شهید علم؛ امیرحسین فقهی نوآور در زمینه رادیودارو‌ها
دکتر سید امیرحسین فقهی ۱۳۵۷ در شیراز متولد شد و دوره تحصیلات ابتدایی تا دبیرستان خود را در همین شهر سپری کرد. در سال ۱۳۷۹ کارشناسی فیزیک هسته‌ای خود را از دانشگاه ارومیه گرفت، سپس در سال ۱۳۸۲ کارشناسی ارشد و در سال ۱۳۸۷ دکتری مهندسی هسته‌ای (گرایش انرژی) را از دانشگاه صنعتی امیرکبیر به دست آورد.
وی در سال ۱۳۸۶ فرصت مطالعاتی مرکز تحقیقات سرن (CERN) در سوئیس را به دست آورد و از آنجا با دانشی جهانی به ایران بازگشت. او از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ به عضویت تیم تجزیه و تحلیل حوادث در پروژه FMP سازمان انرژی اتمی ایران درآمد. او برای مدتی ریاست پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای را بر عهده داشت.
از سال ۱۳۸۷ به عنوان عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی هسته‌ای دانشگاه شهید بهشتی مشغول به تدریس شد و در سال ۱۳۹۵ به مرتبه استادی رسید.
به عنوان مدیر گروه کاربرد پرتو‌ها در دانشگاه شهید بهشتی و نماینده تام‌الاختیار دانشگاه شهید بهشتی در کمیته دائمی تشعشعات فضایی سازمان فضای ایران فعالیت می‌کرد.
در طول سال‌های فعالیت علمی، در سمت‌های مدیریتی متعددی از جمله مدیر امور هیئت علمی، دبیر هیئت اجرائی جذب و دبیر هیئت ممیزه دانشگاه شهید بهشتی نیز فعالیت داشت.
سید امیرحسین فقهی، معاون پیشین سازمان انرژی اتمی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، استاد تمام فیزیک هسته‌ای و از دانشمندان برجسته این حوزه بود، در زمینه رادیو دارو‌ها که عمدتا برای درمان سرطان به کار می‌روند، فعالیت داشت.
پل ارتباطی بین علم و صنعت
دکتر فقهی تنها یک دانشمند نظری نبود. وی با رویکردی عملی و نوآورانه، همواره تلاش کرد دانش بنیادی هسته‌ای را به فناوری‌های کاربردی تبدیل کند. یکی از زمینه‌های مهمی که در آن فعالیت داشت، توسعه رادیودارو‌ها بود، موادی که در تشخیص و درمان بیماری‌هایی مثل سرطان به کار می‌روند.
علاوه بر این، وی در طراحی دستگاه‌های صنعتی مانند سنجش‌گر‌های چگالی پرتویی (اختراع ثبت‌شده)، سیستم‌های رادیوگرافی صنعتی و تشخیص غیرمخرب در صنایع نفت و گاز فعالیت چشمگیری داشت. این رویکرد، او را به یکی از پیشروان بومی‌سازی فناوری‌های حساس و راهبردی در ایران تبدیل کرد.
علایق علمی و تخصص‌های منحصر‌به‌فرد
دکتر فقهی یک دانشمند چندبعدی بود که با تلفیق عمیق فیزیک هسته‌ای، مهندسی الکترونیک، هوش مصنوعی و مهندسی فضایی، موفق به توسعه فناوری‌های کاربردی شد.
تأثیرات پرتو بر قطعات الکترونیکی
یکی از محور‌های اصلی تحقیقاتی وی، بررسی آسیب‌های ناشی از تابش پرتو‌های نوترون، پروتون و گاما بر روی قطعات الکترونیکی بود. وی به بررسی تغییرات جریان نشتی در دیود‌های سیلیکونی، ضرر دینامیک بلوری نیمه‌هادی‌ها و اثرات تابش نوترون بر ثابت‌های الکتریکی دیود‌ها پرداخت. این تحقیقات نقش کلیدی در طراحی سیستم‌های الکترونیکی مقاوم در برابر تابش داشتند، به‌ویژه در ماهواره‌ها و ماموریت‌های فضایی.
حفاظت از سیستم‌های الکترونیکی در فضا
دکتر فقهی به طور گسترده‌ای در زمینه حفاظت از قطعات الکترونیکی در معرض پرتو‌های فضایی فعالیت داشت که شامل موارد زیر است:
• استفاده از مواد مختلف برای حفاظ سازی در مدار‌های LEO و GEO
• مقایسه مواد حفاظی مانند آلومینیوم و پلی‌اتیلن
• بررسی اثرات پرتو‌های خورشیدی بر روی قطعات نیمه‌هادی
این موضوعات نشان‌دهنده تمایل ویژه او به علوم فضایی و امنیت الکترونیک در محیط‌های پرتوزا است.
مدل‌سازی و طراحی شتاب‌دهنده‌های ذرات
در کنار تحقیقات مرتبط با تاثیرات پرتو، دکتر فقهی در طراحی و شبیه‌سازی شتاب‌دهنده‌های ذرات نیز نقش داشته است. وی در طراحی آهنربای سیکلوترون IMSIC-۲۵۰ و اندازه‌گیری‌های ماکروی روی تفنگ الکترونی مشارکت کرده است. این فعالیت‌ها نشان‌دهنده علاقه وی به فیزیک شتاب‌دهنده‌ها و کاربرد‌های آنها در پزشکی، صنعت و تحقیقات است.
تشخیص غیرمخرب با استفاده از تابش
یکی دیگر از زمینه‌های قابل توجه فعالیت علمی وی، استفاده از تابش گاما و اشعه ایکس در تشخیص غیرمخرب است. این موضوع در کاربرد‌هایی مانند:
• جریان‌سنجی دوفازی و چندفازی (نفت، گاز، آب)
• شناسایی رژیم‌های جریان
• محاسبه کسر تخلخل و کسر حجمی فاز‌ها
• استفاده از هوش مصنوعی و شبکه‌های عصبی برای بهبود دقت اندازه‌گیری‌ها
بکار گرفته شده است. این رویکرد، نشان‌دهنده توانایی وی در ترکیب دانش هسته‌ای با هوش مصنوعی و مهندسی فرآیند‌های صنعتی است.
دزیمتری و آشکارسازی پرتو
دکتر فقهی در زمینه کالیبراسیون آشکارساز‌های پرتو نیز فعالیت داشته است. وی در کالیبراسیون دمایی آشکارساز NaI (Tl) و بررسی خواص ترمولومینسانس نانوفسفر ZrO₂:Ti مشارکت داشته است. این کار‌ها به‌ویژه در تشخیص پزشکی، صنعت و محیط‌زیست کاربرد دارند.
تبدیل دانش بنیادی به فناوری عملی
دغدغه اصلی دکتر فقهی، تبدیل دانش هسته‌ای به فناوری‌های عملی و استحکام‌بخشی به صنایع حساس بود. نمونه‌های متعددی از این رویکرد در مقالات وی دیده می‌شود، از جمله استفاده از شبکه‌های عصبی در تشخیص فاز‌های سیال، بهینه‌سازی حفاظ‌های فضایی و تحلیل آسیب‌های پرتو در المان‌های الکترونیکی.
دکتر سید امیرحسین فقهی، معاون پیشین سازمان انرژی اتمی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ در جریان حملات هوایی اسرائیل به ایران به شهادت رسید.
انتهای پیام/
