مأمون، «عفریت مستکبر» تاریخ/ نیرنگی که به دلدادگی ایرانیان به امام رضا (ع) انجامید

حجت‌الاسلام مصطفی دهستانی کارشناس مذهبی و خطیب تهرانی در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به شخصیت سیاسی و تاریخی مأمون عباسی بیان داشت: تعبیر «عِفریت مستکبر» که در برخی روایات درباره مأمون به‌کار رفته، بسیار عمیق و پرمعناست و متأسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

عفریت در قرآن و تطبیق آن بر مأمون

وی افزود: «عفریت» در قرآن در داستان حضرت سلیمان (ع) به‌کار رفته است؛ آنجا که عفریتی از جن مدعی می‌شود می‌تواند تخت بلقیس را حاضر کند. تعبیر ائمه علیهم‌السلام از مأمون به «عفریت» ناظر به قدرت آمیخته با شیطنتی است که در وجود او جمع شده بود. این واژه، دقیقاً ماهیت شیطانی و قدرت‌طلبی مأمون را نشان می‌دهد.

برادرکشی برای قدرت

حجت‌الاسلام دهستانی ابراز داشت: مأمون به اندازه‌ای شیفته قدرت و حکومت بود که برای رسیدن به آن از برادرکشی هم ابایی نداشت. او برادر خود، «امین» را کشت و دستور داد سر بریده او را بر دروازه شهر نصب کنند تا مردم به آن جسارت کنند. چنین رفتاری، نشان‌دهنده عطش سیری‌ناپذیر مأمون برای سلطنت بود.

نیرنگ سیاسی در قبال امام رضا (ع)

وی ادامه داد: مأمون با چنین روحیه‌ای، در برابر امام رضا (ع) نیز به جای جنگ مستقیم، سیاست نیرنگ را پیش گرفت. او تصمیم گرفت امام را به مرو بیاورد و به ظاهر مقام ولایتعهدی را به ایشان بسپارد تا از این طریق چند هدف را دنبال کند.

این کارشناس دینی اظهار داشت: مأمون می‌خواست وانمود کند که علویان نیز در پی قدرت هستند و اگر به حکومت برسند مانند عباسیان عمل خواهند کرد، همچنین شورش‌های علویان در نقاط مختلف را با حضور امام رضا (ع) کنترل و خاموش سازد. در این اثنا مخالفان پنهان خود را آشکار کند و سپس با شمشیر استبداد از میان بردارد و در ادامه امام رضا (ع) را در مجالس مناظره علمی شکست‌خورده نشان دهد تا حقانیت ایشان زیر سؤال برود.

تلاش برای سلب اعتماد ایرانیان

وی گفت: مأمون در آغاز حکومت به شدت نیازمند حمایت ایرانیان بود، به‌ویژه خراسانیانی که دل در گرو اهل‌بیت داشتند. آوردن امام رضا (ع) به مرو تلاشی برای جلب اعتماد مردم ایران بود. اما در عمل، رفتار و مواضع امام باعث شد خراسانیان روزبه‌روز به آن حضرت نزدیک‌تر و از مأمون و عباسیان بیزارتر شوند.

نماز عید فطر و محبوبیت بی‌سابقه امام رضا (ع)

حجت‌الاسلام دهستانی با اشاره به واقعه نماز عید فطر تصریح کرد: حضور امام رضا (ع) در نماز عید، تأثیر معنوی عمیقی بر مردم گذاشت و همین امر خطر بزرگی برای مأمون ایجاد کرد. به همین دلیل او در محاسبات خود به این نتیجه رسید که تنها راه بقای حکومتش، کاستن از اعتماد مردم به امام رضا (ع) است.

مناظره‌های علمی؛ حربه ناکام مأمون

وی افزود: مأمون برای رسیدن به هدف خود، جلسات مناظره میان امام رضا (ع) و پیروان مکاتب مختلف را ترتیب داد. او می‌خواست نشان دهد امام توانایی پاسخ‌گویی به پرسش‌های دانشمندان و متفکران ادیان و مکاتب مختلف را ندارد. اما در عمل، این جلسات نه‌تنها موجب تضعیف امام نشد بلکه روزبه‌روز بر عظمت علمی و معنوی حضرت افزود.

پاسخ کوتاه، اما عمیق امام رضا (ع)

این خطیب تهرانی خاطرنشان کرد: مأمون وقتی به امام پیام داد که اگر مایل باشید در این جلسات حاضر شوید، حضرت در پاسخ فرمودند: «قَدْ عَلِمْتُ ما أَرَدْتَ وَ أَنَا سَائِرٌ إِلَیْکَ بُکْرَةً إِن شاءَ اللهُ»؛ یعنی «می‌دانم چه می‌خواهی، و فردا صبح نزد تو خواهم آمد». این پاسخ کوتاه نشان داد امام کاملاً بر نقشه مأمون آگاه است و با علم و تدبیر الهی خود، آماده خنثی‌سازی آن است.