دروغگویی با هدف دیده شدن یا انگیزه‌های جناحی در فضای مجازی نگران‌کننده است
به گزارش خبرگزاری آنا؛ بخشی از فضای مجازی چند سالی است که تبدیل به بستری برای رقابت‌های پرهیاهو و گاه ناسالم تبدیل شده است؛ جایی که برخی کاربران و فعالان رسانه‌ای برای دیده شدن یا پیشبرد اهداف جناحی، به تولید و انتشار عامدانه اطلاعات نادرست روی آورده‌اند. این رفتارها سبب شده تا اعتماد عمومی نسبت به این فضا خدشه‌دار شود و بحران‌های مختلفی در محیط رسانه‌ای و میان افکار عمومی کشور رخ دهد.
محمد لسانی، کارشناس رسانه و مدرس دورههای سواد رسانه‌ای، با هشدار نسبت به این روند نگران‌کننده، بر ضرورت آموزش سواد رسانه‌ای و استفاده از روش‌های دقیق فکت‌چک تأکید می‌کند. او معتقد است که مقابله با این بحران نیازمند تعهد جمعی به حقیقت و پالایش فضای رسانه‌ای از دروغ و فریب است. در ادامه، گفت‌وگوی خبرنگار فناوری آناتک با او را درباره ابعاد مختلف این بحران و راهکارهای مقابله با آن می‌خوانید.
فکت‌چک؛ ابزاری برای پالایش فضای رسانه‌ای از ادعاهای نادرست است
وی با اشاره به گسترش فیک‌نیوز و بحران آلودگی اطلاعاتی در کشور، تأکید کرد: امروزه فرآیند فکت‌چک یا راستی‌آزمایی در چندین سطح و لایه به‌کار گرفته می‌شود. به گفته او، نخستین لایه مربوط به مدیران و مسئولان است؛ به این معنا که پیش از ایراد سخنرانی یا ارائه موضع‌گیری، باید ادعاهای خود را بررسی و دقیق کنند تا از صحت آن‌ها اطمینان حاصل شود. بنابراین، ما با نوعی فکت‌چک پیش از سخنرانی مواجه هستیم. همچنین، نوع دیگری از فکت‌چک مربوط به ادعاهایی است که در فضای رسانه‌ای و مجازی مطرح می‌شود؛ از سوی افراد، شخصیت‌ها یا در قالب محتواهای منتشرشده. این نوع راستی‌آزمایی موجب پالایش محیط رسانه‌ای از دروغ و اطلاعات نادرست شده و همه را به تعهد در قبال انتشار حقیقت و درستی سوق می‌دهد.
روش‌شناسی فکت‌چک؛ تفکیک لایه‌های ادعا برای اعتبارسنجی دقیق
لسانی با تأکید بر اینکه فکت‌چک فقط یک ابزار نیست، بلکه دارای منطق و روش‌شناسی خاصی است، گفت: در کنار ابزارهای فنی، این فرآیند به نتایج حرفه‌ای منجر می‌شود. منطق فکت‌چک ایجاب می‌کند که لایه‌های مختلف یک ادعا از یکدیگر تفکیک شوند؛ چرا که ممکن است در یک متن، چندین ادعا به‌صورت هم‌زمان مطرح شده باشد. در این روش، هر لایه از ادعاها باید جداگانه بررسی شده، منابع معتبر مرتبط با آن شناسایی گردد و سپس ادعا با آن منابع تطبیق داده شود تا مشخص شود که آیا ادعا «فکت» (دارای منبع معتبر) یا «فیک» (فاقد اعتبار) است.
این مدرس دورههای سواد رسانه‌ای افزود: ادعای فیک ممکن است ناشی از برداشت اشتباه باشد که در اصطلاح به آن «میس‌اینفورمیشن» گفته می‌شود؛ یعنی فرد به‌صورت غیرعمدی اطلاعات نادرست را منتشر کرده است. در مقابل، «دیس‌اینفورمیشن» به اطلاعاتی اطلاق می‌شود که به‌صورت عمدی و با هدف فریب مخاطب منتشر شده‌اند. تفاوت میان این دو نوع اطلاعات نادرست، در نیت و هدف انتشار آن‌ها نهفته است.
چرخه تولید دروغ؛ از اشتباهات رایج تا دروغ‌پردازی عامدانه
لسانی بخش قابل توجهی از اخبار جعلی را بر پایه میس‌اینفورمیشن دانست و گفت: افراد اطلاعات را اشتباه شنیده‌اند، به‌اشتباه در ذهنشان مانده یا به‌صورت نادرست بیان کرده‌اند. این اتفاقات بسیار رایج است. اما زمانی مسئله نگران‌کننده می‌شود که افراد به‌منظور دیده شدن یا جذب دنبال‌کننده، آگاهانه وارد چرخه تولید و انتشار دروغ می‌شوند. گاهی نیز برخی افراد با مصلحت‌سنجی‌های سیاسی یا جناحی، دروغ‌های عامدانه را منتشر می‌کنند؛ چرا که تصور می‌کنند این اقدام به نفع حزب، گروه یا جریان فکری‌شان است.
ورود عامدانه دروغ از خارج به داخل کشور
او با اشاره به تحولات رسانه‌ای کشور از سال ۱۴۰۱ تاکنون، گفت: شاهد یکی از بزرگترین جنگ‌های شناختی در فضای رسانه‌ای کشور بوده‌ایم. حجم قابل توجهی از دروغ‌ها از خارج به داخل کشور وارد شده و در سه سال گذشته، حتی برخی گروه‌ها و جریان‌های داخلی نیز به تولید عامدانه اخبار جعلی روی آورده‌اند. این روند بسیار خطرناک است؛ چرا که نشان می‌دهد برخی افراد و نهادها چشم خود را بر حقیقت بسته‌اند و آگاهانه به سمت دروغ‌پردازی حرکت می‌کنند، چه به‌دلیل مصلحت‌سنجی و چه به‌خاطر منافع سطحی و زودگذر.
لسانی در پایان صحبت‌های خود بحران کنونی را «آلودگی محیط اطلاعاتی» توصیف کرد و تصریح کرد: این بحران که سازمان بهداشت جهانی در دوران کرونا آن را «اینفودمیک» نام‌گذاری کرد، هم در حوزه تولید و هم در حوزه مصرف اطلاعات رخ داده و محیط اطلاعاتی را آلوده کرده است.
انتهای پیام/
