از بیمارستان اردوغان در سومالی تا آزمایشگاه بوسنی؛ قدرت نرم به سبک تیکا!

به گزارش خبرگزاری آنا، تیکا (آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه) به عنوان بازوی توسعه‌ای بین المللی ترکیه، در سال‌های اخیر برنامه‌های گسترده‌ای در حوزه بهداشت و پزشکی در کشور‌های خارج از آفریقا آغاز کرده است. پروژه‌هایی مانند بیمارستان تخصصی برای کودکان شکاف لب و کام در پاکستان، تأسیس آزمایشگاه بیوشیمی در بوسنی و نصب سیستم‌های انرژی خورشیدی در بیمارستان‌های پاکستان نشان می‌دهند که ترکیه از سلامت عمومی به‌عنوان وسیله‌ای برای ایجاد نفوذ سیاسی، اعتماد و مشروعیت در سطح بین‌المللی بهره می‌برد؛ به‌واقع «دیپلماسی بهداشتی» محور جدیدی در سیاست خارجی ترکیه است. 

مقدمه

اصطلاح «دیپلماسی سلامت» به معنای استفاده از خدمات یا زیرساخت‌های پزشکی برای کسب نفوذ یا اعتبار سیاسی است. ترکیه از طریق تیکا، با بهره‌گیری از پروژه‌های پزشکی میدانی، تجهیزاتی، آموزشی و انرژی-پزشکی، در کشور‌های مختلفی وارد شده که نه‌تنها به حل مشکلات کشور هدف می‌پردازند بلکه به ساخت شبکه‌های ارتباطی با نخبگان محلی و مردم عادی کمک می‌کنند. این سیاست، به‌نوعی تلفیق بین اهداف توسعه‌ای، بازاریِ پزشکی و سیاست خارجی است—رفتاری که در گستره تحلیل‌های سیاست بین‌الملل، تحت عنوان ایجاد «قدرت نرم» از راه سلامت بررسی می‌شود.

نمونه‌های خارج از آفریقا

۱. پاکستان — مرکز جراحی برای کودکان با نقص لب و کام

در ژانویه ۲۰۲۱، تیکا در همکاری با مؤسسه خیریه محلی، تسهیلات پزشکی ویژه‌ای در کراچی راه‌اندازی کرد تا سالانه تا ۱۰۰۰ عمل جراحی برای کودکان مبتلا به شکاف لب و کام انجام دهد—نمونه‌ای برجسته از دیپلماسی بهداشتی با محوریت کودکان.

۲. پاکستان — سیستم خورشیدی برای بیمارستان

در اکتبر ۲۰۲۱، تیکا در بیمارستان مرکزی Lakki Marwat (استان خیبر پختونخوا)، سیستم خورشیدی ۶۰ کیلوواتی نصب کرد که بیش از ۹۰٪ مصرف انرژی بیمارستان را تأمین کرده و ظرفیت عمل‌های جراحی ماهانه را به حدود ۱۰۰ عمل رساند.

۳. پاکستان — غربالگری‌های پزشکی (Health Screening)

در سپتامبر ۲۰۲۳، تیمی از تیکا و بنیاد İyilik Sağlık در پاکستان بیش از ۲۴۳۴ غربالگری پزشکی انجام دادند؛ به نیازمندان دارو و درمان رایگان ارائه شد و افراد نیازمند به مراکز بالاتر ارجاع شدند.

۴. سومالی — بیمارستان آموزشی و پژوهشی صلاح الدین (اِردوغان)

در ژانویه ۲۰۱۵، بیمارستان «اِردوغان» — سابقاً Digfer Hospital — با ۲۰۰ تخت و امکانات تخصصی (نوزادان، جراحی، رادیولوژی و غیره) با مدیریت مشترک تیکا و وزارت بهداشت سومالی بازگشایی شد. ترکیه بخشی از هزینه و پرسنل تخصصی آن را تا پایداری پروژه تامین می‌کرد.

۵. بوسنی و هرزگووین — آزمایشگاه بیوشیمی

در آوریل ۲۰۲۵، تیکا در دانشگاه علوم سلامت سارایوو آزمایشگاه بیوشیمی تاسیس کرد که سالانه بیش از ۱۰۰۰ دانشجو را در رشته‌های گوناگون آموزش می‌دهد و ظرفیت تست‌های تشخیصی بیوشیمیایی را به‌شدت ارتقاء می‌دهد.

۶. جمهوری آذربایجان-آموزش پزشکی

تیکا برنامه آموزشی «درمان سوختگی» را بین ۲۸ آوریل تا ۲ مه ۲۰۲۵ در باکو برگزار کرد. در این دوره، حدود ۴۰ پزشک و کارکنان مراکز درمانی سوختگی شرکت داشتند و پس از پایان دوره، گواهی رسمی دریافت کردند. این دوره با همکاری TABIB ترتیب داده شد و در افتتاحیه، نقش مهم کلینیک‌های سیار تیکا در مناطق جنگی (آغدام و زنگیلان) نیز برجسته شد.

هدف تیکا از ورود به عرصه سلامت در دیگر کشور‌ها چیست؟

بررسی نمونه‌های فعالیت‌های تیکا در حوزه بهداشت و درمان نشان می‌دهد که این سازمان صرفاً به‌دنبال ارائه کمک‌های بشردوستانه یا آموزش‌های تخصصی نیست، بلکه در پسِ این اقدامات اهداف عمیق‌تر و راهبردی نهفته است. تیکا با طراحی و اجرای دوره‌های پزشکی، بازسازی مراکز درمانی و اعزام متخصصان، چند هدف اصلی را هم‌زمان دنبال می‌کند:

۱. ظرفیت‌سازی پایدار: ارتقای توان تخصصی پزشکان و مدیران سلامت کشور‌های هدف باعث می‌شود این کشور‌ها در بلندمدت به دانش و تجربیات ترکیه وابسته بمانند.

۲. شبکه‌سازی با نخبگان محلی: برگزاری آموزش‌ها و همکاری با نهاد‌های رسمی بهداشتی مانند TABIB در آذربایجان زمینه‌ای برای ایجاد روابط نزدیک با نخبگان علمی و مدیران کلیدی فراهم می‌کند که بعد‌ها می‌توانند کانال‌های نفوذ سیاسی و اقتصادی باشند.

۳. ساخت تصویر مثبت از ترکیه: حضور فعال در حوزه حساس سلامت—که به‌طور مستقیم با جان و کرامت انسان‌ها پیوند دارد—ترکیه را به‌عنوان «شریک قابل اعتماد و خیرخواه» معرفی می‌کند و مشروعیت منطقه‌ای و بین‌المللی آن را افزایش می‌دهد.

۴. قدرت نرم مقرون‌به‌صرفه: برخلاف پروژه‌های عظیم زیرساختی که به سرمایه‌گذاری‌های کلان نیاز دارند، آموزش پزشکی و تجهیز مراکز درمانی هزینه نسبتاً کمتری دارد، اما بازده سیاسی و اجتماعی بسیار بالایی به‌همراه می‌آورد.

۵. ابزار نفوذ در بحران‌ها: فعالیت‌های پزشکی تیکا به‌ویژه در مناطق جنگی یا بحران‌زده، مانند کاراباخ یا غزه، ترکیه را به بازیگری تبدیل می‌کند که نه‌تنها در توسعه، بلکه در مدیریت بحران و امداد فوری نقش‌آفرین است.

در نتیجه، دیپلماسی پزشکی تیکا را می‌توان نوعی سرمایه‌گذاری هوشمندانه در قدرت نرم ترکیه دانست؛ سرمایه‌گذاری‌ای که هم وجهه بین‌المللی این کشور را تقویت می‌کند، روابط سیاسی و اقتصادی آینده را هموار می‌سازد و هم ترکیه را در رقابت با دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی (مانند چین با ابتکار کمربند و جاده یا کشور‌های خلیج فارس با کمک‌های مالی) در موقعیتی متمایز قرار می‌دهد. به بیان دیگر، سلامت و بهداشت در نگاه تیکا نه فقط یک خدمت بشردوستانه، بلکه ابزاری برای نفوذ ژئوپلیتیک و تثبیت نقش رهبری ترکیه در مناطق حساس جهان است.