فرصت‌ها و چالش‌های ایران در تأمین برق همسایگان/همکاری‌ جدید ازبکستان و افغانستان در تأمین برق منطقه

به گزارش خبرگزاری آنا؛ چندی پیش خبری در خصوص قرارداد بین طالبان و ازبکستان برای تامین برق ۱۱ ولایت افغانستان از جمله کابل، قندهار، بغلان، ننگرهار، لغمان، لوگر، خوست، پکتیا، پکتیکا، غزنی و زابل از سوی ازبک‌ها خبرساز شد.

بر اساس اطلاعات منتشر شده این پروژه‌ها شامل خط انتقال ۵۰۰ کیلوولت سرخان–دشت‌الوان، توسعه ایستگاه دشت‌الوان، خط ۲۲۰ کیلوولت کابل–ننگرهار و ایستگاه شیخ‌مصری در ننگرهار است و با اجرای آنها ظرفیت برق کابل به حدود ۱۵۰۰ مگاوات خواهد رسید.نکته مهم در خصوص این خبر حجم بالای قرارداد است؛ در واقع به نظر می‌رسد که با این حجم از سرمایه گذاری برای تامین برق از سوی ازبکستان، افغان‌ها که از جمله وارد کنندگان برق از ایران است، دیگر نظر چندانی به توسعه شبکه تامین برق خود از سمت ایران ندارد.

در حقیقت می‌توان گفت که گویا عدم پایداری در تامین برق صادراتی به دلیل ناترازی انرژی در کشور به نوعی موجب شده است که بازار‌های صادراتی به شدت محتاج به برق ایران نیز از دست بروند. در همین رابطه حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار آنا، به مسائل و مشکلات اساسی پیش روی صنعت برق کشور و دلایل از دست رفتن بازار‌های صادرات برق ایران به ویژه در کشور‌های همسایه اشاره کرد و با بررسی ابعاد مختلف این موضوع، به نقد جدی عملکرد‌های بخش‌های دولتی و خصوصی پرداخته و راهکار‌هایی برای رفع مشکلات فعلی مطرح نمود.

صالحی در ابتدای صحبت‌های خود به موضوع صادرات برق به افغانستان پرداخت و گفت: ما به طور سنتی و تاریخی از طریق تربت حیدریه خطوط برق خود را به افغانستان وصل کرده‌ایم و تا امروز نیز میزان مشخصی برق به این کشور صادر می‌کنیم، اما این مقدار چندان زیاد نیست و پاسخگوی نیاز‌های منطقه نیست.

وی افزود: ایران در نظر داشت پروژه‌های خط ۴۰۰ کیلوولت را به سمت افغانستان توسعه دهد که اگر این پروژه‌ها عملیاتی می‌شدند، سهم قابل توجهی از تأمین برق منطقه به ایران اختصاص می‌یافت و قیمت برق صادراتی نیز می‌توانست کاهش یابد. این پروژه‌ها که می‌توانستند سهم ایران را در بازار انرژی منطقه افزایش دهند، اما به دلیل مشکلات مختلف همچنان عملیاتی نشده‌اند.

نایب‌رئیس کمیسیون انرژی به رقابت شدید بین کشور‌های منطقه برای تصاحب بازار‌های انرژی اشاره کرد و تاکید کرد: کشور‌هایی مانند افغانستان و پاکستان در شرایطی که ایران نتوانسته است به صورت مستمر و فعال خطوط انتقال انرژی خود را توسعه دهد، به سرعت به سمت تامین‌کنندگان دیگر رفته‌اند. این موضوع کاملاً طبیعی است چرا که در بازار انرژی، هیچ کشوری منتظر نمی‌ماند تا یکی از تامین‌کنندگان اصلی مشکلات داخلی خود را حل کند.

وی ضمن اشاره به شرایط مشابهی که در خصوص صادرات گاز از کشور‌های عراق و عمان نیز وجود دارد، افزود: مسائل و مشکلات داخلی ایران، چه در حوزه کمبود برق و گاز و چه در بحث توسعه زیرساخت‌ها، باعث شده تا صادرات انرژی با تعلل و کندی پیش برود و در نتیجه بازار‌های ارزشمند خود را از دست بدهیم.

سرمایه گذاری در بخش انرژی با مشکلات زیادی رو‌به‌رو است

صالحی به مشکلات جدی بخش خصوصی در زمینه سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌ها اشاره کرد ودرباره همکاری صندوق توسعه ملی با بخش خصوصی گفت: از سال ۱۳۹۴ دولت با هدف تسهیل سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها، نرخ بازگشت ارز را با نرخ تسهیل‌شده تعیین کرد، اما صندوق توسعه ملی زیر بار این مصوبه نرفت و با نرخ روز ارز مبادله کرد. این موضوع باعث شد که بخش خصوصی نه تنها نتواند بدهی‌های خود به صندوق را پرداخت کند، بلکه منابع جدیدی برای ساخت نیروگاه‌ها دریافت نکند.

صالحی تصریح کرد: این مشکل بیشتر مربوط به نیروگاه‌هایی است که برق را به دولت می‌فروشند و در مقابل پروژه‌هایی که به صورت بی‌او‌تی (Build-Operate-Transfer) با فروش برق به بخش خصوصی فعالیت می‌کنند، صندوق همکاری داشته و حمایت کرده است.

وی افزود: در حال حاضر یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی ساخت نیروگاه‌های جدید به خصوص نیروگاه‌های تجدیدپذیر، کمبود منابع مالی و مشکلات تأمین اعتبار است و این مسئله به دلیل دخالت بیش از حد دولت در اقتصاد برق و قیمت‌گذاری دستوری بروز کرده است.

وی به نابرابری شدید در قیمت‌گذاری برق اشاره کرد و گفت: دولت برق را از نیروگاه‌ها با قیمت بسیار پایین، حدود ۲۹ تومان، خریداری می‌کند، اما در مقابل قیمت فروش برق به صنایع و مصرف‌کنندگان بالاتر و تا ۱۲۰۰ تومان هم می‌رسد. این فاصله زیاد باعث شده که نیروگاه‌ها با مشکلات مالی مواجه شوند و انگیزه برای توسعه و سرمایه‌گذاری کاهش یابد.

صالحی همچنین به موضوع گاز ارزان برای نیروگاه‌ها پرداخت و افزود: دولت گاز را با قیمت پایین در اختیار نیروگاه‌ها قرار می‌دهد، اما به دلیل نبود تصمیم‌گیری درست و هماهنگی بین بخش‌های مختلف، نیروگاه‌ها با خاموشی و کمبود گاز مواجه هستند. این مسئله قابل حل است، اما نیازمند اراده و تدبیر مسئولان است.

اهمیت توسعه نیروگاه‌های تجدید پذیر

نایب‌رئیس کمیسیون انرژی درباره آینده نیروگاه‌های تجدیدپذیر گفت: نیروگاه‌های تجدیدپذیر امید اصلی کشور در تامین انرژی پاک و پایدار هستند. دولت باید به بخش خصوصی اجازه دهد تا به صورت مستقل و با سرمایه‌گذاری مناسب، این نیروگاه‌ها را احداث و توسعه دهد. اگر چنین فرصتی داده نشود، بسیاری از نیروگاه‌های تجدیدپذیر تعطیل خواهند شد و سرمایه‌گذاری‌ها از بین می‌رود.

لزوم بهره گیری از ظرفیت بورس انرژی

وی تاکید کرد: «تابلو سبز» ایجاد شده در دولت قبل که زمینه حمایت از نیروگاه‌های تجدیدپذیر بود، هم‌اکنون در خطر از بین رفتن است و تنها امید سرمایه‌گذاران به ادامه این مسیر است. صالحی همچنین به کمبود نیروی متخصص و خطر خروج آنها از صنعت انرژی اشاره کرد و گفت: اگر فکری به حال نیروی کار متخصص در حوزه برق و گاز نشود، این افراد به مشاغل غیرمرتبط مانند تاکسی‌های اینترنتی روی خواهند آورد که خسارت بزرگی برای صنعت است.

صالحی در پایان، از مسئولان و نهاد‌های دولتی خواست تا با همکاری و رفع موانع، زمینه توسعه صادرات برق ایران را فراهم کنند و اجازه ندهند فرصت‌های ارزشمند بازار‌های منطقه‌ای از دست برود.  باید دولت از دخالت بی‌جا در بازار برق دست بردارد و اجازه دهد بخش خصوصی با منابع مالی مناسب وارد عرصه توسعه نیروگاه‌ها شود.