ظرفیت ۵۴ کشور آفریقایی؛ فرصتی مغفول در سیاست خارجی ایران

«جعفر قنادباشی» سفیر اسبق کشورمان در لیبی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری آنا، درباره ظرفیت‌های اقتصادی میان ایران و کشور‌های آفریقایی با هدف خنثی‌سازی تحریم‌ها و کاهش اثرات ناشی از مکانیسم ماشه، گفت: همکاری‌های ایران و آفریقا در واقع دارای نتایج و دستاورد‌های متقابل است؛ به این معنا که همان‌قدر که ما می‌توانیم از آفریقا بهره‌مند شویم، آفریقا نیز می‌تواند بیش از ما از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ایران استفاده کند.

وی افزود: ایران به‌عنوان یک کشور مهم منطقه‌ای، جایگاه ویژه‌ای در غرب آسیا دارد و نقش‌آفرینی آن در جهان اسلام هم مؤثر است و هم دارای محبوبیت بالایی در میان ملت‌ها. علاوه بر این، ایران دارای قابلیت‌های نفتی و گازی فراوان و موقعیت جغرافیایی مهمی است که بر سر راه آسیای میانه قرار دارد و از امکانات ترانزیتی و انسانی متعددی برخوردار است. بنابراین، تقویت جایگاه سیاسی ایران در آفریقا می‌تواند نقش مکمل مهمی ایفا کند.

سفیر اسبق کشورمان در لیبی ادامه داد: ایران با بسیاری از کشور‌های آفریقایی رابطه دارد؛ این قاره ۵۴ کشور دارد که تنها بخشی از نیاز‌های ایران در عرصه بین‌المللی را می‌توانند تأمین کنند. از سوی دیگر، ایران نیز می‌تواند قابلیت‌ها و ظرفیت‌های متعددی برای کشور‌های آفریقایی فراهم آورد. همکاری در عرصه‌های مختلف موجب استحکام و تقویت پایه‌های نظام‌های سیاسی ایران و آفریقا خواهد شد.

آفریقایی‌ها ایران را به عنوان شریک راهبردی پذیرفته‌اند

وی خاطرنشان کرد: کشور‌های آفریقایی از مدت‌ها پیش ایران را به‌عنوان شریک راهبردی خود پذیرفته‌اند و ایران نیز به‌عنوان عضو ناظر در اتحادیه آفریقا نقش مؤثری دارد. این امر نشان می‌دهد که ایران در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی می‌تواند از امتیازات ویژه‌ای بهره‌مند شود.

سفیر اسبق ایران در لیبی با اشاره به ظرفیت آفریقا در مجامع بین‌المللی گفت: کشور‌های آفریقایی تقریباً یک سوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند و در بسیاری از مجامع و سازمان‌های زیرمجموعه این نهاد بین‌المللی حضور دارند، از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و یونسکو. همچنین در دیگر سازمان‌های بین‌المللی مانند جنبش عدم تعهد، نزدیک به نیمی از کشور‌های عضو، کشور‌های آفریقایی هستند. همین‌طور، در سازمان همکاری‌های اسلامی، نیمی از اعضا را کشور‌های آفریقایی تشکیل می‌دهند. طبیعتاً این کشور‌ها می‌توانند نقش بسیار مهمی در رأی‌گیری‌ها و تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی ایفا کنند و پیش‌تر نیز این نقش را نشان داده‌اند.

قنادباشی با ذکر مثالی افزود: آفریقای جنوبی در آژانس انرژی اتمی بار‌ها به نفع ایران رأی داده یا در برابر قطعنامه‌ها و بیانیه‌هایی که علیه ایران تدوین می‌شد، مقاومت کرده است. حتی در موضوع انرژی هسته‌ای، کشور‌های آفریقایی در چارچوب جنبش عدم تعهد از حق ایران برای غنی‌سازی و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای حمایت کرده‌اند. از این رو می‌توان گفت که کشور‌های آفریقایی می‌توانند نقش مؤثری در کاهش فشار‌های بین‌المللی علیه ایران و حمایت از منافع ملی در مجامع بین‌المللی ایفا کنند.

برخی کشور‌های آفریقایی حاضرند با وجود فشار غرب با ایران همکاری کنند

وی درباره روابط اقتصادی ایران و آفریقا اظهار کرد: برخی از کشور‌های آفریقایی حاضرند با وجود فشار‌های غربی و تحریم‌ها، از ایران حمایت کنند. به‌عنوان نمونه، آفریقای جنوبی، یکی از اعضای مهم بریکس، می‌تواند در مقابله با سیاست‌های تحریمی غرب و کمک به رفع یا کاهش تحریم‌ها نقش مؤثری داشته باشد. 

بنابراین، تعاملات و همکاری با کشور‌های آفریقایی از منظر سیاسی و اقتصادی، می‌تواند برای ایران بسیار راهبردی باشد.

قنادباشی موقعیت جغرافیایی آفریقا را یکی از ظرفیت‌های مهم اقتصادی ایران دانست و گفت: کشور‌های آفریقایی با توجه به قابلیت‌های فراوان ساحلی و داشتن بنادر متعدد، می‌توانند در عرصه تجارت به ما کمک‌های زیادی کنند. این کشور‌ها در سواحل مختلفی قرار دارند: در اقیانوس هند، در جنوب قاره آفریقا، در اقیانوس اطلس و در دریای مدیترانه. همچنین بسیاری از آنها بر چندین تنگه مهم مانند تنگه جبل‌الطارق میان مغرب و اسپانیا و تنگه باب‌المندب میان یمن و سومالی اشراف دارند. این موقعیت جغرافیایی، به همراه بنادر فعال و دسترسی به دو اقیانوس مهم اطلس و هند، فرصت‌های قابل توجهی برای همکاری اقتصادی و تجاری فراهم می‌کند و می‌تواند در دور زدن تحریم‌هایی که برخی بنادر و دولت‌های غرب‌گرا اعمال می‌کنند، مؤثر باشد.

محدودیت‌های اقتصادی آفریقا

سفیر اسبق کشورمان در لیبی با اشاره به محدودیت‌های اقتصادی آفریقا تصریح کرد: اقتصاد آفریقا به طور کلی ضعیف است و توان مالی محدودی دارد، اما برخی کشور‌های عضو بریکس، مانند مصر و اتیوپی، می‌توانند در چارچوب این گروه در حوزه مالی با ما همکاری کنند. با این حال، امکانات مالی و بانکی در آفریقا هنوز قابل مقایسه با دیگر نقاط جهان نیست و از این نظر ضعیف تلقی می‌شود.

قنادباشی درباره بهره‌برداری ایران از ظرفیت‌های آفریقا گفت: کارنامه ما در بهره‌برداری از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های آفریقا قابل قبول نیست. البته این به معنای آن نیست که طی ۴۵–۶ سال گذشته، یعنی از پیروزی انقلاب تاکنون، ما هیچ بهره‌ای از آفریقا نبرده باشیم. در بسیاری از صحنه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی توانستیم از ظرفیت‌های آفریقا بهره‌برداری کنیم.

وی ادامه داد: ما در جنبش عدم تعهد که نیمی از اعضای آن کشور‌های آفریقایی هستند، و همچنین در سازمان همکاری‌های اسلامی که سهم قابل توجهی از اعضای آن آفریقایی هستند، توانستیم از آرای کشور‌های آفریقایی در مسائل سیاسی مختلف بهره ببریم. در سازمان ملل نیز، یک سوم اعضا کشور‌های آفریقایی هستند که نقش مؤثری در تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی داشته‌اند.

قنادباشی با ذکر مثال‌های تاریخی افزود: در یونسکو آرای کشور‌های آفریقایی مانع تغییر نام «خلیج فارس» توسط برخی کشور‌های عربی شد. همچنین در محکومیت تجاوزات صدام به ایران، کشور‌های آفریقایی در سازمان ملل مواضع محکمی اتخاذ کردند. در عرصه مقابله با رژیم صهیونیستی نیز، بسیاری از کشور‌های آفریقایی مواضع همسو با ما داشتند؛ به‌طور نمونه، آنها نماینده اسرائیل را از اتحادیه آفریقا اخراج کردند. آفریقای جنوبی نیز پیشتاز بود و به دلیل نسل‌کشی، علیه رژیم صهیونیستی در دادگاه لاهه شکایت کرد که منجر به تحت تعقیب قرار گرفتن برخی مقامات شد. این نشان‌دهنده نوعی همسویی است که می‌تواند پیشبرد سیاست‌های ما را تسهیل کند، اگرچه کشور‌های آفریقایی مستقل هستند و تصمیماتشان تابع ما نیست.

وی اضافه کرد: در عرصه اقتصادی نیز برخی کشور‌های آفریقایی عضو اوپک مانند الجزایر، لیبی، آنگولا و نیجریه با ما در تعیین قیمت نفت همکاری کرده‌اند که این موضوع به حفظ منافع ما در حوزه نفت کمک کرده است. در حوزه گاز، کشور‌های گازخیز آفریقایی نیز می‌توانند در تعیین قیمت فروش گاز با ما همراهی داشته باشند. علاوه بر این، کشور‌های آفریقایی پذیرش صادرات ما و خرید برخی کالا‌هایی که در آفریقا با قیمت مناسب تولید می‌شوند، مانند کاکائو و موز، را تسهیل کرده‌اند. در حوزه همکاری‌های فرهنگی نیز، این کشور‌ها در اتخاذ مواضع مشترک برای حفظ اسلام و در تشکیل مجامع بین‌المجالس اسلامی نقش مؤثری داشته‌اند.

ضرورت بهره‌برداری از اشتراکات تاریخی و فرهنگی

سفیر اسبق کشورمان در لیبی در پایان با اشاره به اشتراکات تاریخی و فرهنگی میان ایران با برخی از کشور‌های آفریقایی و ضرورت بهره‌برداری از این ظرفیت مهم گفت: آفریقا اشتراکات تاریخی و فرهنگی بسیاری با ایران دارد. از ۵۴ کشور آفریقایی، ۲۷ کشور اسلامی عضو سازمان همکاری اسلامی هستند و ما در عرصه فرهنگی نیز مواضع مشترکی داریم. این زمینه‌های مشترک فرصت‌های مناسبی برای همکاری با کشور‌های آفریقایی ایجاد کرده است، به‌ویژه با توجه به گرایش‌های اسلامی مشترک. ایران در عرصه سیاسی توانسته اسلام را در حکمرانی و قانون‌گذاری به کار بگیرد و قوانین اساسی خود را بر مبنای آموزه‌های قرآنی و اصول اسلامی تدوین کند. این امر باعث افزایش خوش‌بینی نسبت به ایران شده و مردم کشور‌های آفریقایی به دلیل اشتراکات عقیدتی و فرهنگی احساس نزدیکی و الفت بیشتری با ایران پیدا می‌کنند. طبیعتاً دولت‌ها نیز تحت تأثیر این نزدیکی فرهنگی و عقیدتی، در سیاست خارجی خود تمایل بیشتری برای همکاری با ایران نشان می‌دهند. سیاست خارجی در هیچ جای جهان از فرهنگ و گرایشات عقیدتی جدا نیست و به همین دلیل اشتراکات اسلامی بین مردم ایران و آفریقا به ایجاد زمینه مناسب برای تعاملات سیاسی و اقتصادی کمک می‌کند. بیشترین روابط ما در آفریقا نیز با کشور‌های اسلامی شکل گرفته است، زیرا در این چارچوب، ملت‌ها نقش پیشران را در ترغیب دولت‌های خود برای همکاری و اتخاذ مواضع مشترک با ایران ایفا می‌کنند.