فردوسی، ستون هویت ایرانی؛ چرا باید از شاهنامه دفاع کنیم؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، در روزگاری که هویت فرهنگی و تاریخی ملت‌ها بیش از پیش در معرض تهدید قرار دارد، شاهنامه فردوسی، این اثر سترگ زبان فارسی، بار دیگر آماج نقدها، تحریف‌ها و هجمه‌های گوناگون قرار گرفته است. در واکنش به این وضعیت، شماری از استادان زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگران فرهنگی و فعالان اجتماعی خواستار افزایش آگاهی عمومی و دفاع همه‌جانبه از این میراث ماندگار شده‌اند.

شاهنامه، اثر جاودان حکیم ابوالقاسم فردوسی، نه تنها مجموعه‌ای از داستان‌های حماسی، کهن و ملی ایرانیان است، بلکه گنجینه‌ای از زبان، اندیشه، اخلاق و تاریخ کهن ایران محسوب می‌شود. این اثر نقش کلیدی در پاسداشت زبان فارسی در دوره‌ای ایفا کرد که هویت ایرانی در معرض دگرگونی و نابودی قرار داشت.

حجت‌الاسلام دکتر مهدی داوری، استاد دانشگاه تهران، اظهار کرد: «هجمه‌هایی که این روز‌ها متوجه فردوسی و شاهنامه شده، اغلب ناشی از عدم شناخت دقیق از محتوای اثر یا برخورد‌های ایدئولوژیک است. باید با مطالعه و تحلیل علمی، مانع از تحریف مفاهیم و ارزش‌های نهفته در این کتاب شویم.»

از سوی دیگر، دکتر ناهید فرهمند، پژوهشگر ادبیات حماسی، می‌گوید: «شاهنامه نه‌تنها اسطوره‌پردازی صرف نیست، بلکه روایتی دقیق از تاریخ، فرهنگ، خرد و اخلاق ایرانی است. دفاع از فردوسی، دفاع از هویت فرهنگی و زبانی ماست.»

طی سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای کم‌رنگ جلوه‌دادن نقش فردوسی در حفظ زبان فارسی، یا تضعیف جایگاه شاهنامه در نظام آموزشی و رسانه‌ای صورت گرفته است. برخی نیز تلاش می‌کنند شخصیت‌های اسطوره‌ای این اثر را با نگاه‌های امروزی داوری کنند، بی‌آنکه به زمینه تاریخی و فرهنگی آن توجه داشته باشند.

با این حال، کارشناسان بر این باورند که مقابله با این هجمه‌ها تنها با افزایش سواد فرهنگی، تقویت آموزش شاهنامه در مدارس و دانشگاه‌ها، و نیز بهره‌گیری از رسانه‌ها در جهت معرفی دقیق این اثر ممکن خواهد بود.

در دورانی که بسیاری از ملت‌ها برای بازسازی یا حفظ هویت تاریخی خود می‌کوشند، بی‌توجهی به میراثی، چون شاهنامه، نوعی خودفراموشی فرهنگی است. دفاع از فردوسی و شاهنامه، دفاع از زبان، تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های ملی ایران است. شایسته است تا مسئولان فرهنگی، رسانه‌ها، نخبگان علمی و عموم مردم در پاسداری از این گنجینه بی‌بدیل، کوشا باشند.

اهمیت ادبی و زبانی شاهنامه:

شاهنامه نه تنها بزرگ‌ترین حماسهٔ فردی است، بلکه ستون اصلی ماندگاری زبان فارسی در طول بیش از هزار سال بوده است.

شاهنامه نمادی بی‌همتا در تدوین هویت ملی ایرانیان است؛ در این اثر حدود ۱۷۰۰ بار واژگان «ایران»، «ایرانی»، «آزاده»، «دهقان» تکرار شده که نشان‌دهنده تلاش فردوسی برای تثبیت این مفاهیم است.

 فردوسی همچنین اتحاد قومی و جغرافیایی ایران بزرگ را به تصویر کشیده است: از سیستان و باکو تا کردستان، مازندران و فراتر.

از شاهنامه می‌توان اشعار تأثیرگذار و نمادینی را برگزید که پیام‌های مقاومت، وطن‌دوستی و حفظ هویت درون آنها متجلی است: «جهان کرده‌ام از سخن، چون بهشت…»

«…کاخی بلند پی افکندم از نظم، که از باد و باران نیابد گزند. نمی‌رم، ازین پس که من زنده‌ام که تخم سخن را پراکنده‌ام.» — بیانگر آرزوی فردوسی برای جاودانه شدن سخن فارسی است.

«به نیروی آن پادشاه بزرگ، من ایران نگه‌دارم از چنگ گرگ» — بازتاب تعهد فردوسی به حفاظت از ایران.

 «تن و جان فدای سپهبد کنم… هر آن کس که زنده است از ایرانیان بیاورم…» — روح مبارزه و ایثار به‌خاطر ایرانیان را به تصویر می‌کشد.

واکنش‌های اجتماعی و فرهنگی:

به گفته رسانه‌ها، توهین اخیر یک طنزپرداز نسبت به فردوسی، واکنش گسترده‌ای را در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت. شاعر علیرضا قزوه در پاسخ به این توهین نوشت:

«تو را می‌خورد کرمک هفت‌واد… که رحمت به فردوسی پاک باد.»

کارشناسان فرهنگی هشدار می‌دهند که توهین به شخصیت‌هایی همچون فردوسی، ادامه‌دهنده روندی نگران‌کننده از تحقیر ارزش‌های ملی است و نشانی از بی‌مسئولیتی فرهنگی تلقی می‌شود.

اما برای محافظت از این میراث فرهنگی باید چه کرد:

۱. استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای ترویج مفاهیم ارزشمند شاهنامه؛

۲. گنجاندن اشعار برگزیده در محتوای آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها؛

۳. تشویق پژوهشگران ادبی به تحلیل علمی و ارائه دیدگاه‌های تازه درباره شاهنامه به‌دور از دیدگاه‌های صرفاً سیاسی و ایدئولوژیک.

شاهنامهٔ فردوسی نه‌تنها حماسه‌ای ادبی، بلکه نمادی از هویت، زبان و تاریخ ایرانی است. هجمه‌هایی که این اثر متحمل می‌شود، زنگ خطری برای فرهنگ ماست. پاسداری از فردوسی و شاهنامه، پاسداری از زبان، تاریخ و ذائقه فرهنگی ماست. رسانه‌ها، نهاد‌های آموزشی و نخبگان فرهنگی باید برای احیای این اثر ملی، هم‌آوا و پیشتاز عمل کنند.