ملزومات تاریخی-سیاسی راهبرد ایران درباره همسایه شرقی
خبرگزاری آنا- علی رحمانی: سال‌ها پیش هنگام زیارت مرقد مطهر امام رضا (علیه السلام) موفق به دیدار با تعدادی از زائران پاکستانی شدم. لباس بلند و تمیز به همراه چهره‌ای آرام و خنده‌رو وجه تمایز این زائران جوان با همتایان عرب و ایرانی آنها بود. با یکی از آنها به گفتوگو می‌نشینم نامش علی است بعد از این که به من برای ادای فریضه زیارت یاری می‌رساند نفس راحتی می‌کشد و در گوشه‌ای می‌نشیند. کم کم با لهجه شسته و رفته شبه قاره‌ای به زبان انگلیسی می‌گوید که عضو نیرو‌های پلیس پاکستان است. با عشق و حرارتی زایدالوصف از مبارزه نیرو‌های پاکستانی با تروریسم در شبه قاره می‌گوید. به تدریج در فکر فرو می‌روم و به یاد می‌آورم آری این خاصیت مردم مسلمان پاکستان است که به ارتش و نیرو‌های نظامی عشق بورزند و آن را پدر ملت بدانند. ضمن دور شدن از قاب خاطره‌ها باید بگویم بخش غربی و حاصلخیز شبه قاره هند که به دلیل قرار گرفتن در منطقه جلگه‌ای رود سند محل مناسبی برای کشاورزی و انواع کار‌های اقتصادی است در پی جنبش استقلال طلبانه بخش عظیمی از مسلمانان شبه قاره هند پس از سال ۱۹۴۷ م با عنوان کشور پاکستان شناخته شد. اهمیت این همسایه شرقی به دلیل جمعیت زیاد و داشتن مرز‌های راهبردی برای ایران اسلامی بسیار است.
در ادامه ضمن گفتوگو با «دکترماشاء الله شاکری» سفیر اسبق ایران در اسلام‌آباد، چرایی و چگونگی لزوم اتخاذ موضعی صحیح در قبال این همسایه دیرین و دوست نزدیک خود در دستگاه سیاست خارجی را ارزیابی می‌کنیم.
آنا: لطفاً دلایل سیاسی-تاریخی لزوم تعمیق روابط ایران و پاکستان را بیان بفرمایید؟
ببینید اولاً ما با همه همسایگانمان اعم از پاکستان، ترکیه، عراق، کشور‌های حوزه شمالی و جنوبی و افغانستان هم دارای مشترکات اعتقادی و تاریخی-تمدنی هستیم و هم دارای مرز مشترک بنابراین هیچ گونه تعارضی از نظر منافع و مسائل ارضی با این کشور‌ها نداریم و عملاً برخی از این کشور‌ها خودشان را امتداد تمدنی دین اسلام که در ایران قدیم شکل گرفته و از طریق آن به سایر نقاط صادر شده می‌دانند ازجمله مسلمانان شبه قاره هند.
بعد از این که پاکستان استقلال پیدا کرد اولین کشوری که استقلال پاکستان را در تاریخ ۱۴ آوریل ۱۹۴۷ م به رسمیت شناخت، حکومت وقت ایران بود. این مسئله نشان می‌دهد که از دیرباز نوعی هم راستایی و همگرایی بین دو کشور وجود داشته است. ولی من مبداء مناسبات بین دو کشور را زمان پیدایش کشور پاکستان نمی‌دانم. بلکه خیلی پیش‌تر از این تاریخ، مرحوم علامه اقبال لاهوری شاعر شهیر پاکستان عنایت خاصی به کشور ایران داشته است. ایشان در سال ۱۹۳۸ م یعنی ۹ سال قبل از استقلال پاکستان وفات کرد و قبل از وی بسیاری از مشاهیر ایرانی مثل امیرخسرو دهلوی یا راغب در شبه‌قاره هند سکونت داشته‌اند. حتی در تاریخ قبل از اسلام بزرگمهر حکیم از طرف خسرو انوشیروان به هند سفر کرد و از آنجا کتاب کلیله و دمنه را به ایران آورد. به هر حال، داد و ستد فرهنگی بین شبه قاره هند و ایران خیلی قوی بوده و پس از اسلام این مسئله شدت پیدا کرده و پس از استقلال پاکستان یک نوع پیوند هویتی بین ایران و پاکستان شکل گرفته است؛ بنابراین دلایل متعددی برای لزوم استحکام پیوند بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی پاکستان وجود دارد.
آنا: نگاه استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به عنوان رأس نظام به این روابط چگونه است؟
ببینید اولاً مقام معظم رهبری کتابی به نام «استقلال هند» نوشته‌اند که در آن نقش مسلمانان در شکل‌گیری نهضت استقلال هند را خیلی برجسته کرده‌اند. اخیراً من کتاب دیگری را به نام «سرزمین پاک» دیدم که بخشی از فرمایشات ایشان در خصوص سرزمین پاکستان است. به علاوه یکی از سفر‌های بسیار شکوهمند خارجی ایشان هنگام ریاست جمهوری به مقصد پاکستان بود که با استقبال بسیار گسترده مردم و دولت این کشور مواجه شد؛ بنابراین اولاً رهبر انقلاب خودشان یک شبه‌قاره شناس هستند، ثانیاً پاکستان‌شناس و ثالثاً اقبال شناس زبردستی هستند؛ بنابراین عنایت ویژه ایشان به سرزمین پاکستان کاملاً برجسته است. از طرف دیگر، رهنمود‌های ایشان در خصوص این که مناسبات دیپلماتیک با همسایگان باید در سطح عالی خودش باشد و دیدار شخصیت‌های پاکستانی با ایشان با توجه به این که پاکستان کشوری ۲۴۰ میلیون نفری، بزرگترین همسایه ما و یکی از کشور‌های مهم اسلامی محسوب می‌شود، مسئله مهمی است. این کشور همچنین با ما در روند بنیان‌گذاری سازمان‌های مشترک نظیر سازمان اکو همکاری داشته است و حضور بسیار قدرتمندی در برخی نهاد‌های بین‌المللی نظیر سازمان کنفرانس اسلامی و سازمان همکاری‌های شانگهای داشته و در عرصه بین‌المللی بازیگری بسیار مهم، برجسته و تأثیرگذاری است.
آنا: حضرت‌عالی تأثیر جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اخیر بین ایران و رژیم صهیونیستی را بر روابط ایران پاکستان چگونه می‌بینید؟
پاکستان به دلایل مختلف از مواضع جمهوری اسلامی ایران حمایت کرد. این حمایت ابتدا در سطح مردمی و در اشکال مختلف خود در سطح رسانه‌ها و فرهیختگان و بعد در سطح دولت، احزاب و قوه مقننه مطرح شد و یکی از کشور‌هایی که به صورت کاملاً بارز، هوشمند و با اقتدار از مواضع ما علیه رژیم صهیونیستی حمایت کرد؛ کشور پاکستان بود. طبیعتاً ما هم به عنوان کشوری که هم در اسلام‌آباد و هم در دهلی‌نو مقبولیت داریم، در جنگی که بین هند و پاکستان در اردیبهشت ماه سال جاری صورت گرفت، نقش خاموش کننده آتش را بازی کردیم و سعی کردیم که فضا را تلطیف بکنیم به نحوی که حسن نیت کشور ما در قبال پاکستان کاملاً نشان داده شد. پس از این جریان آقای شهباز شریف به عنوان سپاسگزاری سفری به کشور ما داشت و بعد از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه هم رئیس جمهور کشورمان جناب آقای دکتر پزشکیان به همراه تعداد قابل توجهی از اعضای کابینه به پاکستان سفر کردند که منجر به امضای ۱۲ توافقنامه همکاری بین دو کشور شد. این دیدار هم به نوعی جنبه سپاسگذاری و قدرشناسی از حمایت همه جانبه پاکستان نسبت به ایران داشت.
آنا: در سال‌های اخیر شاهد این هستیم که پاکستان به عنوان یکی از شرکای برجسته کشور چین در عرصه اقتصادی و سیاسی-امنیتی ظاهر شده است به نظر شما رابطه چین و پاکستان می‌تواند چه مزیتی برای ایران داشته باشد؟
ببینید یکی از بردار‌های سیاست خارجی چین به سمت جنوب آسیا است که از مدخل پاکستان گذر می‌کند و از طریق بندر گوادر غرب چین را به آب‌های گرم دریای عمان وصل می‌کند. بعد دیگر سیاست خارجی چین که به خلیج فارس و بخشی از آسیای مرکزی هم مربوط می‌شود بدون پیوند با کشور ایران نمی‌تواند تحقق پیدا کند بنابراین من فکر می‌کنم مثلث چین، پاکستان، ایران مثلث بسیار پرمعنایی خواهد بود و خواهد توانست برنامه‌های راهبردی چین را از طریق ایجاد کریدور‌های اقتصادی به نقاطی دوردست‌تر از پاکستان وصل کند. در این رابطه ما ظرفیت‌های ملی ایجاد شده‌ای را داریم. برخلاف پاکستان که منتظر است تا چین در آنجا ظرفیت‌سازی بکند ما ظرفیت‌سازی‌هایی را از گذشته انجام داده‌ایم. یعنی ما چیزی حدود ۲۸۰ میلیون تن ظرفیت بندری داریم.
راه‌آهن ما کاملاً سراسری است یعنی جنوب را به شمال وصل می‌کند و راه‌آهن شرقی به غربی ما هم در دست ساخت است به علاوه راه‌آهنی که چابهار را به زاهدان وصل می‌کند حلقه مفقوده این اتصال را کاملاً تکمیل خواهد کرد و راه‌آهنی که کویته را به زاهدان وصل می‌کند قدمتی دیرینه و یکصد ساله دارد؛ بنابراین شبکه‌های مواصلاتی در کشور ما یا فراهم است یا این که بخشی اندک و جزئی از آن در دست ساخت است که ان شاء الله با ظرفیت‌های بومی ما ساخته می‌شود و البته برای تقویت این ظرفیت‌ها دولت چین می‌تواند سرمایه‌گذاری‌هایی را داشته باشد و این مسئله می‌تواند در سند همکاری‌های بلند مدت راهبردی بین ایران و چین تعریف شود.
آنا: با توجه به روابط دیرینه‌ای که کشور پاکستان در زمینه دیپلماسی نظامی-امنیتی و سیاسی با آمریکا دارد، آیا می‌توانیم روی نقش اسلام‌آباد در روند تسهیل روابط ایران و ایالات متحده آمریکا حساب کنیم؟
ببینید ما مواضعمان را در قبال سیاست‌های استیلا‌جویانه ایالات متحده آمریکا تعریف کرده‌ایم. اگر منظور شما این باشد که کشور ما باید ظرفیت پذیرش عاملیت آمریکا را بالا ببرد؛ باید بگویم خیر چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد و پاکستانی‌ها هم دقیقاً به این مطلب پی برده‌اند و می‌دانند که اقتدار جمهوری اسلامی ایران هم اقتداری درون‌زا است و هم اقتداری براساس آموزه‌های دقیق دین مبین اسلام است؛ بنابراین پاکستان می‌تواند منویات جمهوری اسلامی ایران را به صورت دقیق به آمریکایی‌ها منتقل کند. برخی از کشور‌های دیگر هم دلشان می‌خواست که این کار را بکنند. پاکستان اگر بخواهد نقش سازنده‌ای را ایفا کند می‌تواند بایسته‌های دیپلماتیک را به نحوی که بین ایران و آمریکا شکل داد و ستد داشته باشد منتقل کند. البته ما در این مورد مشکل خاصی نداریم. قبلاً هم پاکستانی‌ها در رابطه با برخی از کشور‌های منطقه مایل بودند که میانجی‌گری کنند. الان هم علائمی دیده می‌شود که آمریکایی‌ها دوست دارند از ظرفیت پاکستان برای این کار استفاده کنند ولی به نظر من کشور پاکستان اگر بخواهد نقش شایسته‌ای را در این خصوص ایفا کند، باید اقتدار و استقلال جمهوری اسلامی ایران را به نحو صحیحی به آمریکایی‌ها منتقل کند.
آنا: به عنوان یک دیپلمات با سابقه نگاه حضرت عالی به تنش‌های آبی که در حال شکل‌گیری در این منطقه (شبه قاره و آسیای مرکزی) بین ایران و افغانستان از یک سو و بین پاکستان و هند از سوی دیگر است و همچنین برخی اقدامات چین در این حوزه چیست؟
ببینید دیپلماسی آب الان به یکی از موضوعات جدی بین کشور‌هایی که منابع آبی مشترک دارند تبدیل شده است. حالا بین هند و پاکستان رود سند هست. بین چین و هند می‌بینیم که برخی از رودخانه‌هایی که به هند سرازیر می‌شود، از چین منشاء می‌گیرد و ما هم در رابطه با افغانستان بحث رود هیرمند را داریم که این مسئله در دوران گذشته به نوعی توافق شده و بعد در دوره‌های مختلف تعهداتش انجام نشده است. من فکر می‌کنم یکی از کشور‌هایی که به شدت در معرض تهدید هیدروپلتیک قرار دارد، کشور پاکستان است، چون هندی‌ها گفتند که ما توافقنامه رود سند را به تعلیق درمی‌آوریم و این مسئله ۸۰% منابع آبی پاکستان را تحت شعاع قرار می‌دهد و محدود می‌کند. این مسئله اصلاً با تنش آبی موجود بین ما و افغانستان (با رقمی حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب) قابل مقایسه نیست و توافقنامه آبی سند شامل بحثی بسیار گسترده است به نحوی که معیشت حدود ۸۰% مردم پاکستان از طریق همین رودخانه‌ها تأمین می‌شود؛ بنابراین به نظر من موضوع آب نباید هیچ وقت برای سایر اختلافات گروگان گرفته شود. زیرا این مسئله موضوعی است که توافقاتی راجع به آن صورت گرفته است و هیچ کس نباید منابع آبی را که بین شهروندان دو کشور مشترک است، گروگان بگیرد. این کار نشانگر مخدوش کردن تمام قوانین حقوقی بین المللی و ملاحظات انسانی راجع به این مسئله است این منابع مثل دریا‌ها شامل منابع آبی مشترک بین کشور‌ها است و این مسئله هم باید بین هند و پاکستان حل شود و هم بین ایران و افغانستان.
آنا: اگر به عنوان سخن آخر مطلبی دارید استفاده می‌کنیم؟
من فکر می‌کنم یک ظرفیت بین ما و پاکستان بسیار خالی مانده و آن همکاری‌های علمی است، چون شما هم از طرف خبرگزاری دانشگاه آزاد هستید باید بگویم دانشگاه آزاد به عنوان یکی از سازمان‌ها و مؤسسات بزرگ علمی کشور می‌تواند راه‌هایی برای همکاری‌های متقابل بین مؤسسات آموزشی متناظر در پاکستان پیدا کند در حالی که ما این پیوند را بین ایران و پاکستان کم می‌بینیم.
انتهای پیام/
