسایی مشکلات مناطق محروم بپردازند و با الهام از جهاد سازندگی، به مردم مهارت بیاموزند. این مسیر است که به جهش علمی، استقلال اقتصادی و قدرت نرم میانجامد.
ایران با ۳۸ میلیون جوان، سرمایه انسانی عظیمی در اختیار دارد. با بهرهگیری از این ظرفیت، میتوانیم تمدن نوین اسلامی را پایهگذاری کنیم و به عنوان یک الگو در جهان بدرخشیم. اگر به خودباوری علمی، فرهنگی و تمدنی برسیم، میتوانیم پرچمدار تمدن نوین اسلامی باشیم و زمینهساز ظهور آن خورشید ولایت شویم.
آقای دکتر جلیلی، با توجه به تحولات علمی کشور، دانشگاهها را در کدام نقطه از مسیر تمدنسازی میبینید؟
دانشگاههای ما باید از مرحله آموزش صرف عبور کنند و به دانشگاههای نسل سوم و چهارم تبدیل شوند؛ یعنی مراکزی که نهتنها علم تولید میکنند، بلکه این علم را به ثروت، اشتغال و اقتدار تبدیل میکنند. در بسیاری از عرصهها، مانند ساخت نیروگاه، مترو، سد، صنایع دفاعی و کشتیسازی، این اتفاق افتاده است و امروز شاهد تربیت دانشجویانی هستیم که در قلب صنایع راهبردی کشور مشغول به فعالیتاند.
یعنی معتقدید مسیر از نخبگی تا کارآفرینی در کشور باید شتاب بگیرد؟
دقیقاً، ما در بسیاری از المپیادهای علمی بینالمللی درخشان ظاهر شدهایم، اما این نخبگی باید به خلق ثروت منجر شود. این یعنی پژوهشها و پایاننامهها باید کاربردی شوند. ما ظرفیتهای بومی کمنظیری داریم؛ از گیاهان دارویی تا سنگهای قیمتی و انرژی خورشیدی. ایران بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال دارد؛ اینها سرمایههای خامی هستند که با فناوری و دانشگاه میتوان به ثروت ملی تبدیل کرد. خامفروشی باید پایان یابد.
برای این مسیر، چه تغییراتی باید در نظام آموزشی کشور اعمال شود؟
نخست، باید پیوستگی بین آموزش و پرورش و آموزش عالی تقویت شود. یعنی کشف استعدادها از سنین پایین و تربیت آنها برای آیندهای مشخص و هدفمند. دوم، برنامهریزی منسجم از سوی نهادهایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت علوم، وزارت بهداشت و آموزش و پرورش باید صورت گیرد تا همافزایی بین سیاستگذاری و اجرا به وجود آید.
در زمینه فرهنگسازی علمی چه نهادهایی باید ورود کنند؟
فرهنگسازی باید توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صداوسیما، و تولیدکنندگان محتوای هنری انجام شود. ما نیازمند کارتونها، سریالها و آثار نمایشی هستیم که روحیه علمی و جهادی شهدای دانشمند را برای نوجوانان بازسازی کند. شخصیتهایی مانند شهید فخریزاده، شهید شهریاری، و دیگر نخبگان باید الگو شوند. اینها هزاران دانشجوی فکور تربیت کردهاند که اکنون راه آنها را ادامه میدهند. این روحیه باید حفظ و تقویت شود.
برای مهندسی آینده علمی کشور، چه سازوکاری پیشنهاد میدهید؟
نقشه جامع علمی کشور باید بهروزرسانی و بهدرستی اجرایی شود. ما نیاز به کرسیهای آزاداندیشی، استارتآپهای دانشگاهی، شتابدهندهها، و شبکههای علمی در سطح مناطق داریم. نخبگان دانشگاهی باید در برنامهریزی کلان، مثل حل بحرانهای آبی، محیط زیست، اشتغال و تولید، نقش مؤثر داشته باشند. همچنین، علوم انسانی نیز باید بومیسازی شود. ما به روانشناسی اسلامی، جامعهشناسی اسلامی، و مدیریت اسلامی نیاز داریم که متناسب با فرهنگ ایرانی-اسلامی باشد.
به نظر شما، نسل جوان و دانشجو چقدر ظرفیت مشارکت در این آینده را دارد؟
نسل جوان سرمایه اصلی کشور است. ایران با بیش از ۳۸ میلیون جوان، قدرت نرم عظیمی دارد. اگر این ظرفیت بهدرستی هدایت شود، تمدنساز خواهد بود. جوانان ما امروز در عرصههای علمی، فرهنگی، جهادی و حتی فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی و نانو نقشآفریناند. آنها باید باور کنند که میتوانند در درون کشور به قله برسند. اساتید نیز باید این خودباوری را منتقل کنند، نه اینکه دانشجو را به مهاجرت تشویق کنند.
در پایان، انتظار شما از حاکمیت و نظام آموزشی چیست؟
انتظار داریم نظام حکمرانی علمی کشور، مأموریتگرا، متعهد، و آیندهنگر شود. شبکه علمی و پژوهشی باید برای حل مسائل واقعی مردم برنامهریزی کند. دانشگاه باید به میداندار عدالت آموزشی، حل مسائل اجتماعی، و توسعه اقتصادی تبدیل شود. همچنین، اصلاح ساختاری در محتوای علوم انسانی و توجه به مهارتآموزی در دانشگاهها باید در دستور کار قرار گیرد. اگر این مسیر هموار شود، ایران آیندهای تمدنساز، مقتدر، و مستقل خواهد داشت.
دکتر جلیلی با نگاهی راهبردی به نظام آموزش عالی در پایان تأکید میکند: «اگر دانشگاه از مدرکمحوری به مهارتمحوری و ثروتآفرینی برسد، ما دیگر نیازی به صادرات خام و واردات فناوری نداریم؛ بلکه خودمان منشأ پیشرفت خواهیم شد.»
انتهای پیام/