هوای خطرناک تهران؛ ۵۰ هزار قربانی در سال و سکوت مسئولان!

به گزارش آنا؛ آلودگی هوا به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست محیطی قرن حاضر، اثرات مخرب گسترده‌ای بر سلامت عمومی دارد. در هفته‌های اخیر، افزایش چشمگیر غلظت ذرات معلق بویژه PM10 در کلان‌شهرهایی مانند تهران، نگرانی‌های جدی را در میان جامعه علمی و پزشکی ایجاد کرده است. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که مواجهه مزمن با این آلاینده‌ها نه تنها موجب تشدید بیماری‌های تنفسی و قلبی عروقی می‌شود، بلکه بر اساس طبقه بندی سازمان جهانی بهداشت، این ذرات در گروه یک مواد سرطان زا قرار گرفته‌اند. آمارهای منتشر شده حاکی از آن است که سالانه حدود 50 هزار مورد مرگ زودرس در کشور به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود. در این شرایط، بررسی علمی ابعاد مختلف این پدیده و راهکارهای مقابله با آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

آلودگی هوا؛ عامل سرطان و مرگ‌های زودرس

محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران و استاد رشته بهداشت محیط با گرایش آلودگی هوا، در گفت‌وگویی با خبرنگار آنا؛ به تشریح ابعاد مختلف آلودگی هوا و پیامدهای آن بر سلامت انسان پرداخت.

وی با بیان اینکه آلودگی هوا سال‌هاست به‌عنوان یک عامل خطر برای انسان شناخته شده است، اظهار کرد: در سال ۲۰۱۳ سازمان جهانی بهداشت ذرات معلق هوا را به‌عنوان عامل سرطان‌زا برای انسان طبقه‌بندی کرد. این ذرات در گروه یک ترکیبات سرطان‌زا قرار دارند و در صورت مواجهه افراد با این آلاینده‌ها، به‌ویژه در صورت وجود زمینه‌های ژنتیکی و سایر عوامل مستعدکننده، احتمال ابتلا به سرطان ریه به‌شدت افزایش می‌یابد.

آمار تکان‌دهنده مرگ ناشی از آلودگی هوا در ایران

حسنوند با اشاره به شواهد جهانی و داخلی در این زمینه ادامه داد: مطالعات داخلی نیز نشان داده‌اند که سالانه حدود ۵۰ هزار مرگ در کشور منتسب به آلودگی هواست. همچنین زمانی که غلظت آلاینده‌ها از سطوح استاندارد بالاتر می‌رود، به‌ویژه آلاینده‌هایی چون ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرون، مرگ‌ومیر روزانه، حملات قلبی، بیماری‌های تنفسی و مراجعات به اورژانس افزایش می‌یابد.

وی افزود: در تهران، غلظت این ذرات به‌طور میانگین حدود ۱۰ تا ۱۵ برابر بالاتر از حد مجاز اعلام‌شده از سوی سازمان جهانی بهداشت بوده و در مواردی به ۴۵۰ تا حتی ۶۷۰۰ میکروگرم بر متر مکعب نیز رسیده است. این در حالی است که حد توصیه‌شده کمتر از ۴۵ میکروگرم در متر مکعب است.

ریزگردها؛ بحرانی که از دل زمین برمی‌خیزد

به گفته حسنوند، این پیامدها ممکن است بلافاصله بروز نکنند و آثار آن‌ها تا چند روز بعد از افزایش آلودگی نیز ادامه یابد. وی با استناد به داده‌های برخی بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران، از افزایش حدود ۵ تا ۷ درصدی مراجعات بیماران قلبی و تنفسی در روزهای پس از وقوع گرد و غبار خبر داد.

منابع آلاینده؛ از طوفان‌های خارجی تا خودروهای فرسوده داخلی

وی در ادامه با تقسیم‌بندی منابع آلاینده به طبیعی و انسانی خاطرنشان کرد: منابع طبیعی مانند طوفان‌های گرد و غبار از عراق، سوریه و عربستان و همچنین منابع داخلی مانند تالاب صالحیه در جنوب‌شرق تهران نقش دارند. منابع انسانی نیز شامل خودروها و صنایع هستند. طوفان‌های گرد و غبار پدیده‌ای قدیمی هستند و از سال ۲۰۰۰ تا کنون، موارد متعددی با شدت‌های متفاوت رخ داده است.

قانون هوای پاک؛ روی کاغذ مانده است

حسنوند تأکید کرد: ذرات معلق هوا، فارغ از منبع تولید، خطرناک هستند و تفاوت معناداری از نظر اثر بر سلامت انسان بین منابع طبیعی و انسانی وجود ندارد.

وی ضمن اشاره به ناکارآمدی در اجرای قانون هوای پاک تصریح کرد: اگرچه این قانون دارای برنامه و آیین‌نامه است، اما در عمل اثربخشی قابل‌توجهی نداشته است. کمبود بارندگی و عدم اجرای موثر برنامه‌های کنترلی، شرایط را وخیم‌تر کرده و این وضعیت در آینده نیز تکرار خواهد شد.

خودروهای فرسوده؛ بمب متحرک آلودگی در شهرها

رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین درباره خودروهای فرسوده گفت: در حالی‌که سالانه حدود دو میلیون دستگاه خودرو فرسوده به ناوگان اضافه می‌شود، برنامه‌های موجود تنها شامل خروج ۵۰۰ هزار دستگاه از چرخه است که کافی نیست.

وی افزود: آلودگی هوا دومین عامل خطر مرگ‌ومیر در کشور است و حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد مرگ‌ها به این عامل مربوط می‌شود، اما با وجود این آمار هشداردهنده، اقدامات لازم از سوی دستگاه‌ها انجام نمی‌شود.

در بخش دیگری از این گفت‌وگو حسنوند به مطالعات انجام‌شده درباره کارایی ماسک‌ها اشاره کرد و گفت: در بررسی ۵۰ برند ماسک موجود در بازار تهران، بهترین نوع ماسک سه‌لایه جراحی استاندارد تا ۷۰ درصد از مواجهه با ذرات معلق را کاهش می‌دهد.

وی با تأکید بر اینکه تعطیلی مداوم شهرها راه‌حل مناسبی نیست، بر اهمیت استفاده از ماسک، بستن پنجره‌ها و کاهش ترددهای غیرضروری در روزهای آلوده تأکید کرد.

هشدار درباره خطرات گرد و غبار برای سلامت مردم

حسنوند در پایان گفت: شاخص کیفیت هوا در ایران به‌صورت میانگین‌گیری از ایستگاه‌ها اعلام می‌شود، در حالی که در دنیا، شاخص بر اساس بدترین وضعیت ثبت‌شده ارائه می‌شود. همچنین تصمیمات در کشور ما غالباً غیرعلمی، لحظه‌ای و بدون توجه به داده‌های علمی و تخصصی اتخاذ می‌شود.

راهکار نهایی؛ سیاستگذاری علمی و توسعه شهری پایدار

اما باید یادآور شد، یافته های علمی اخیر به وضوح نشان می دهند که آلودگی هوا به یک بحران چند بعدی تبدیل شده که هم سلامت فردی و هم سلامت جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد. راهکارهای مدیریت این معضل نیازمند رویکردی جامع و مبتنی بر شواهد علمی است که هم به کنترل منابع انتشار آلاینده ها و هم به کاهش مواجهه جمعیت های آسیب پذیر توجه داشته باشد. تجربیات بین المللی نشان داده که موفقیت در کنترل آلودگی هوا مستلزم هماهنگی بین بخشی، سیاستگذاری مبتنی بر داده های علمی و مشارکت فعال ذینفعان است. در این مسیر، توجه به توسعه شهری پایدار، بهینه سازی سیستم های حمل و نقل و اجرای دقیق قوانین موجود می تواند گام مؤثری در جهت بهبود کیفیت هوا و در نتیجه ارتقای شاخص های سلامت جامعه باشد