مشهد مقدس، گنجینه ملی، غفلت راهبردی
به گزارش آنا؛ شهر مشهد مقدس، به برکت وجود بارگاه منور رضوی، سالانه میزبان پدیده‌ای است که در مقیاس‌های ملی و حتی جهانی کم‌نظیر است. این شهر هر سال پذیرای بیش از ۲۵ میلیون زائر ایرانی و بالغ بر دو میلیون زائر خارجی، عمدتاً از کشور‌های حاشیه خلیج فارس و همسایه است. این آمار شگفت‌انگیز از زائران خارجی، به تنهایی از کل آمار توریست‌های ورودی به تمام شهر‌های دیگر ایران فراتر می‌رود و ظرفیت بالقوه‌ای برای رشد تا ۱۰ میلیون زائر در سال را داراست. این جریان عظیم انسانی، علاوه بر برکات معنوی غیرقابل وصف، فرصت‌های اقتصادی عظیمی را برای مشهد و شهر‌های مسیر تردد زائران ایجاد کرده است. با این حال، یک نگاه عمیق‌تر نشان می‌دهد که این گنجینه عظیم معنوی و اقتصادی، از فقدان یک “نگاه جامع ملی و راهبردی” رنج می‌برد و مشکلات زیربنایی آن، سالهاست که در سایه غفلت دولت و مجلس باقی مانده است.
لزوم صیانت از آستان قدس رضوی به عنوان نماد الگوی خوداتکای خدمت‌رسان
در قلب این میزبانی میلیونی، آستان قدس رضوی به عنوان یک نهاد عظیم معنوی و خدماتی قرار دارد که بدون اتکا به بودجه‌های دولتی و عمومی، این مجموعه بی‌بدیل را اداره می‌کند. این نهاد که تمام هزینه‌های خود را از محل عواید موقوفات و نذورات مردمی تأمین می‌کند، سالانه به صورت رایگان به میلیون‌ها زائر خدمت‌رسانی می‌کند. از اطعام روزانه هزاران زائر در مهمانسرا‌های حضرت تا ارائه خدمات فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، درمانی و اقامتی، آستان قدس رضوی را نمونه‌ای موفق از یک الگوی پایدار و خوداتکای اقتصادی و خدمت‌رسان کرده است که سایر اعتاب و اماکن مقدس در کشور‌ها و حتی مجموعه‌های مردم‌نهاد جهانی با بازدید از آن درصدد اقتباس از این الگوی با سابقه بیش از ۸۰۰ ساله هستند.
علاوه بر این، خدمات این نهاد فراتر از مرز‌های حرم مطهر رفته و صد‌ها هزار خدمت به احسان‌جویان و نیازمندان در سراسر کشور ارائه می‌دهد. با این وجود، بعضاً مشاهده می‌شود که جریاناتی از روی ناآگاهی یا برخی مسئولان به دلیل عدم اشراف کافی یا با نگاه‌های سیاسی، به جای تقدیر و معرفی این میراث بزرگ، با طرح مسائل حاشیه‌ای یا انتظاراتی دور از واقعیت و انصاف، عظمت این کار بزرگ را زیر سوال می‌برند و از نقش ملی آن غافل می‌شوند و به بهانه وجود آستان قدس رضوی در مشهد و خراسان از مسئولیت‌ها و وظایف ذاتی خود شانه خالی می‌کنند. این میان شبکه‌های معاند و بیگانه نیز که هر نقطه قوتی را با تخریب و حمله می‌خواهند اعتمادعمومی را سلب کنند، در تمام این سال‌ها یکی از نقاط تخریب را این دستگاه عظیم معنوی خدمت‌رسان قرارداده‌اند که هوشیاری مسئولان و رسانه‌ها در صیانت ازین میراث تاریخی ایرانی-اسلامی که در قالب دستگاه منور رضوی متجلی شده است را بیش از پیش می‌طلبد.
شانه خالی کردن نهاد‌های شهری و دولتی از مسئولیت
در حالی که دولت‌ها و شهرداری‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم از منافع اقتصادی و آثار مثبت فرهنگی و اجتماعی حضور میلیون‌ها زائر ایرانی و غیرایرانی بهره‌مند می‌شوند، در عمل از بار مسئولیت توسعه “زیرساخت زیارت” شانه خالی کرده‌اند. شهرداری مشهد، چه قبل و چه پس از انقلاب، با رندی، مسئولیت توسعه زیرساخت‌های اطراف حرم مطهر را متوجه آستان قدس دانسته است. این در حالی است که تمام مزیت‌های تجاری، هتلی و توسعه شهری مشهد، مرهون وجود بارگاه منور امام رضا (ع) و خدمات بی‌وقفه آستان قدس به زائران است؛ مزیتی که شهرداری‌ها در قالب‌های مختلف از آن منتفع شده‌اند ولی با کم‌مهری ادای دین نکرده‌اند.
متأسفانه، این نهاد‌ها آنچنان که باید، به وظایف اصلی خود در حوزه‌هایی، چون احداث و بهسازی راه‌های درون‌شهری مناسب برای دسترسی آسان زائران به حرم مطهر، تأمین پارکینگ‌های طبقاتی کافی، ایجاد سرویس‌های بهداشتی و فضا‌های استحمام استاندارد، توسعه حمل و نقل عمومی کارآمد و ایجاد اقامتگاه‌های ارزان‌قیمت برای زائران کم‌درآمد، عمل نکرده‌اند.
نگاه ملی؛ حلقه مفقوده مدیریت زیارت
نبود نگاه ملی به مشهد مقدس، به خصوص در ایام اوج سفر مانند دهه آخر صفر، دهه کرامت و نوروز، باعث شده تا “شورای عالی زیارت” و مصوبات آن عمدتاً روی کاغذ باقی بماند. این در حالی است که برای رویداد‌های مشابهی، چون سفر‌های نوروزی، راهپیمایی اربعین و کاروان‌های راهیان نور، ستاد‌های ملی از ماه‌ها قبل تشکیل شده و تمامی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی ملزم به ارائه خدمت و گزارش‌دهی می‌شوند. اما برای بزرگترین رویداد مستمر و سالانه کشور که حضور بیش از ۲۵ میلیون زائر در مشهد است، چنین سازوکار ملی منسجمی وجود ندارد.
همانطور که آیت الله مروی، تولیت آستان قدس رضوی، در بهمن ۱۴۰۲ تاکید کرد: «دولت نمی‌تواند نسبت به این مسئله که به‌طور مستقیم با زندگی و رفاه میلیون‌ها نفر در ارتباط است، بی‌تفاوت باشد. اگر زیارت به‌عنوان یک مسئله ملی در نظر گرفته شود، بسیاری از مشکلات دیگر نیز به‌طور خودکار در مسیر حل قرار خواهند گرفت.» این سخن، اشاره مستقیمی به خطری است که سالهاست شهر‌های زیارتی با آن مواجه‌اند: “خطر تفکیک هویتی” و حل مسائل ملی با امکانات محلی.
پروژه‌های ملی در راه مانده گواه آشکار سال‌ها غفلت
این غفلت ملی در پروژه‌های عمرانی کلان که می‌توانست تسهیل‌گر زیارت و عامل شکوفایی شرق کشور و مسیر‌های منتهی به آن باشد.
آزادراه حرم تا حرم: این پروژه ملی که قرار بود مسیر بین قم و مشهد را به یکدیگر متصل کند، پس از سال‌ها همچنان نیمه‌کاره باقی مانده است. به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی وقت استانداری خراسان رضوی در فروردین ۱۴۰۳، تکمیل این طرح به نگاه دولتمردان گره خورده است. پروژه‌ای که حالا منتظر تصمیم چهارمین دولت برای تکمیل و اتمام آنست.
قطار سریع‌السیر تهران-مشهد: پروژه‌ای که می‌توانست زمان سفر را به شدت کاهش داده و انقلابی در حمل و نقل زائران ایجاد کند، به گفته وزیر راه و شهرسازی سابق، همچنان در مرحله مذاکره با سرمایه‌گذار خارجی است و چشم‌انداز روشنی برای اجرای آن در کوتاه‌مدت وجود ندارد. این درحالیست که طبق شنیده‌ها این پروژه طی ماه‌های اخیر به نوعی از دستور کار وزارت راه خارج شده است. تصور کنید مسیر ۱۰ الی ۱۲ ساعته فعلی تهران-مشهد که تقریبا ۳ دهه با همین منوال در جریان بوده، به ۳ الی ۴ ساعت کاهش پیدا کند. راهی که کشورهایی، چون چین و ژاپن آن را برای مسیر‌های طولانی مستقیم آزموده‌اند و عواید آن روشن است. این درحالیست که سهم حمل و نقل ریلی مسافر به مشهد مقدس کمتر از ۱۰% است که با وجود زائر ۲۵ میلیون نفری ناامید کننده به نظر می‌رسد. حمل و نقل هوایی نیز با توجه به مشکلاتش وضعیت بهتری ندارد و حدود ۵% زائران و مسافران با خطوط هوایی عازم مشهد می‌شوند و مابقی مسیر جاده‌ای را انتخاب می‌کنند که در این زمینه نیز گفته شد، سالهاست پروژه آزادراه حرم تا حرم، معطل یک تصمیم جدی در سطح هیات دولت برای اتمام است.
زیرساخت‌های حیاتی شهر مشهد: معضلات زیربنایی مانند تأمین آب پایدار نیز به یک چالش در شرق کشور تبدیل شده است. توسعه شهر مشهد مقدس و جمعیت حدود ۳.۵ میلیون مشهد مقدس که در مناسبت‌ها گاه تا ۷ میلیون نفر می‌رسد، نیازمند توجه ویژه برای تامین کالا‌های اساسی و ضرورت‌های با اولویت بالاست.
تصویب قوانین مرتبط با زیارت: مجلس شورای اسلامی نیز می‌تواند با نظارت مستمر مصوبات قبل و همچنین تصویب قوانینی در رابطه با تسهیل زیارت و توجه به شهر‌های زیارتی، در این زمینه نقشی فعال‌تر و جدی داشته باشد.
این پروژه‌های معطل‌مانده و غفلت از آینده، نه تنها تردد زائران و مسافران را با دشواری مواجه کرده، بلکه مانع از رشد و پیشرفت متوازن شرق کشور شده است.
فرصت بی‌بدیل ملی در انتظار یک نگاه راهبردی
مشهد مقدس یک فرصت بی‌بدیل برای کشور در ابعاد فرهنگی، معنوی، اقتصادی و بین‌المللی است. اما بهره‌برداری کامل از این ظرفیت عظیم، نیازمند تغییر نگاه از سطح محلی به سطح ملی است. مادامی که مسئله زیارت به عنوان یک “مسئله ملی” در اولویت برنامه‌ریزی‌های کلان کشور قرار نگیرد و ستاد‌های ملی قدرتمند با اختیارات کافی برای هماهنگی میان تمام دستگاه‌ها تشکیل نشود، اقیانوس زائران رضوی با چالش‌های زیرساختی و خدماتی مواجه خواهد بود و گنجینه عظیم مشهدالرضا (ع) به صورت کامل شکوفا نخواهد شد. تسهیل زیارت، تنها یک شعار نیست؛ بلکه یک راهبرد ملی برای توسعه معنوی، اقتصادی و اجتماعی ایران است که تحقق آن نیازمند اراده‌ای فراتر از مرز‌های خراسان است. آستان قدس رضوی با توجه به جایگاه و نقش بی‌بدیل در حوزه زیارت، می‌تواند محور این هماهنگی‌ها و محلی برای تضارب آرای نخبگان و اساتید و ارائه راهکار‌ها و راهبرد‌ها باشد.
انتهای پیام/
